مطالعه تطبیقی حقوق عامه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد بین المللی حقوق بشر
 | |
| عنوان | مطالعه تطبیقی حقوق عامه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد بین المللی حقوق بشر |
|---|---|
| رشته | حقوق عمومی |
| دانشجو | عبدالسعید شجاعی |
| استاد راهنما | غلامعلی قاسمی |
| استاد مشاور | داود محبی انجدانی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | دانشگاه قم |
مطالعه تطبیقی حقوق عامه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد بین المللی حقوق بشر عنوان رساله ای است که توسط عبدالسعید شجاعی، با راهنمایی غلامعلی قاسمی و با مشاوره داود محبی انجدانی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.
چکیده
نهاد حقوق عامه از جمله نهادهای حقوقی پرچالش در سپهر نظام حقوقی ایران است که نسبت به ابعاد مختلف آن در دو حوزه کلی تیوری و عملکرد تشتت نظر وجود دارد. اختلافی بودن موضوع بعضا باعث تعارض در عمل و در حوزه های قاعده گذاری، اجرا و نظارت شده است. یکی از اصلی ترین عامل عدم توافق بر حقوق عامه تکیه صرف پژوهش های صورت گرفته بر واکاوی مصادیق این نهاد تحت عنوان حقوق عامه می باشد. در حوزه نظارت بر این نهاد هم علی رغم وجود ظرفیت های نهادهای قضایی و غیرقضایی همواره به تحلیل صرف نهاد دادستانی پرداخته شد در صورتی که واکاوی نهاد و حقوق عامه مستلزم تشریح و تبیین ابعاد مختلف آن که یکی از آنها مصادیق این نهاد می باشد، است. رساله پیشرو با ارایه تقسیم نسبت به ابعاد مختلف حقوق عامه به تشریح این نهاد پرداخته است. این تقسیم از تعریف لغوی حقوق عامه آغاز و در ادامه ماهیت و مبانی قانونی، پیشینه، مبانی، منابع، هدف و تعیین قلمرو شکلی و ماهوی این نهاد پرداخته است. در گام بعدی ظرفیت حقوق اساسی ایران به طور کلی در حوزه های تقنین، اجرا و نظارت بر اساس نتایج اولیه مورد واکاوی قرار گرفته است. در گام نهایی این مفهوم بر اساس مفاهیم مشابه موجود در اسناد بین المللی حقوق بشر مورد تحلیل قرار گرفت. رساله حاضر از مجرای کاوش در نظرات، قوانین و رویه های موجود و انگاره و گزاره های حقوقی نشان داده که مقتضی است که مفهوم حقوق عامه دارای دو مولفه حقوق فردی و حقوق فردی اجتماعی شده می باشد. منطق جدولی و تفسیر موسع بر این نهاد حقوقی حاکم است و قلمرو این نهاد حقوقی در دسته ماهوی و شکلی و به صورت درون سرزمینی و جهانشمولی قابل تقسیم می باشد. بر مبنای موارد ذکر شده ظرفیت حقوق اساسی ایران نسبت به این نهاد حقوقی بسیار موسع و گسترده است. از طرف دیگر می توان از ظرفیت های بین المللی و از مجرای مفاهیم مشابه مثل حقوق جمعی و حقوق گروهی و غیره در راستای فهم بهتر این نهاد حقوقی بهره جست.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
۱ بیان مساله
۲ ضرورت انجام تحقیق
۳ پیشینه تحقیق
۴ سوالات پژوهش
۴–۱ سوال اصلی
۴–۲ سوالات فرعی پژوهش
