سیاست حبس زدایی مبانی و چالش ها مطالعه تطبیقی حقوق ایران و انگلستان

عنوان	سیاست حبس زدایی مبانی و چالش ها مطالعه تطبیقی حقوق ایران و انگلستان
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	اسحاق رسولی امیرحاجلو
استاد راهنما	شهرام ابراهیمی
استاد مشاور	فضل الله فروغی، محمد هادی صادقی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه شیراز

سیاست حبس زدایی مبانی و چالش ها مطالعه تطبیقی حقوق ایران و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط اسحاق رسولی امیرحاجلو، با راهنمایی شهرام ابراهیمی و با مشاوره فضل الله فروغی و محمد هادی صادقی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه شیراز دفاع گردید.

چکیده

جرم شناسان و کیفر شناسان، مدت هاست، به هر مناسبت، پیامد های ناگوار زندان در زمینه های مختلف از جمله بهداشتی، جرم شناختی، اخلاقی و اجتماعی را به متولیان سیاست جنایی گوشزد می کنند. در کشور ما نیز، با توجه به همین هزینه ها و آثار نامطلوب زندان، سیاست حبس زدایی به ویژه برای جرایم سبک و بزهکاران فاقد سابقه کیفری، در اولویت قرار گرفته است. با این حال اجرای این سیاست در عمل، با چالش های قانونی، قضایی و اجرایی متعددی روبروست. از طرفی در انگلستان نیز سال ها است که این سیاست پذیرفته شده و این کشور به عنوان الگویی در زمینه سیاست مذکور شناخته شده است. لذا با مطالعه نظام کیفری انگلستان در کنار نظام کیفری ایران و بررسی تجربه این کشور در به کارگیری سیاست حبس زدایی، می توان از نقاط ضعف و قوت آن، بهره کافی را برد و اعمال حبس زدایی را در ایران تسهیل نمود. بنابراین در این رساله، بر اساس روش تحلیلی – توصیفی، تحولات این سیاست در حقوق دو کشور؛ مبانی پذیرش آن؛ الگوهای مناسب جهت اعمال و نیز چالش های قانونی، قضایی و اجرایی حبس زدایی در پرتو آراء محاکم، بررسی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد مهم ترین مبانی این سیاست عبارتند از مبانی فلسفی، حقوقی، جرم شناختی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فقهی. الگوهای مطلوب جهت اعمال سیاست حبس زدایی عبارتند از الگوهای رفاه، کیفی بودن مقررات، مشارکتی و عدالت ترمیمی. از طرفی عدم انسجام در قانونگذاری، فراوانی پرونده های کیفری، پایداری فرهنگ حبس محوری در بین قضات از یک سو؛ و فقدان زیر ساخت های مناسب، ناآمادگی نهاد های پذیرنده و فرهنگ عمومی حبس پذیرِ جامعه، به ترتیب مهم ترین چالش های قانونی، قضایی و اجرایی در این زمینه است. لذا، انسجام در قانون گذاری و تبعیت از سیاست کلان حبس زدایی در تقنین، تغییر فرهنگ حبس گرای قضات با استفاده از ضمانت اجرای متناسب، افزایش توجه مراجع عالی قضایی به لوازم اعمال این سیاست، به گونه ای که رویه آمار محوری دستگاه قضایی، سیاست حبس زدایی را خنثی ننماید؛ نظارت بر عملکرد قضات از حیث پایبندی به سیاست های کلان قضایی در زمینه کیفر های اجتماع محور؛ نظارت واقعی و مستمر بر چگونگی تشکیل پرونده شخصیت، ارتقاء سطح دانش حبس زدایی قضات با برگزاری دوره های آموزشی مستمر؛ ارتقاء سطح امکانات اعمال مجازات های غیر سالب آزادی از حیث سخت افزاری و نرم افزاری؛ ارتقاء آگاهی نهادهای مرتبط نسبت به حقوق و تکالیف خود و اصلاح فرهنگ حبس گرای عامه؛ از جمله مهمترین راه کارهای برون رفت از وضعیت کنونی به شمار می روند.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: مقدمه

