قانون اساسی نانوشته در نظرات شورای نگهبان

عنوان	قانون اساسی نانوشته در نظرات شورای نگهبان
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	مایده سلیمانی دینانی
استاد راهنما	آیت مولایی
استاد مشاور	محمدرضا مجتهدی، سید حسین ملکوتی هشجین
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه تبریز

قانون اساسی نانوشته در نظرات شورای نگهبان عنوان رساله ای است که توسط مایده سلیمانی دینانی، با راهنمایی آیت مولایی و با مشاوره محمدرضا مجتهدی و سید حسین ملکوتی هشجین در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تبریز دفاع گردید.

چکیده

قانون اساسی نه فقط یک متن نوشته بلکه یک تجربه ی سیاسی زنده و درحال رشد است. لذا هر سیستمی با قانون اساسی مکتوب برای حفظ نظم قانون اساسی خود متاثر از قانون اساسی نانوشته است. در نتیجه، در نظام های حقوقی نوشته مانند نظام حقوق اساسی ایران با در نظر گرفتن این واقعیت که منطوق سند مکتوب ظرفیت پرداختن به همه ی موضوعات را ندارد، مقام مفسر قانون اساسی در مسیر روشنگری و رفع ابهام از طریق تفسیر، قانون اساسی نوشته را به قانون اساسی نانوشته پیوند می دهد. در این راستا، علی رغم رویکرد رسمی شورای نگهبان نسبت به مفهوم شناسی واژه ی تفسیر مبنی برکشف اراده مقنن اساسی، ملاحظه مواضع نظری و رویه های عملی شورای نگهبان حاکی از این است که این نهاد در طول حیات چهار دهه ای خود در مقام پاسدار و مفسر قانون اساسی، در مسیر تفسیر محدود به سند نوشته نبوده و در راستای پاسداری از شرع و با استعانت از آن، لایه هایی از قانون اساسی را ارایه می دهد که در متن قانون یافت نمی شود. ارایه ی تصویری دقیق و شفاف از نظام حقوق اساسی در ایران، مستلزم موشکافی طرز عمل مقام مفسر قانون اساسی و بررسی دقیق ماهیت تفاسیری است که به نحو موثری جریانات حقوقی وسیاسی جامعه را تحت تاثیر قرار داده و در ساختار حقیقی قدرت نقش آفرینی می کنند، بدون این که ماهیت حقوقی و اعتبار خود را از متن قانون اساسی کسب نموده باشند. نوشتار حاضر با تالیف موضوعات از طریق مطالعه کتب و مقالات گوناگون و همچنین ملاحظه آراء و نظریات شورای نگهبان؛ به روش کتابخانه ای و فیش–برداری، با هدف پاسخ به سوالِ، قانون اساسی نانوشته در نظریات شورای نگهبان از چه جایگاهی برخوردار است؟، به تحلیل جایگاه قانون اساسی نانوشته در نظام حقوق اساسی ایران پرداخته و نسبت این قوانین را با شرع و وظیفه شورای نگهبان در پاسداری از آن باز خواهد شناخت. می توان اذعان نمود؛ نظم حقوق اساسی ایران اگرچه نه به صورت رسمی، لیکن با مفهوم قانون اساسی نانوشته بیگانه نیست. تطبیق مفهوم، ماهیت و مبانی قانون اساسی نانوشته با مفاهیم موجود در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد مفاهیم مختلفی از این منظر قابل شناسایی، تحلیل و بررسی است. توجه به این مهم موجب تبیین و روشن سازی جایگاه قواعد و رویه هایی می شود که در نظم حقوق اساسی فعلی، محلی برای توضیح ندارند.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه ۱ الف–اهمیت و ضرورت تحقیق ۶ ب–سابقه تحقیق ۶

