تبارشناسی اعلامیه جهانی حقوق بشر به مثابه فراروایتی تکثربنیاد

عنوان	تبارشناسی اعلامیه جهانی حقوق بشر به مثابه فراروایتی تکثربنیاد
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	علی بحرینی
استاد راهنما	سید محمد قاری سیدفاطمی
استاد مشاور	ابراهیم بیگ زاده، میرشهبیز شافع
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

تبارشناسی اعلامیه جهانی حقوق بشر به مثابه فراروایتی تکثربنیاد عنوان رساله ای است که توسط علی بحرینی، با راهنمایی سید محمد قاری سیدفاطمی و با مشاوره ابراهیم بیگ زاده و میرشهبیز شافع در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

اعلامیه جهانی حقوق بشر مهمترین سند سازمان ملل متحد در حوزه حقوق بشر بوده و تحلیل و کالبدشکافی آن در پژوهش های علمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در ارزیابی هایی که نسبت به متن این اعلامیه صورت گرفته گرایش های گوناگونی وجود دارد و فرضیه های مختلفی مطرح می شود و به همین دلیل انجام یک کار مستقل پژوهشی پیرامون تبارشناسی این اعلامیه می تواند کمک زیادی به شناخت ماهیت آن نماید. بدین منظور لازم است به دو سوال مهم پاسخ داده شود. سوال اول این است که فرایند تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر از چه میزان از فراگیری و شمولیت برخوردار بوده است و سوال دوم این است که مفاد اعلامیه جهانی نتیجه تلاقی چه دیدگاه هایی بوده و سهم مکاتب مختلف حقوقی، سیاسی و ایدیولوژیک در شکل گیری متن اعلامیه چگونه است. چنین پژوهشی از این حیث حایز اهمیت است که باعث ایجاد یک شناخت روشن و واقعی از ماهیت اعلامیه جهانی حقوق بشر خواهد شد و این شناخت در رویکردهای بخش های علمی و اجرایی ذیمدخل کشورها نسبت به این اعلامیه تاثیرگذار خواهد بود. به منظور انجام دقیق این تحقیق در کنار بهره گیری از کتب و مقالاتی که در تحلیل مواد اعلامیه جهانی نگاشته شده و نیز روایت هایی که تدوین کنندگان اعلامیه جهانی از روند تهیه این سند داشته اند، مراجعه به صورت جلسات نشست های سازمان ملل متحد بین سالهای ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۸ ضروری است. مطالعه این اسناد باعث می شود بتوان بر اساس یک روایت مستقیم و بی واسطه چرایی و چگونگی چینش نهایی محتویات اعلامیه جهانی حقوق بشر را روشن ساخت. یافته های این پژوهش این است که هرچند فرایند تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر کاملا فراگیر نبوده است، اما نمایندگان طیف متنوعی از مکاتب فکری و ایدیولوژیک در این فرایند حضور داشته اند. نتیجه فرایند فوق الذکر این است که اعلامیه جهانی حقوق بشر محصول یک تفکر حقوقی و ایدیولوژیک واحد نیست بلکه مجموعه ای مرکب از مفاهیم و گزاره هایی است که در فرایندی از تبادل دیدگاه، مذاکره، نزاع و مصالحه در کنار هم قرار گرفته اند. نتیجه این یافته ها این است که اعلامیه جهانی حقوق بشر نه یک متن اجماعی، و نه یک مخرج مشترک برای تمدن ها و مکاتب فکری مختلف بلکه مجموعه ای غیراجماعی از مهمترین اولویت های مکاتب سیاسی، حقوقی و ایدیولوژیک در حوزه حقوق بشر است و بنابراین آن را باید سندی چند فرهنگی تلقی نمود.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

