بررسی تحولات معاصر کیفر حبس در نظام کیفر دهی حقوق ایران

عنوان	بررسی تحولات معاصر کیفر حبس در نظام کیفر دهی حقوق ایران
رشته	فقه و حقوق جزا
دانشجو	احسان داودیان
استاد راهنما	محمدحسن حسنی
استاد مشاور	احمدرضا بهنیافر
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان

بررسی تحولات معاصر کیفر حبس در نظام کیفر دهی حقوق ایران عنوان رساله ای است که توسط احسان داودیان، با راهنمایی محمدحسن حسنی و با مشاوره احمدرضا بهنیافر در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان دفاع گردید.

چکیده

حبس یکی از شیوه های برخورد با مجرم و استیفای حقوق فرد و جامعه است که در میان تمام ادیان و تمام فرهنگها، جایگاه خود را داشته است. این نوع مجازات در دین مبین اسلام و فقه آن، مشروعیت داشته و در موارد محدودی به کار برده میشود. مجازات حبس نیز از ابتدا تا کنون تغییراتی را به خود دیده است و با توجه به روند تغییرات جوامع، امروزه به یکی از شیوههای مجازاتی شایع تبدیل شده است. نظام حقوقی ایران نیز که بر اساس دستورات اسلام و بر پایه فقه اسلامی پی ریزی شده از این قاعده مستثنی نیست. فراوانی کاربرد این مجازات و آثار زیانبار آن، چنان ظهور و بروزی در جوامع پیدا کرده که حقوقدانان معاصر– بر خلاف دو سده ی پیش– در صدد هستند تا راهی برای حذف این مجازات از چرخه ی مجازاتها بیابند. قانونگذار ایران نیز رویکرد حبس زدایی و توجه به مجازاتهای جایگزین حبس را در پیش گرفت و این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که اخیرا قانون کاهش مجازات حبس تعزیری با تصویب مجلس رسید. در نهایت با عنایت به سیر تحولات حبس باید اذعان داشت– با توجه به کارکردهایی که برای حبس در نظر گرفته شده است– در سیاست کیفری اسلام، حبس بیش از آنکه مجازات باشد و کارکرد اصلاح و درمان داشته باشد، فی نفسه مطلوبیت ندارد بلکه برای رسیدن به اهدافی که عمدتا غیر اصلاح و درمان است، پذیرفته شده است. اما نظام حقوقی ایران در این زمینه از نظام حقوقی اسلام فاصله گرفته است و حبس را عمدتا به مثابه مجازات و با هدف عقوبت و سزادهی و اصلاح و درمان به کار گرفته است.

ساختار و فهرست رساله

چکیده

فصل اول–کلیات

مقدمه

الف–بیان مساله

ب– اهمیت و ضرورت تحقیق

پ– اهداف انجام تحقیق

ت– سوالات تحقیق

ث–فرضیه های تحقیق

ج– پیشینه تحقیق

چ– روش تحقیق

ح–تعریف و ماهیت حبس

فصل دوم–تحولات و موارد کیفر حبس در حقوق ایران

۲–۱–تحولات کیفر حبس از ایران باستان تا ابتدای مشروطیت

۲–۱–۱– حبس در ایران باستان

۲–۱–۲– زندان در دوره میانه

الف– صدر اسلام

ب– زندان در زمان امویان

پ– زندان در زمان عباسیان

۲–۲–تحولات کیفر حبس از مشروطیت تا انقلاب اسلامی

۲–۲–۱–تحولات قوانین

۲–۲–۱–۱– کیفر حبس در قانون ۱۳۰۴

الف–حبس با اعمال شاقه

۱–حبس دایم با اعمال شاقه

۲– حبس موقت با اعمال شاقه

۳– حبس با اعمال شاقه در آزادی مشروط

ب– حبس مجرد

پ–حبس تادیبی، تکدیری

۱– تاثیر آزادی مشروط بر حبس تادیبی

۲– تاثیر عفو بر حبس تادیبی

۳–مجازاتهای محدود کننده ی آزادی

ت–کیفر حبس در قانون دادرسی و کیفر ارتش مصوب ۱۳۱۸

۲–۲–۱–۲– کیفر حبس در قانون ۱۳۵۲

الف–حبس دایم

۱– تاثیر آزادی مشروط بر حبس دایم

۲– تاثیر عفو بر حبس دایم

ب–حبس جنایی

۱– تاثیر آزادی مشروط بر حبس جنایی

۲– تاثیر عفو بر حبس جنایی

۳–تبعات حبس جنایی

پ– حبس جنحه ای

۱– تاثیر آزادی مشروط بر حبس جنحه ای

۲– تاثیر عفو بر حبس جنحه ای

۳– تبعات حبس جنحه ای

ت– جرایم با مجازات حبس کمتر از

روز

۲–۲–۲–تحولات مقررات و آیین نامه ها

۲–۲–۲–۱–آیین نامه ۱۲۹۸

۲–۲–۲–۲– آیین نامه ۱۳۰۷

۲–۲–۲–۳– آیین نامه ۱۳۵۴

الف– سازمان اداری اداره کل زندانها و سازمان اداری زندانها

ب– طبقه بندی زندانیان ۵۰ پ– خدمات اجتماعی و رفاهی ۵۲

– اشتغال ۵۳

– ملاقات زندانی

۳– بهداشت و تغذیه

۴– آموزش دینی و علمی

۵–حمایت از زندانیان

ت–آزادی مشروط

۲–۳–تحولات کیفر حبس پس انقلاب اسلامی

۲–۳–۱– قانون ۱۳۶۱ وکیفر حبس

الف–قانون مجازات ۱۳۶۱ و کاهش توسل به حبس

ب– حبس تعزیری و آزادی مشروط

۲–۳–۲–کیفر حبس در قانون ۱۳۷۰ و اصلاحات پس از آن

الف– کیفر حبس در قانون ۱۳۷۵، احیای دوباره

ب– آزادی مشروط در حبس تعزیری و بازدارنده

پ– عفو در قانون مجازات اسلامی

۲–۳–۳–کیفر حبس در قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب

و ۸۲

الف– تبدیل حبس

ب– حبس با خدمت

۲–۴–موارد حبس در فقه امامیه

۲–۴–۱–حبس ابد

الف–ممسک، آمر و مکرِه به قتل

ب–زن مرتده

پ–سرقت در مرتبه سوم

ت–زنا با محارم

۲–۴–۲–حبس موقت

الف– جهل به اعسار و افلاس مدیون

ب–حبس کفیل در صورت امتناع از احضار مکفول

پ–حبس فراری دهنده قاتل

ت–حبس مرد ایلاء کننده

ث–حبس شاهد زور(دروغ گو)

