حق شرط در معاهدات در عملکرد دولت ها و مراجع نظارتی

عنوان	حق شرط در معاهدات در عملکرد دولت ها و مراجع نظارتی
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	محمدرضا مقدسی فر
استاد راهنما	فریده شایگان
استاد مشاور	بهرام مستقیمی، امیر ساعد وکیل
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه تهران

حق شرط در معاهدات در عملکرد دولت ها و مراجع نظارتی عنوان رساله ای است که توسط محمدرضا مقدسی فر، با راهنمایی فریده شایگان و با مشاوره بهرام مستقیمی و امیر ساعد وکیل در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

چکیده

حق شرط یکی از نهادهای حقوق بین الملل است که می تواند نقش بسیار حایز اهمیتی در توسعه این نظام حقوقی ایفا کند. نهاد حقوقی درعین حال که آثار مثبتی برای وحدت حقوق بین الملل به همراه دارد، می تواند چالش هایی را نیز در یکپارچگی نظام حقوق بین الملل برجای گذارد. لذا حق شرط هم زمان دارای آثار مثبت و منفی برای ساختار حقوق بین الملل است. با توجه به اهمیت موضوع حق شرط بر معاهدات، سوال اصلی این است که دولت ها و نهادهای نظارتی بین المللی چه رویکردی در قبال پذیرش و استفاده از این نهاد حقوقی دارند؟ یافته های این رساله نشان می دهد که دولت ها و نهادهای نظارتی سعی داشته اند در نقطه تعادل میان وحدت و کثرت حقوق بین الملل به نحوی اقدام نمایند که ضمن جذب تعداد حداکثری دولت ها در معاهدات بین المللی از خطر چند پارچه شدن معاهدات جلوگیری کنند. هرچند حق شرط دولت ها تابعی از ملاحظات ملی و حقوق داخلی کشورها می باشد ولی نهادهای نظارتی بین المللی توانسته اند پذیرش و نحوه اعمال آن را قانونمند ساخته و نقش مثبتی در توسعه حقوق بین الملل داشته باشند. نمونه بارز آن عملکرد دیوان اروپایی حقوق بشر می باشد که توانسته است اصل ممنوعیت بازگردانی پناهنده را به عنوان یک اصل شرط ناپذیر در رویه بین المللی دولت های عضو معاهده اروپایی حقوق بشر تثبیت بکند.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ۱– بیان مساله

۲– پرسش های تحقیق

۲–۱ پرسش اصلی

۲–۲ پرسش های فرعی

۳– فرضیه های تحقیق

۳–۱ فرضیه اصلی

۳–۲ فرضیات فرعی

۴– ضرورت تحقیق

۵– پیشینه تحقیق

۶– روش تحقیق

۷– ساختار تحقیق

بخش اول: حق شرط و ساختار حقوق بین الملل فصل اول: شناخت ساختار حقوق بین الملل

گفتار اول– وحدت در ساختار حقوق بین الملل

بند اول– حقوق بین الملل عام

۱– حقوق بین الملل عام از منظر دکترین حقوقی

۲– حقوق بین الملل عام از منظر رویه قضایی

بند دوم– حقوق بین الملل خاص (رژیم های خود بسنده)