فصل اول: فرایند تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۸ گفتار اول: سیر تحولات، از تهیه پیش نویس تا تصویب نهایی اعلامیه ۱۹ مبحث اول: چگونگی تهیه پیش نویس اولیه و ویژگی های آن ۱۹ بند اول – تشکیل کمیته نگارش ۲۲ بند دوم – پیش نویس ها و طرح های ارایه شده به دبیرخانه ۲۵ بند سوم – تهیه پیش نویس اولیه توسط دبیرخانه ۲۷ بند چهارم – پیش نویس انگلستان ۲۹ مبحث دوم: مراحل مذاکراتی ۳۰ بند اول – نشست اول کمیته نگارش ۳۰ بند دوم – اجلاس دوم کمیسیون حقوق بشر ۳۳ بند سوم– نشست دوم کمیته نگارش ۳۳ بند چهارم – نشست سوم کمیسیون حقوق بشر ۳۴ بند پنجم – نشست سوم مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۳۵ گفتار دوم: شکل، ماهیت و ضمانت اجرای اعلامیه ۳۶ مبحث اول: شکل و ماهیت حقوقی اعلامیه ۳۶ بند اول – دیدگاه دو مرحله ای: تدوین یک اعلامیه و چند کنوانسیون ۳۷ بند دوم – دیدگاه تک مرحله ای : تدوین یک معاهده الزام آور ۳۸ بند سوم – چگونگی انتخاب عنوان اعلامیه ۳۸ مبحث دوم: ضمانت اجرای اعلامیه ۳۹ بند اول – طرح های پیشنهادی دبیرخانه سازمان ملل متحد ۳۹ بند دوم – پیشنهاد استرالیا برای تشکیل دادگاه بین المللی حقوق بشر ۴۱ فصل دوم: بنیان های اساسی اعلامیه جهانی حقوق بشر ۴۳ گفتار اول: تعریف انسان ۴۴ مبحث اول: ضرورت تعریف انسان ۴۴ بند اول – دیدگاه مبتنی بر ضرورت تعریف انسان قبل از تدوین حقوق بشر ۴۵ بند دوم – دیدگاه مبتنی بر عدم ضرورت مباحث انسان شناختی ۴۵ مبحث دوم: ویژگی های انسان از دیدگاه اعلامیه ۴۶ بند اول – عقل و وجدان ۴۸ بند دوم – خالق انسان: رویکرد الهیاتی در برابر رویکردهای مکتب حقوق طبیعی و ماتریالیستی ۵۰ بند سوم– آزادی و برابری ۵۲ بند چهارم – کرامت ذاتی ۵۴ گفتار دوم: اصل برابری و عدم تبعیض ۵۷ مبحث اول: اصل عدم تبعیض: اولویت بنیادین برای بلوک کمونیسم ۵۹ بند اول – نقش بلوک کمونیسم در شکل گیری مواد

و

اعلامیه ۵۹ بند دوم – ضرورت اجرای مفاد اعلامیه جهانی در مستعمرات ۶۰ بند سوم– نقش شوروی در پیرایش متن اعلامیه از تبعیض های نگارشی ۶۲ مبحث دوم: بسط مفهوم عدم تبعیض ۶۳ بند اول – جداسازی مفهوم رنگ از مفهوم نژاد ۶۴ بند دوم– طرح مفهوم اقلیت سیاسی ۶۷ بند سوم– وضعیت دارایی و تولد و منشاء اجتماعی، چالشهای نظامهای سرمایه داری و فیودالی ۶۹ گفتار سوم: وظایف انسان و محدودیت های حقوق بشر ۷۱ مبحث اول: وظایف بشر و محدودیت های حقوق بشر ۷۱ بند اول – وظایف و مسیولیت های بشر ۷۴ بند دوم – محدودیت های حقوق بشر ۷۵ بند سوم– جایگاه شکلی وظایف و محدودیت ها در متن اعلامیه جهانی ۷۸ مبحث دوم: شرایط لازم برای مشروعیت اعمال محدودیت ها ۷۹ بند اول – انطباق با قانون

بند دوم – اعمال در یک جامعه دمکراتیک ۸۰ بند سوم– انطباق با اهداف و اصول سازمان ملل متحد ۸۱ فصل سوم: حق های مدنی و سیاسی ۸۳ گفتار اول: حق های مدنی و شخصی ۸۴ مبحث اول : حق حیات و امنیت شخصی ۸۵ بند اول – مفهوم حیات ۸۵ بند دوم– مجازات اعدام و سقط جنین ۸۹ بند سوم – منع شکنجه ۹۴ بند چهارم – منع برده داری ۹۶ مبحث دوم : حقوق رویه ای و مدنی ۹۸ بند اول – حقوق بشر قضایی ۹۹ بند دوم – حقوق مدنی ۱۰۲ بند سوم – حق مالکیت ۱۰۵ گفتار دوم: حقوق مذهبی و سیاسی ۱۱۱ مبحث اول : آزادی فکر، وجدان و مذهب ۱۱۳ بند اول – تعریف موسع مذهب ۱۱۵ بند دوم – آزادی تغییر مذهب ۱۱۸ بند سوم – جنبه های عمومی آزادی مذهب و محدودیت های آن ۱۲۶ بند چهارم – حق والدین در تربیت مذهبی فرزندان ۱۲۸ مبحث دوم : آزادی بیان و اطلاعات ۱۲۹ بند اول – آزادی اطلاعات ۱۳۴ بند دوم – حق اصلاح ۱۳۷ بند سوم– محدودیت های مربوط به آزادی بیان و اطلاعات ۱۳۹ مبحث سوم : آزادی اجتماعات و تشکل ها ۱۴۲ بند اول– تعریف اجتماع و تشکل ۱۴۲ بند دوم – آزادی اجتماعات و خطر رشد کمونیسم ۱۴۴ بند سوم – اصل اختیاری بودن عضویت در تشکل ها ۱۴۶ مبحث چهارم : حق مشارکت سیاسی ۱۴۷ بند اول – منشاء قدرت سیاسی ۱۴۷ بند دوم – معیارهای انتخابات مطلوب ۱۴۹ فصل چهارم : حق های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۱۵۱ گفتار اول: ماهیت حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