ج–حبس شرکای در قتل

چ–حبس مدعی علیه تا زمان اثبات عدالت شهود

ح–حبس فردی که موی سر زنی را بتراشد

خ–حبس فرد متهم به قتل

د–حبس کردن عالم فاسق و طبیب جاهل

ذ–حبس مرد تازه مسلمان دارای زوجه های متعدد

ر–حبس قاتل تا زمانی که ولی دم دارای اهلیت شود

ز–حبس کیف زن، جیب بر، و شرور مهاجم

س–حبس مدعی علیه ساکت از روی عناد

ش–حبس خاین در امانت ، خورنده مال یتیم، شخص غایب

ص–حبس در راستای بازداشتن از زنا و سایر محرمات

۲–۵–موارد حبس در قوانین موضوعه

۲–۵–۱–قانون مجازات اسلامی

الف–جرایم ضد امنیت داخلی و خارجی کشور

ب–اهانت به مقدسات مذهبی و سوء قصد به مقامات داخلی

پ–سوء قصد به مقامات سیاسی خارجی

ت–تهیه و ترویج سکه قلب

ث–جعل و تزویر

ج–محو یا شکستن مهر و پلمپ و سرقت نوشته ها از اماکن دولتی

چ–فرار یا فراری دادن محبوسین قانونی و اخفای مقصرین

ح–غصب عناوین و مشاغل

خ–تخریب اموال تاریخی، فرهنگی

د–تقصیرات مقامات و مامورین دولتی

ذ–ارتشاء ، ربا و کلاهبرداری

ر–امتناع از انجام وظایف قانونی

ز–تعدیات مامورین دولتی نسبت به دولت

س–تمرد نسبت به مامورین دولتی

ش–هتک حرمت اشخاص

ص–اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرایم

ض–جرایم علیه اشخاص و اطفال

ط–جرایم ضد عفت و اخلاق عمومی

ظ–جرایم بر ضد حقوق و تکالیف خانوادگی

ع–قسم یا شهادت دروغ و افشاء سر

غ–سرقت و ربودن مال غیر

ف–تهدید و اکراه

ق–ورشکستگی

ک–خیانت در امانت

گ–احراق، تخریب و اتلاف اموال و حیوانات

ل–هتک حرمت منازل و املاک غیر

م–افتراء و توهین و هتک حرمت

ن–تجاهر به استعمال مشروبات الکلی، قمار بازی و ولگردی

و–جرایم ناشی از تخلفات رانندگی

۲–۵–۲– قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۹/۱۰/۱۳۸۲

الف–جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی

ب–جرایم بر خلاف تکالیف نظامی

پ–فرار از خدمت

ت–گزارش خلاف واقع

ث–تقلب و دسیسه در امور نظام وظیفه و تصدیق نامههای خلاف واقع

ج–فروش و حیف و میل و واگذاری اشیای نظامی و اموال نیروهای مسلح

چ–سرقت اموال دولتی و نظامی توسط افراد نظامی

ح–آتش زدن، تخریب،اتلاف اموال و تاسیسات نظامی

خ–سوء استفاده و جعل و تزویر

د–ارتشاء، اختلاس، اخاذی

ذ–استفاده غیرقانونی البسه رسمی یا علایم و نشانها و مدالهای نظامی

۲–۵–۳–قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب ۱۷/۸/۱۳۷۶ اصلاحی ۱۲/۷/۱۳۹۶