۵ فرضیات
۶ جنبه جدید بودن تحقیق
۷ روش گردآوری و تجزیه وتحلیل داده ها
۸ ترکیب بندی پژوهش
فصل اول: مبانی نظری حقوق عامه مبحث اول: ماهیت، مبانی قانونی و پیشینه ی حقوق عامه
گفتار اول: تعریف حقوق عامه
بند اول: تعریف لغوی حقوق عامه
الف: معنای انگلیسی حقوق عامه
ب: معنای عربی و فارسی حقوق عامه
گفتار دوم: ماهیت و مبانی قانونی حقوق عامه
بند اول: ماهیت نهاد حقوقی حقوق عامه
بند دوم: مبانی قانونی نهاد حقوق عامه
الف: تفسیر قواعد؛ منطق حقوق
ب: روش تفسیر و منطق حاکم بر حقوق عامه در متون قانونی
گفتار سوم: پیشینه حقوق عامه
بند اول: پیشینه فرادینی حقوق عامه
الف: دوران یونان باستان و ظهور مسیحیت
ب: قرون وسطی
ج: عصر جدید
د: پیشینه حقوق عامه در قرن
۲۹ ه– : حقوق عامه(right public) در قرن
۳۱ ۱–نظام قیمومت
۲–معیارهای بین المللی کار
۳–نظام اقلیت ها
۴– حقوق بیگانگان
بند دوم: پیشینه اسلامی حقوق عامهPUBLIC RIGHT) )
الف: مبنای حقوق و مفهوم بشر در اسلام
۱ حقوق عامه در قرآن
۲ حقوق عامه در نهج البلاغه
ب: حقوق عامه در آثار اندیشمندان مسلمان
۱ ابونصر فارابی
۲ ابن سینا
۳ خواجه نصیرالدین طوسی
۴ ابن خلدون
مبحث دوم: مبانی، منابع و هدف حقوق عامه
گفتار اول: مبانی حقوق عامه
بند اول: حقوق عامه در مکتب طبیعی و فطری ۵۰ بند دوم: حقوق عامه در مکتب تحققی پوزیتیویسم
بند سوم: حقوق عامه در مکتب فایده گرا
بند چهارم: حقوق عامه در مکاتب مارکسیستی
بند پنجم: مبانی حقوق عامه در مکتب دین اسلام
گفتار دوم: منابع حقوق عامه
بند اول: منابع رسمی حقوق عامه
الف: قانون
۱ قانون اساسی
۲ قانون عادی
۳ تصمیمات قوه مجریه
ب: رویه قضایی
ج: منابع فقهی
د: اسناد بین المللی
بند دوم: منابع غیررسمی حقوق عامه
الف: عرف
ب: اندیشه های حقوقی
ج: اصول کلی حقوق
گفتار سوم: هدف حقوق عامه
بند اول: رویکرد فرد بنیاد حقوق عامه
بند دوم: رویکرد جمع بنیاد حقوق عامه
بند سوم: رویکرد ترکیبی حقوق عامه
مبحث سوم: دیدگاه فقهای معاصر نسبت به حقوق عامه، قلمرو حقوق عامه و مفاهیم مشابه حقوق عامه در اسلام
گفتار اول: دیدگاه علما و فقهای معاصر در باب نهاد حقوق عامه
بند اول: دیدگاه و رویکرد علامه طباطبایی
بند دوم: دیدگاه و رویکرد حضرت امام خمینی(ره)
بند سوم: رویکرد عقل بنیاد
بند چهارم: دیدگاه و رویکرد مقام رهبری درباره حقوق عامه
گفتار دوم: حدود قلمرو حقوق عامه
بند اول: قلمرو شکلی حقوق عامه
بند دوم: قلمرو ماهوی حقوق عامه
گفتار سوم: مفاهیم مشابه با حقوق عامه
بند اول: حق الناس
الف: تعریف حق الناس
ب: منشاء حق الناس
ج: ابزارهای شناسایی حق الناس
بند دوم: حقوق مردم
بند سوم: حقوق ملت
بند چهارم: حقوق عمومی
الف: ماهیت و چیستی حقوق عمومی
ب: مبنای قانونی حقوق عمومی
بند پنجم: حقوق بشر
الف: حقوق بشر طبیعی
ب: حقوق بشر ملی (قرار دادی)
بند ششم: حقوق شهروندی
الف: حقوق شهروندی ایستا
ب: حقوق شهروندی پویا
فصل دوم: حقوق عامه در حقوق اساسی ایران مبحث اول: حقوق عامه در مشروطیت ایران