مبحث اول : ارزش حقوقی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۱۵۵ بند اول – دیدگاه مبتنی بر تفاوت حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با حقوق مدنی و سیاسی ۱۵۵ بند دوم –دیدگاه مبتنی بر برابری حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با حقوق مدنی و سیاسی ۱۵۶ مبحث دوم : اجرای حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۱۵۸ بند اول – دیدگاه مبتنی بر دخالت دولت ۱۵۸ بند دوم– دیدگاه مبتنی بر عدم دخالت دولت ۱۵۸ گفتار دوم: مصادیق حقوق اقتصادی و اجتماعی ۱۶۰ مبحث اول : حق برخورداری از تامین اجتماعی و استاندارد مکفی زندگی ۱۶۰ بند اول – حق برخورداری از تامین اجتماعی ۱۶۰ بند دوم – حق برخورداری از استاندارد مکفی زندگی ۱۶۳ مبحث دوم : حقوق مرتبط با کار ۱۶۵ بند اول– ماهیت کار ۱۶۵ بند دوم– انتخاب آزادانه شغل و شرایط عادلانه و مطلوب کار: ابتکاری در برابر اصل اشتغال کامل ۱۶۹ بند سوم – مزد برابر، عادلانه و مطلوب و حق استراحت و اوقات فراغت ۱۷۰ بند چهارم– حق تشکیل و پیوستن به اتحادیه های کارگری ۱۷۴ گفتار سوم: مصادیق حقوق فرهنگی ۱۷۸ مبحث اول : حق آموزش ۱۷۸ بند اول – اهداف آموزش از دیدگاه اعلامیه جهانی ۱۸۰ بند دوم – چالش های مفهومی آموزش اجباری ۱۸۳ بند سوم– تفاوت میان حق دسترسی به آموزش ابتدایی و حق دسترسی به آموزش عالی ۱۸۶ بند چهارم – تعدیل اصل آموزش اجباری با شناسایی حق والدین در آموزش ۱۹۱ مبحث دوم : حق شرکت در حیات فرهنگی ۱۹۳ بند اول–نقش تجربه شخصی جان هامفری در شکل گیری حق شرکت در حیات فرهنگی

بند دوم – مسیله مالکیت فکری ۱۹۴ فصل پنجم : حقوق زنان و اقلیت ها ۱۹۷ گفتار اول: نقش و حقوق زنان ۱۹۸ مبحث اول: نقش زنان در پیدایش اعلامیه جهانی ۱۹۹ بند اول – نقش و اولویت های زنان در کنفرانس سان فرانسیسکو ۲۰۰ بند دوم – نقش کمیسیون مقام زن در تدوین اعلامیه جهانی ۲۰۲ بند سوم – طیف های فعال در مباحث زنان در کمیسیون حقوق بشر ۲۰۵ مبحث دوم: موضوعات مربوط به زنان در اعلامیه جهانی ۲۰۷ بند اول – تعریف خانواده ۲۰۹ بند دوم – شرایط ازدواج ۲۱۱ بند سوم – حقوق زوجین در انحلال ازدواج ۲۱۶ گفتار دوم: حقوق اقلیت ها ۲۲۰ مبحث اول: موضوع اقلیت ها در پیش نویس دبیرخانه ۲۲۱ مبحث دوم: موافقان و مخالفان ماده اقلیت ها ۲۲۲ بند اول – حمایت بلوک کمونیسم ۲۲۲ بند دوم – مخالفت آمریکای لاتین و ایالات متحده آمریکا ۲۲۳ بند سوم – موضع متزلزل اروپا ۲۲۴ نتیجه گیری ۲۲۵ فهرست منابع ۲۳۴

کلیدواژه ها

• اعلامیه جهانی حقوق بشر
• کمیسیون حقوق بشر
• حقوق مدنی و سیاسی
• حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
• جنگ سرد
• سوسیالیسم
• کمونیسم