– منابع فارسی ۷

– منابع انگلیسی ۸ ج– اهداف تحقیق ۹ د– سوالات تحقیق ۹ ه–روش تحقیق ۱۰ و–ساماندهی تحقیق ۱۰ فصل اول: بررسی نظریه قانون اساسی نانوشته در گفتمان حقوق اساسی مبحث اول–مفهوم،تاریخچه و شکل–گیری ۱۵ گفتار اول– کارکرد و مفهوم قانون اساسی ۱۶ بند اول– کارکردهای اصلی قانون اساسی ۱۶ الف– اعطای صلاحیت حکومت و تنظیم قدرت ۱۶ ب– صیانت از حقوق فردی و آزادی های عمومی ۱۸ بند دوم– مفهوم قانون اساسی نوشته ۱۹ الف– قوه موسس و منشا تاسیس ۲۰ ب–کنترل قوانین عادی ۲۱ ج– قابلیت بازنگری ۲۱ بند سوم– مفهوم قانون اساسی نانوشته

گفتار دوم– سیر تطور و شکل گیری قانون اساسی ۲۵ بند اول– شکل گیری قانون اساسی نوشته ۲۶ بند دوم– مفهوم و کارکرد دادرسی اساسی ۲۷ بند سوم– شکل گیری قانون اساسی در ایران ۲۸ بند چهارم–تاریخچه و کارویژه نهاد دادرس اساسی در ایران ۳۲ مبحث دوم– ماهیت و مبانی قانون اساسی نانوشته ۳۵ گفتار اول– ماهیت قانون اساسی نانوشته ۳۶ بند اول– کنوانسیون های قانون اساسی ۳۶ بند دوم– عرف اساسی ۳۸ بند سوم– اصول اساسی ۴۲ گفتار دوم–مبانی قانون اساسی نانوشته ۴۹ بند اول–حاکمیت قانون ۴۹ بند دوم–حقوق طبیعی ۵۱ بند سوم–حقوق بشر

بند چهارم–حاکمیت مردمی ۵۷ مبحث سوم– نسبت قانون اساسی نوشته و قانون اساسی نانوشته ۵۹ گفتار اول–نظریه شکاف

گفتار دوم– نظریه زیر بنا ۶۱ فصل دوم: تفسیر دادرس اساسی و آشکارسازی لایه های پنهان قانون اساسی مبحث اول–دو رویکرد متقابل در تفسیر قانون اساسی ۶۶ گفتار اول– منشاگرایی و جایگاه تاریخ در تفسیر قانون اساسی ۶۸ گفتار دوم– قانون اساسی زنده و ضرورت تفسیر تکاملی ۷۱ مبحث دوم–از تفسیر تا اصلاح قانون اساسی ۷۶ گفتار اول– مفهوم اصلاح قانون اساسی ۷۶ بند اول– اصلاح رسمی قانون اساسی ۷۹ بند دوم– اصلاح غیر رسمی قانون اساسی ۸۲ گفتار دوم– تفسیر قانون اساسی و کارکردهای آن ۸۵ بند اول– تفسیر بیان اراده مقنن

بند دوم– اصلاح و تغییر قانون اساسی ۹۰ گفتار سوم– مبنای مشروعیت اصلاح غیررسمی ۹۶ فصل سوم: عناصر نانوشته در نظم حقوق اساسی ایران مبحث اول– قانون اساسی نانوشته در اندیشه بنیانگذار اساسی ۱۰۲ مبحث دوم– نسبت شرع و قانون اساسی نانوشته ۱۰۷ گفتار اول– شرع و نظام حقوقی اسلامی ۱۰۸ گفتار دوم– عناصر پویای شرع ۱۰۹ بند اول– اجتهاد ۱۱۰ بند دوم– مصلحت ۱۱۴ گفتار سوم–شرع؛ به مثابه نظمی اساسی و نانوشته ۱۱۵ مبحث سوم– رد پای قانون اساسی نانوشته در نظرات دادرس اساسی ۱۲۲ گفتار اول– مغایرت با شرع ۱۲۵ بند اول– احکام و نظرات ولی–فقیه ۱۴۰ بند دوم– حقوق و آزادی های افراد ۱۴۴ بند سوم– موازین و مبانی اسلام و مفاهیم مرتبط با آن ۱۴۶ گفتار دوم– مغایرت با اخلاق و فضایل اخلاقی ۱۵۰ گفتار سوم– مغایرت با قانون اساسی (مفاهیم نانوشته) ۱۵۹ نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۶۷ فهرست منابع ۱۷۱   فهرست اختصارات مقدمه ۱ الف–اهمیت و ضرورت تحقیق ۶ ب–سابقه تحقیق ۶