گفتار اول: حقوق عامه در نگاه علمای مشروطه
بند اول: حقوق عامه(حق الناس و حقوق مردم) از دیدگاه شیخ فضل الله نوری
بند دوم: حقوق عامه(حق الناس و حقوق مردم) از دیدگاه آخوند خراسانی
بند سوم: حقوق عامه(حقوق مردم حق الناس) از نگاه علامه نایینی
الف: امور سیاسی و عرفی و امور شرعی
ب: مشترکات نوعیه
گفتار دوم: حقوق عامه در حقوق اساسی مشروطه
بند اول: قانون اساسی مشروطیت یا نظام نامه
بند دوم: متمم قانون اساسی مشروطیت
الف: جایگاه حقوق عامه در قدرت حکومت در قانون اساسی و متمم آن در دوره مشروطیت
ب: نقش حقوق عامه در انتخاب زمامداران
ج: ترتیب حکومت بر اساس حقوق عامه
د: محدودیت در قدرت زمامداران
مبحث سوم: حقوق عامه در دوره پهلوی
گفتار اول: حقوق عامه در حقوق اساسی پهلوی اول
بند اول: شکل گیری ملی گرایی مدرن
بند دوم: تصویب قوانین جدید و اصلاحات قضایی
گفتار دوم: حقوق عامه در دوره پهلوی دوم
بند اول: دوره ۱۳۲۰ تا کودتای
مرداد ۱۳۳۲(احیای حقوق مردم مندرج در متمم قانون اساسی مشروطه)
الف: احزاب و تشکل های سیاسی
ب: گشایش سیاسی(گستردگی مطبوعات)
بند دوم:
تیر ۱۳۲۸ تا سال ۱۳۵۷
الف: انقلاب سفید (ظهور مصادیق حقوق عامه)
ب: لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی
ج: اصلاحات ارضی
مبحث سوم: حقوق عامه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران
گفتار اول: حقوق عامه در قانون اساسی
بند اول: حقوق عامه در مذاکرات تدوین، تصویب اولیه و بازنگری قانون اساسی
بند دوم: حقوق عامه در رویه شورای نگهبان
بند سوم: حقوق عامه در کلیت قانون اساسی
گفتار دوم: تبیین مبانی ماهوی و قانونی حقوق عمومی در قانون اساسی ایران
بند اول: حقوق عمومی در رویه مذاکرات تدوین قانون اساسی، متن نهایی و نظرات شورای نگهبان
بند دوم: حقوق عمومی بر مبنای ابزار حقوقی در کلیت قانون اساسی
گفتار دوم: حقوق عامه در قوانین عادی
بند اول: قوانین عادی حاوی اصطلاح حقوق عامه
بند دوم: قوانین عادی حاوی مولفه ها و مصادیق حقوق عامه
گفتار سوم: پاسخ به شبهات مفهومی، ماهیتی، قانونی و حقوقی نهاد حقوق عامه
بند اول: چالش مفهوم حقوق عامه:
بند دوم: نسبت نهاد حقوق عامه با قانون اساسی
مبحث سوم: فرایند تاسیس مصادیق حقوق عامه در نظام حقوقی ایران
گفتار اول: قاعده گذاری و شناسایی مولفه ها و مصادیق حقوق عامه در نظام حقوقی ایران
بند اول: شناسایی برون حاکمیتی مصادیق حقوق عامه
الف) ظهور مداوم پدیده های اجتماعی بدون دخالت حاکمیت
ب) ویژگی جهانشمولی بعضی از مصادیق حقوق عامه
ج) ناتوانی حاکمیت در تاسیس مداوم و مستمر مصادیق جهان شمول حقوق عامه
بند دوم: قاعده گذاری و شناسایی درون حاکمیتی مصادیق حقوق عامه
الف) نهادهای صلاحیت دار وضع قاعده درباره نهاد حقوق عامه
۱– مجلس خبرگان قانون اساسی و هییت بازنگری قانون اساسی
۲– مجلس شورای اسلامی
۳–مجمع تشخیص مصلحت نظام
۳–۱ فلسفه وجودی مجمع تشخیص مصلحت نظام