۱–۱– بیان مساله

۱–۲– پیشینه تحقیق

۱–۳– پرسش های اصلی تحقیق

۱–۴– پرسش های فرعی تحقیق

۱–۵– فرضیه ها

۱–۶– اهداف پژوهش

۱–۷– نوع پژوهش و روش گردآوری داده ها

۱–۸– مشکلات تحقیق

۱–۹– سازماندهی پژوهش

فصل دوم: تبیین سیاست حبسزدایی

۲–۱– قلمرو و چارچوب مفهومی

۲–۱–۱– سیاست

۲–۱–۱–۱– تعریف لغوی

۲–۱–۱–۲– تعریف اصطلاحی

۲–۱–۲– حبس زدایی

۲–۱–۲–۱– تعریف لغوی

۲–۱–۲–۲– تعریف اصطلاحی

۲–۲– دگرگونی های حبس زدایی در حقوق ایران و انگلستان

۲–۲–۱– پیشینه حبس زدایی در حقوق انگلستان

۲–۲–۱– ۱– شناسایی حبس زدایی در انگلستان: دوره آغازین

۲–۲–۱– ۲– دگرگونی چارچوب حبس زدایی در انگلستان: دوره گذار

۲–۲–۱–۳– حبس زدایی به مثابه سیاست در انگلستان: عصر نوین حبس زدایی

۲–۲–۲– پیشینه حبس زدایی در حقوق ایران

۲–۲–۲–۱– شناسایی حبس زدایی در ایران: دوره آغازین

۲–۲–۲–۲– دگرگونی چارچوب حبس زدایی در ایران: دوره گذار

۲–۲–۲–۳– حبس زدایی به مثابه سیاست در ایران: عصر نوین حبس زدایی

فصل سوم: مبانی نظری و الگوهای مناسب سیاست حبسزدایی در حقوق ایران و انگلستان

۳–۱– مبانی سیاست حبس زدایی در حقوق ایران و انگلستان

۳–۱–۱– مبانی فلسفی

۳–۱–۲– مبانی حقوقی

۳–۱–۲–۱– اصل شخصی بودن مجازات

۳–۱–۲–۲– اصل فردی کردن مجازات

۳–۱–۳– مبانی جرم شناختی

۳–۱–۳–۱– مکتب کلاسیک

۳–۱–۳–۲– مکتب نیوکلاسیک (التقاطی) و نیوکلاسیک جدید

۳–۱–۳–۳– مکتب تحققی(یا اثباتی یا اصالت تحصل یا ایتالیایی)

۳–۱–۳–۴– مکتب دفاع اجتماعی

۳–۱–۳–۵– جرم شناسی انتقادی

۳–۱–۴– مبانی اقتصادی

۳–۱–۵– مبانی اجتماعی

۳–۱–۶– مبانی سیاسی

۳–۱–۷– مبانی فقهی

۳–۲– الگوهای مناسب جهت اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق ایران و انگلستان

۳–۲–۱– الگوی رفاه

۳–۲–۲– الگوی کیفی بودن مقررات

۳–۲–۳– الگوی مشارکتی

۳–۲–۴– الگوی عدالت ترمیمی

فصل چهارم: موانع و راهکارهای اعمال سیاست حبسزدایی در حقوق انگلستان

۴–۱– موانع قانونی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق انگلستان و راهکارهای اصلاحی

۴–۱–۱– مقررات حبس زا در مجازات های اجتماعی

۴–۱–۱–۱– قرار تعلیق مراقبتی (قرار بازپروری اجتماعی) (پروبیشن)

۴–۱–۱–۲– قرار برنامه اقدامات

۴–۱–۱–۳– قرار آزمایش و درمان مواد مخدر (شرط بازپروری نسبت به مواد مخدر)

۴–۱–۱–۴– قرار خودداری از سوء مصرف مواد مخدر

۴–۱–۱–۵– شرط درمان نسبت به مواد الکلی

۴–۱–۱–۶– شرط درمان بیماری روانی

۴–۱–۱–۷– قرار نظارت

۴–۱–۱–۸– اقامت اجباری در محل معین

۴–۱–۱–۹– خدمات عام المنفعه

۴–۱–۱–۱۰– حضور پاره وقت در مراکز نگهداری

۴–۱–۱–۱۱– قرار منع رفت و آمد

۴–۱–۱–۱۲– شرط مستثنا کننده (محروم ساختن شخص از برخی حقوق)