۲–۵–۴–قانون تجارت

۲–۵–۵–قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب ۲۳/۳/۱۳۹۴

فصل سوم–ساختار زندان و جدیدترین تحولات در قبال کیفر حبس

۳–۱–تحولات زندان در نظام حقوقی ایران

۳–۱–۱– ساختار اداری و انتظامی

۳–۱–۱–۱–ساختار مدیریتی

۳–۱–۱–۲–ساختار حفاظتی و انتظامی

الف– افسران نگهبان خارج

ب–افسر نگهبان داخل

پ– افسران بازرس داخل

ت– وظایف رییس قرارگاه

۳–۱–۲–ساختار فنی

۳–۱–۲–۱–مددکاران اجتماعی و ادارات مددکاری

۳–۱–۲–۲–مربیان اخلاقی و مذهبی

۳–۱–۲–۳– مربیان آموزش علمی و حرفه ای

۳–۱–۳– نهادهای بهداشتی – درمانی

۳–۱–۳–۱–پزشک

۳–۱–۳–۲–روانشناس و روانپزشک

۳–۱–۴– ساختار فیزیکی زندان

۳–۱–۴–۱– زندان های عمومی یا دسته جمعی

الف– مزایای روش عمومی

ب– مضرات روش عمومی

ج–زندان عمومی در ایران

۳–۱–۴–۲–زندان انفرادی

الف–مزایای زندان انفرادی

ب–مضرات روش انفرادی

ج–زندان انفرادی در ایران

۳–۱–۴–۳–زندان های متناوب

الف–معایب زندان های متناوب

ب–مزایای زندان های متناوب

۳–۱–۴–۴–نظام تدریجی یا ایرلندی

۳–۱–۵–انواع زندانها در ایران

۳–۱–۵–۱–بازداشتگاه

۳–۱–۵–۲– زندان نیمه باز

۳–۱–۵–۳–زندان باز

۳–۱–۵–۴– مراکز اقدامات تامینی و تربیتی

۳–۱–۵–۵–موسسه کار درمانی اردوگاه

۳–۱–۵–۶–کانون اصلاح و تربیت

۳–۲–آثار منفی زندان

۳–۲–۱–شکست مجازات جایگزین حبس در دستیابی به اهداف

۳–۲–۱–۱–ناتوانی در پیشگیری از جرم

۳–۲–۱–۲–شکست برنامه های اصلاح و درمان

۳–۲–۲–جرم زا بودن محیط زندان

۳–۲–۳–تعارض با اصل شخصی بودن مجازات ها

۳–۲–۴–هزینه های اقتصادی زندان

۳–۲–۵–تراکم جمعیت زندان و کمبود فضای مناسب

۳–۲–۶–مشکلات بهداشتی موجود در زندان

۳–۲–۷–از بین رفتن حس مسیولیت

۳–۲–۸–ایجاد مشکلات اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی

۳–۲–۹–اثر روانی نامطلوب زندان بر زندانی

۳–۲–۱۰–آموزش و انتقال جرایم

۳–۲–۱۱–بیکاری و طرد اجتماعی

۳–۲–۱۲–عدم طبقه بندی صحیح در زندان

۳–۳–تاثیر مکاتب کیفری بر سیاست حبس زدایی و کاهش مجازات حبس

۳–۳–۱– مکتب کلاسیک

۳–۳–۲– مکتب تحققی

۳–۳–۳– مکتب دفاع اجتماعی

۳–۳–۴– مکتب نیوکلاسیک

۳–۴–فلسفه حبس زدایی

۳–۴–۱– کارایی نظام حبس زدایی در تامین غایت سزادهی

۳–۴–۲– هم خوانی رویکرد حبس زدایی با اهداف عدالت ترمیمی

۳–۴–۳– جامع و مشارکتی بودن

۳–۴–۴– عدم طرد مجرم از اجتماع

۳–۵–اهداف حبس زدایی

۳–۵–۱– هدف اصلی و اولیه مجازات ها

۳–۵–۲–ایجاد زمینه های فرهنگی

۳–۵–۳– ایجاد زمینه های قانونی مدون

۳–۵–۴–تاکید بر وصف جایگزینی

۳–۶– جلوه های حبس زدایی در حقوق کیفری ایران

۳–۶–۱–ابزارهای سیاست جنایی حبس زدا

۳–۶–۱–۱– ابزارهای تقنینی

۳–۶–۱–۲– ابزارهای قضایی

۳–۶–۲– حبس زدایی در اسناد بالادستی

۳–۶–۲–۱–حبس زدایی در قانون اساسی

۳–۶–۲–۲–حبس زدایی در سیاست های کلی نظام

۳–۶–۲–۳– حبس زدایی در قوانین برنامه توسعه

۳–۶–۳–حبس زدایی در قوانین عادی

۳–۶–۳–۱– حبس زدایی از حبس های کوتاه مدت

۳–۶–۳–۲– حبس زدایی از سایر حبسها

۳–۶–۴–سیاست های منجر به حبس زدایی در قانون مجازات اسلامی جدید

۳–۶–۵–قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹

۳–۷–تدابیر جایگزین حبس

۳–۷–۱–دوره مراقبت

۳–۷–۲– خدمات عمومی رایگان

۳–۷–۳–جزای نقدی روزانه

۳–۷–۴– پیش بینی حبس الکترونیکی

۳–۷–۵–حبس خانگی

۳–۷–۶– تاسیس نهادهای معافیت از کیفر و تعویق صدور حکم

۳–۷–۷– تغییر در نظام آزادی مشروط

۳–۷–۸– پیش بینی نظام نیمه آزادی

نتیجه گیری و پیشنهادات

منابع

کلیدواژه ها

• حبس،
• حبس،
• جایگزین حبس
• جایگزین حبس
• تحول،
• زندان
• حبس،