۳–۲ کارکردهای ذاتی مجمع تشخیص مرتبط با حقوق عامه
۳–۳ کارکردهای مضاعف مرتبط با حقوق عامه مجمع تشخیص مصلحت نظام
ب) متون قانونی وحقوقی در نظام حقوقی ایران درباره حقوق عامه
۱– فرمان هشت مادهای حضرت امام خمینی
۲– سند امنیت قضایی
۳– سند تحول قوه قضاییه
گفتار دوم: نظارت بر اجرای مولفه ها و مصادیق حقوق عامه
۱ حفظ حقوق مردم
۲ حل و فصل دعاوی
بند اول: مراجع دادگستری
الف: دادگاه های عمومی
ب: نهاد دادستان
ج: دیوان عدالت اداری
بند دوم: مراجع غیر دادگستری
گفتار دوم: تبیین مبانی ماهوی و قانونی حقوق عمومی در قانون اساسی ایران
بند اول: حقوق عمومی در رویه مذاکرات تدوین قانون اساسی، متن نهایی و نظرات شورای نگهبان
بند دوم: حقوق عمومی بر مبنای ابزار حقوقی در کلیت قانون اساسی
گفتار دوم: حقوق عامه در قوانین عادی
بند اول: قوانین عادی حاوی اصطلاح حقوق عامه
بند دوم: قوانین عادی حاوی مولفه ها و مصادیق حقوق عامه
گفتار سوم: پاسخ به شبهات مفهومی، ماهیتی، قانونی و حقوقی نهاد حقوق عامه
بند اول: چالش مفهوم حقوق عامه:
بند دوم: نسبت نهاد حقوق عامه با قانون اساسی
فصل سوم: مفاهیم هم عرض با مفهوم حقوق عامه در دکترین و اسناد بین المللی مبحث اول: مفاهیم هم عرض حقوق عامه از دیدگاه دکترین بین المللی
گفتار اول: تعریف، پیشینه و ماهیت حقوق جمعی
بند اول: تعریف حقوق جمعی در دیدگاه اندیشمندان
بند دوم: ماهیت حقوق جمعی
بند سوم: مبنای قانونی حقوق جمعی
بند چهارم: جایگاه اخلاقی حقوق جمعی
بند پنجم: نظریه سیاسی حقوق جمعی
بند ششم: حقوق اقلیت به مثابه نوعی حقوق جمعی
بند هفتم: چیستی نظریه حقوق جمعی و نظریه حقوق فردی
بند هشتم: حقوق بشر جمعی
گفتار دوم: حقوق گروهی
بند اول: حقوق گروهی به عنوان فعالیت زندگی فردی
بند دوم: بنیان اجتماعی–فرهنگی حقوق گروهی
بند سوم: دسته بندی حقوق گروه
مبحث دوم: مفاهیم هم عرض حقوق عامه در اسناد بین المللی(حقوق اقلیتها، حقوق گروهی و حقوق جمعی)
گفتار اول: حقوق اقلیتها در اسناد سازمان ملل
بند اول: کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان(CEDAW)
بند دوم: تعامل پیچیده بین تمایز فرهنگی و اصول حقوق بشر و مصالح داخلی و ملی
گفتار دوم: حقوق جمعی فرهنگی در حقوق بین الملل حقوق بشر
بند اول: حقوق جمعی و حقوق فرهنگی در اسناد بین المللی
الف: حقوق جمعی
ب: حقوق فرهنگی
بند دوم: حقوق جمعی در حقوق بین الملل حقوق بشر
بند سوم: حقوق فرهنگی در حقوق بین الملل حقوق بشر
بند چهارم: حقوق جمعی فرهنگی در حقوق بین الملل حقوق بشر
الف: نسل کشی فرهنگی
ب: برابری و عدم تبعیض
ج: حقوق فرهنگی فردی با ابعاد جمعی
د: حقوق فرهنگی اشتراکی برای اعضای اقلیتها
ه– : حقوق فرهنگی جامعه برای مردمان (بومی)
بند پنجم: ادغام موضوعات جمعی و منافع جمعی در حقوق بین الملل حقوق بشر
نتیجه گیری
فهرست منابع و مآخذ
الف: فارسی عربی
ب: لاتین
کلیدواژه ها
- حقوق عامه
- حقوق جمعی
- حقوق گروهی
- حقوق اساسی ایران