۴–۱–۱–۱۳– شرط ممانعت از انجام فعالیت های خاص

۴–۱–۱–۱۴– قرار تلفیقی یا ترکیبی

۴–۱–۱–۱۵– بازداشت آخر هفته در انگلستان

۴–۱–۲– مقررات حبس زا در سایر نهادهای حبس زدا

۴–۱–۲–۱– تخفیف مجازات

۴–۱–۲–۲– آزادی مطلق و مشروط

۴–۱–۲–۳– تعویق صدور حکم

۴–۱–۲–۴– تعلیق مجازات حبس

۴–۱–۲–۵– جایگزین های پیش از محاکمه

۴–۲– موانع قضایی و اجرایی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق انگلستان و راهکارهای اصلاحی

۴–۲–۱– موانع قضایی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق انگلستان و راهکارهای اصلاحی

۴–۲–۲– موانع اجرایی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق انگلستان و راهکارهای اصلاحی

۴–۲–۲–۱– فقدان زیرساخت مناسب

۴–۲–۲–۲– موانع مربوط به نهادهای مرتبط

۴–۲–۲–۳– فرهنگ عمومی جامعه

فصل پنجم: موانع و راهکارهای اعمال سیاست حبسزدایی در حقوق ایران

۵–۱– موانع قانونی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق ایران و راهکارهای اصلاحی

۵–۱–۱– مقررات حبس زا در قوانین ماهوی

۵–۱–۱–۱– تخفیف کیفر حبس

۵–۱–۱–۲– معافیت از کیفر

۵–۱–۱–۳– توبه

۵–۱–۱–۴– تعویق صدور حکم

۵–۱–۱–۵– تعلیق اجرای مجازات

۵–۱–۱–۶– نظام نیمه آزادی

۵–۱–۱–۷– نظام آزادی مشروط

۵–۱–۱–۸– نظارت الکترونیکی

۵–۱–۱–۹– جایگزین های حبس

۵–۱–۱–۱۰– حبس خانگی و حبس پایان هفته

۵–۱–۱–۱۱– عفو

۵–۱–۱–۱۲– مرور زمان

۵–۱–۱–۱۳– قوانین خاص

۵–۱–۲– مقررات حبس زا در قوانین شکلی

۵–۱–۲– ۱– قرار ترک تعقیب

۵–۱–۲– ۲– قرار بایگانی پرونده

۵–۱–۲– ۳– قرار تعلیق تعقیب

۵–۱–۲– ۴– قرارتعویق تعقیب

۵–۱–۲– ۵– ارجاع به میانجیگری و سازش

۵–۱–۲– ۶– تحدید حبس های پیش از محکومیت

۵–۱–۲– ۷– تسلیم به رای

۵–۱–۲– ۸– تبدیل مجازات محکوم علیه بیمار

۵–۲– موانع قضایی و اجرایی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق ایران و راهکارهای اصلاحی

۵–۲–۱– موانع قضایی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق ایران و راهکارهای اصلاحی

۵–۲–۱–۱– حجم کار قضایی و انتظار از قضات

۵–۲–۱–۲– نگرش و فرهنگ حاکم بر قضات

۵–۲–۱–۳– انتخاب نامتناسب نهاد حبس زدا

۵–۲–۲– موانع اجرایی اعمال سیاست حبس زدایی در حقوق ایران و راهکارهای اصلاحی

۵–۲–۲–۱– فقدان زیر ساخت مناسب

۵–۲–۲–۲– موانع مربوط به نهادهای مرتبط

۵–۲–۲–۳– فرهنگ عمومی جامعه

فصل ششم: نتیجهگیری و پیشنهادها

منابع

کلیدواژه ها

• حبس
• حبس زدایی
• زندان
• زندان زدایی
• سیاست جنایی