۱– رژیم خودبسنده در رویه قضایی بین المللی

۲– رژیم خودبسنده در طرح پیش نویس مسیولیت بین المللی دولت ها

گفتار دوم– رابطه اجزای نظام حقوق بین الملل

بند اول– نقش حقوق بین الملل عام در ساختار حقوق بین الملل

۱– نقش هدایت کننده

۲– نقش تکمیلی

۳– نقش تفسیری

بند دوم– رژیم خودبسنده در بستر نظام حقوقی بین المللی

گفتار چهارم– تعامل قواعد در حقوق بین الملل

بند اول– کارکردهای قواعد در حقوق بین الملل

۱– قواعد الزام آور

۲–قواعد تجویزی

۳– قواعد موسس نهادهای بین المللی

۴– قواعد تنظیم کننده رابطه میان سایر قواعد بین المللی

بند دوم– صور مختلف تعامل میان قواعد حقوقی

۱– همزیستی

۲– تعارض

فصل دوم: شناخت حق شرط در نظام بین الملل

گفتار اول– گونه های برخورد با حق شرط در معاهدات بین المللی

بند اول– منع حق شرط به صورت مطلق ۵۰ بند دوم– جواز حق شرط

۱– حق شرط کلی

۱–۱ حق شرط کلی مطلق

۱–۲ حق شرط کلی مقید یا مشروط

۲– حق شرط جزیی

۲–۱– شروط حق شرط جزیی

۲–۱–۱ شروط حق شرط جزیی مثبت

۲–۱–۲ شروط حق شرط جزیی منفی

۲–۱–۳ حق شرط جزیی به مواد معاهده

۳– حق شرط مشروط

بند سوم– سکوت کنوانسیون های بین المللی

بند چهارم– اعمال شرط نسبت به تصویب کنوانسیون

بند پنجم– حق شرط مرکب

گفتار دوم– گونه شناسی محتوای حق شرط

بند اول– حق شرط های مبتنی بر عدم شمول

۱– عدم شمول یک قاعده ماهوی

۲– عدم شمول شروط حل و فصل اختلافات

۳– عدم شمول جغرافیایی

۴– عدم شمول همراه با یک معیار

بند دوم– حق شرط های تفسیری

گفتار دوم– جایگاه حق شرط در ساختار حقوق بین الملل

بند اول– حق شرط به عنوان اعلامیه یک جانبه

بند دوم– آثار حق شرط در چارچوب اعلامیه یک جانبه

گفتار سوم– کارکردهای حق شرط در ساختار حقوق بین الملل

بند اول– کارکردهای مثبت

بند دوم– کارکردهای منفی

۱– تشتت در قواعد عام

۲– تشتت در مفاهیم عام

گفتار چهارم– اعتراض به حق شرط

بند اول– آثار اعتراض نسبت به حق شرط

۱– نظام عام مخالفت با حق شرط در حقوق بین الملل

۲– نظام خاص مندرج در معاهدات بین المللی

گفتار پنجم– تحول قواعد حقوقی حق شرط در کارهای کمیسیون حقوق بین الملل

بند اول– تاریخچه حق شرط در کمیسیون حقوق بین الملل

۱– حق شرط در معاهدات چندجانبه

۲– حق شرط در پیش نویس کنوانسیون حقوق معاهدات

بند دوم– توسعه نظام حق شرط در بررسی اخیر کمیسیون حقوق بین الملل

۱– دستاوردهای گزارشگر ویژه

۲– گزارش های کارگروه

۳– گزارش پایانی کمیسیون حقوق بین الملل

بخش دوم: حق شرط و اجزای ساختار حقوق بین الملل فصل اول: حق شرط و بازیگران جامعه بین المللی

گفتار اول– حق شرط در رویه دولت ها

بند اول– رویکرد دولت ها نسبت به نهاد حقوقی حق شرط

۱– آثار حق شرط

۲– گستره جغرافیایی و محتوایی حق شرط

۳– آلترناتیوهای حق شرط

بند دوم– عملکرد دولت ها در قبال معاهدات بین المللی حقوق بشر

۱– اعمال حق شرط در معاهدات

۱–۱ میثاق حقوق مدنی و سیاسی

۱–۱–۱ حق شرط ها

۱–۱–۲ اعلامیه های تفسیری

۱–۱–۳ اعلامیه ها

۱–۲ کنوانسیون محو تمام اشکال تبعیض نژادی

۱–۳ پروتکل های الحاقی به کنوانسیون حقوق کودک

۱–۳–۱ پروتکل الحاقی در مورد مشارکت کودکان در مخاصمات مسلحانه

۱–۳–۲ پروتکل الحاقی در مورد فروش کودکان، فحشای و هرزه نگاری کودک

۲– اقدامات واکنشی دولت ها

۲–۱ اقدامات واکنشی نسبت به عملکرد سایر دولت های عضو

۲–۲ اقدامات واکنشی نسبت به حق شرط های دولت های عضو

گفتار دوم– رویکرد نهادهای بین المللی نسبت به حق شرط

بند اول– رابطه حق شرط با سازمان هایی بین المللی

۱– موضع سازمان های بین المللی در قبال حق شرط

۲– حق شرط به عنوان موضوع فعالیت سازمان های بین المللی

۲–۱ اعمال حق شرط از سوی سازمان های بین المللی

۲–۲ نظارت بر حق شرط

بند دوم– حق شرط و نهادهای نظارتی بر معاهدات بین المللی

۱– جایگاه و اهمیت حق شرط در عملکرد نهادهای ناظر مبتنی بر معاهده

۱–۱ مبانی فعالیت نظارتی نهادهای مبتنی بر معاهده نسبت به حق شرط

۱–۲ اشکال مختلف نقش آفرینی نهادهای نظارتی مبتنی بر معاهده

۱–۲–۱ ایفای نقش در جهت رفع حق شرط های اعمالی

۱–۲–۲ ایفای نقش در جهت تحدید حق شرط های اعمالی

۲– نهادهای ناظر غیر مبتنی بر معاهده

فصل دوم: نظارت غیر مستقیم بر شرط پذیری برخی از قواعد یک معاهده در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر: مطالعه موردی اصل ممنوعیت بازگردانی پناهنده

گفتار اول: حق شرط بر کنوانسیون ۱۹۵۱ مربوط به وضعیت پناهندگان و اصل ممنوعیت بازگردانی

گفتار دوم اصل ممنوعیت بازگردانی در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

بند اول: مفهوم اصل منع بازگردانی

بند دوم: شرایط ماهوی اخراج یا بازگردانی

۱– احراز وجود خطر بدرفتاری

۱–۱ ارزیابی شرایط عمومی

۱–۲ ارزیابی شرایط شخصی فرد

۱–۳ ارزیابی توامان شرایط عمومی کشور و شرایط شخصی فرد

۲– احراز وجود شرایط جسمی و روانی بسیار خطرناک در فرد پناهنده و خطر بدرفتاری

۲–۱ سلامت روانی

۲–۲ سلامت جسمی

نتیجه گیری Error! Bookmark not defined فهرست منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی

کلیدواژه ها

• حق شرط
• معاهده