تحلیل جرایم دولتی از دیدگاه جرم شناسی انتقادی

عنوان	تحلیل جرایم دولتی از دیدگاه جرم شناسی انتقادی
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	الهام جعفرپورصادق
استاد راهنما	عباس شیری
استاد مشاور	علی خالقی، فیروز محمودی جانکی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه تهران

تحلیل جرایم دولتی از دیدگاه جرم شناسی انتقادی عنوان رساله ای است که توسط الهام جعفرپورصادق، با راهنمایی عباس شیری و با مشاوره علی خالقی و فیروز محمودی جانکی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

چکیده

نقضِ حقوق اساسی و بنیادین شهروندان در اشکال متعددِ نقضِ حقوق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حوزه های مرتبط با بهداشت و درمان و سلامت وآموزش، توسط دولت ها که خود متصدی اصلی حفظ و تضمین آن هستند، با لحاظ معیارهایی می تواند عنوان جرم دولتی را به خود اختصاص دهد. این جرایم، علی رغمِ استعمالِ اصطلاح آن در دهه های اخیر و توجه کشورها و نظام های مختلف سیاسی به آن، دارای ابهام مفهومی فراوان است و می توان چنین ادعا نمود که از آغاز استعمال که متمرکز بر جنایات بین المللی بوده تا به امروز، تحولات مفهومی فراوانی را پشت سر گذاشته است. امروزه می توان نقض حقوق بنیادین شهروندان در قالبِ رفتارهای به ظاهر قانونی دولت ها، که متضمن نفع فردی و شخصی نبوده و قابلیت اضرار عمومی دارد را جرم دولتی دانست. جرم شناسی جرایم دولتی را می توان شاخه ای اختصاصی از جرم شناسی دانست که با توجه به نو و بدیع بودن مفهوم جرایم دولتی و برخی ابهامات در خصوص حدود و ثغور و گونه های آن، با تمرکز بر جرایم ارتکاب یافته از سوی صاحبان قدرت در بستر نظریات و رویکردهای جرم شناسی انتقادی، این جرایم را مورد تحلیل و واکاوی قرار می دهد. این نوشتار که با روش توصیفی–تحلیلی انجام شده است، با هدف تبیین خوانشی نوین از مفهوم جرم دولتی، ضمن ارایه تعریف این جرایم و با تمرکز بر رویکرد جرم به مثابه آسیب در زمینه جرایم واقع شده توسط صاحبان قدرت، برخی از مهم ترین گونه های ارتکابی آن را از قبیل جرایم دولتی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، جرایم علیه موازین دادرسی منصفانه و ... که برپایه ساختار آسیب زا و قدرت محور دولت است، به بحث و بررسی می گذارد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در بسیاری از موارد، کنش گران عرصه تقنین، با وضع و تصویب قوانینِ ناقض حقوق اساسی و بنیادین شهروندان از جمله قوانین تبعیض آمیز یا قوانین تحدیدکننده حقوق اساسی یا قوانین آسیب زا، پدیده قوانین غیرقانونی که به معنای قوانینِ خلاف عدالت و حقوق اساسی است را سبب می شوند؛ ولو آن که آن قوانین از جنبه شکلی تشریفات قانونی را برای لازم الاجرا شدن طی نموده باشند. لذا دولت ها با نقض حقوق اساسی و بنیادین شهروندان خود و با اتخاذ سیاست های مختلف به خصوص در زمینه–های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و قضایی، آسیب های فراوانی را به شهروندان وارد می آورند. این آسیب ها در موارد متعددی متکی بر قانون بوده یا رفتارهایی است که نظر به انحصار دولت ها در عرصه قانون گذاری، علی–رغمِ آسیب زا بودن، موردِ منعِ کنش گران عرصه تقنین قرار نگرفته است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه الف)طرح مسیله و ضرورت تحقیق ب)اهداف تحقیق ج)پرسش های تحقیق د)فرضیه های تحقیق ه)روش تحقیق و) محدودیت ها و موانع تحقیق ز) پیشینه تحقیق ح) ساختار تحقیق فصل نخست: ماهیت شناسی جرایم دولتی در پرتو آموزه های جرم شناسی انتقادی گفتار نخست: تبارشناسیِ جرایم دولتی الف: ظهور و گسترش جنایات دولتی بین المللی ۱: مصادیق جنایات بین المللی و تکوین مفهوم آن ۲: جنایات بین المللی نقطه آغاز توجه به جرایم دولت ها ب: فرایند نظری تکوین مفهوم جرم دولتی ۱: جرمِ دولتی در رویکردِ جرم شناسیِ کلاسیک ۲: تکوینِ تدریجیِ مفهومِ جرمِ دولتی در پرتوِ آموزه های جرم شناسیِ مارکسیستی ۳: توسعه مفهومِ جرمِ دولتی در پرتو آموزه های جرم شناسی رادیکال ۴: تثبیت مفهوم جرم دولتی در پرتو آموزه های جرم شناسی انتقادی گفتار دوم: مفهوم شناسی جرایم دولتی با تکیه بر مفاهیم جرم شناسی انتقادی الف: مروری بر مفهوم جرم شناسی انتقادی ب: مفهوم جرم در جرم شناسی جرایم دولتی ۱: جرم به معنای نقض قانون کیفری ۲: جرم به مثابه آسیب اجتماعی ۱–۲: توسیع مفهوم جرم به آسیب اجتماعی در رویکرد جرم دولتی ۲–۲: مفهوم و گستره آسیبِ اجتماعی در جرم شناسیِ جرایم دولتی ۳–۲: ویژگی های رفتارهای آسیب زای دولت ۱–۳–۲: نامحسوس و پنهان بودن آسیب ها و اثرات آن ۲–۳–۲: بزه دیده سازی جمعی و وقوع آسیب ها در سطح گسترده ۳–۳–۲: وقوع رفتارهای آسیب زا به صورت فعل و ترک فعل ۴–۲: انتقادات وارد بر تلقی جرم به مثابه آسیب در اصطلاح جرم دولتی ۱–۴–۲: تعارض با پارهای از اصول بنیادین حقوق کیفری ۲–۴–۲: عدم امکان تعیین دقیق محدوده آسیب و نبودِ معیارهای مشخصِ آسیب انگاری ۳–۴–۲: گسترش بیش از حد دامنه بزه دیدگان ۴–۴–۲: خروج از چارچوب مباحث جرم شناسی پ: مفهوم دولت در جرم شناسی جرایم دولتی ۱: دولت در معنای خاص: قوه اجرایی یک حکومت ۲: دولت در معنای عام: حکومت یک کشور ت: چیستی جرم دولتی و معیارهای شناخت آن ۱: مفهوم جرم دولتی در دانش جرم شناسی ۱–۱: تعاریف ارایه شده در مورد جرم دولتی ۲–۱: معیارهای ارایه شده برای شناخت جرایم دولتی ۲–رویکرد مختار در مفهوم شناسی جرایم دولتی ۱–۲: تعدی به حقوق طبیعی و بنیادین به مثابه معیاری برای شناخت رفتارهای آسیب زای دولت ۱–۱–۲: مروری بر مفهوم حقوق طبیعی و بنیادین ۲–۱–۲: تلاقی مفهوم حقوق طبیعی و بنیادین با حقوق بشر ۳–۱–۲: اساسی سازی قوانین و تضمین حقوق بنیادین ۴–۱–۲: شکل گیری دولت قانونمند و حق بنیاد ۲–۲: جایگاه مشروعیت اقدامات دولت ها در تعریف جرایم دولتی ۱–۲–۲: مشروع بودن و قانونی بودن اقدامات دولت ها ۲–۲–۲: اصل حاکمیت قوانین مشروع: قوانین مبتنی بر عقلانیت و مقبولیت ۳–۲–۲: قوانین فاقد مشروعیت: قوانین تبعیض آمیز و آسیب زا فصل دوم: گونه شناسی جرایم دولتی در پرتو آموزه های جرم شناسی انتقادی گفتار اول: جرایم دولتی فرهنگی الف: مفهوم حقوق فرهنگی شهروندان ب: مفهوم جرم دولتی فرهنگی پ: جلوه هایی از جرایم دولتی فرهنگی ۱: جرایم دولتی فرهنگی مبتنی بر تبعیض جنسیتی ۲: جرایم دولتی فرهنگی مبتنی بر نقض حقوق اقلیت های دینی ۳: جرایم دولتی فرهنگی در حوزه آموزش ۴: جرایم دولتی مبتنی بر نظارت گریزی برخی نهادهای فرهنگی گفتار دوم: جرایم دولتی زیست محیطی الف: مفهوم جرایم دولتی زیست محیطی برپایه حق بر محیط زیست سالم ب: جلوه هایی از جرایم دولتی زیست محیطی گفتار سوم: جرایم دولتیِ علیه موازین دادرسی منصفانه الف: مروری بر مفهوم دادرسی منصفانه ب: مفهوم جرایم دولتی بر پایه نقض اصول دادرسی منصفانه پ: جلوه هایی از جرایم دولتی بر پایه نقض اصول دادرسی منصفانه ۱: تحدید حق انتخاب وکیل ۲: سلب حق اعتراض متهم ۳: تحصیل دلیل از طریق نامشروع ۴: توسعه صلاحیت دادگاه های نظامی گفتار چهارم: جرایم دولتی سیاسی الف: مفهوم جرم دولتی سیاسی ب: جلوه هایی از جرایم دولتی سیاسی ۱: نقض حق آزادی بیان ۲: تحدید حق راهپیمایی ها و اجتماعات ۳: برقراری فضای مشارکت گریزی در مقابل حق مشارکت سیاسی ۴: منع فعالیت احزاب سیاسی گفتار پنجم: جرایم دولتی اقتصادی الف: مفهوم جرم دولتی اقتصادی ب: جلوه هایی از جرایم دولتی اقتصادی ۱: معافیت های مالیاتی ۲: سیاست های ناظر بر بورس ۳: جرایم دولت–شرکت نتیجه گیری منابع الف: منابع فارسی الف–۱: کتاب ها الف–۲: مقاله ها الف–۳: تقریرات الف–۴: پایان نامه ها ب: منابع انگلیسی ب–۱: کتاب ها ب–۲: مقاله ها پ: سایت ها

کلیدواژه ها

• جرم دولتی
• جرم شناسی انتقادی
• حقوق اساسی و بنیادین
• قوانین فاقد مشروعیت
• قوانین تبعیض آمیز
• گونه های جرایم دولتی