– منابع فارسی ۷

– منابع انگلیسی ۸ ج– اهداف تحقیق ۹ د– سوالات تحقیق ۹ ه–روش تحقیق ۱۰ و–ساماندهی تحقیق ۱۰ فصل اول: بررسی نظریه قانون اساسی نانوشته در گفتمان حقوق اساسی مبحث اول–مفهوم،تاریخچه و شکل–گیری ۱۵ گفتار اول– کارکرد و مفهوم قانون اساسی ۱۶ بند اول– کارکردهای اصلی قانون اساسی ۱۶ الف– اعطای صلاحیت حکومت و تنظیم قدرت ۱۶ ب– صیانت از حقوق فردی و آزادی های عمومی ۱۸ بند دوم– مفهوم قانون اساسی نوشته ۱۹ الف– قوه موسس و منشا تاسیس ۲۰ ب–کنترل قوانین عادی ۲۱ ج– قابلیت بازنگری ۲۱ بند سوم– مفهوم قانون اساسی نانوشته

گفتار دوم– سیر تطور و شکل گیری قانون اساسی ۲۵ بند اول– شکل گیری قانون اساسی نوشته ۲۶ بند دوم– مفهوم و کارکرد دادرسی اساسی ۲۷ بند سوم– شکل گیری قانون اساسی در ایران ۲۸ بند چهارم–تاریخچه و کارویژه نهاد دادرس اساسی در ایران ۳۲ مبحث دوم– ماهیت و مبانی قانون اساسی نانوشته ۳۵ گفتار اول– ماهیت قانون اساسی نانوشته ۳۶ بند اول– کنوانسیون های قانون اساسی ۳۶ بند دوم– عرف اساسی ۳۸ بند سوم– اصول اساسی ۴۲ گفتار دوم–مبانی قانون اساسی نانوشته ۴۹ بند اول–حاکمیت قانون ۴۹ بند دوم–حقوق طبیعی ۵۱ بند سوم–حقوق بشر

بند چهارم–حاکمیت مردمی ۵۷ مبحث سوم– نسبت قانون اساسی نوشته و قانون اساسی نانوشته ۵۹ گفتار اول–نظریه شکاف

گفتار دوم– نظریه زیر بنا ۶۱ فصل دوم: تفسیر دادرس اساسی و آشکارسازی لایه های پنهان قانون اساسی مبحث اول–دو رویکرد متقابل در تفسیر قانون اساسی ۶۶ گفتار اول– منشاگرایی و جایگاه تاریخ در تفسیر قانون اساسی ۶۸ گفتار دوم– قانون اساسی زنده و ضرورت تفسیر تکاملی ۷۱ مبحث دوم–از تفسیر تا اصلاح قانون اساسی ۷۶ گفتار اول– مفهوم اصلاح قانون اساسی ۷۶ بند اول– اصلاح رسمی قانون اساسی ۷۹ بند دوم– اصلاح غیر رسمی قانون اساسی ۸۲ گفتار دوم– تفسیر قانون اساسی و کارکردهای آن ۸۵ بند اول– تفسیر بیان اراده مقنن

بند دوم– اصلاح و تغییر قانون اساسی ۹۰ گفتار سوم– مبنای مشروعیت اصلاح غیررسمی ۹۶ فصل سوم: عناصر نانوشته در نظم حقوق اساسی ایران مبحث اول– قانون اساسی نانوشته در اندیشه بنیانگذار اساسی ۱۰۲ مبحث دوم– نسبت شرع و قانون اساسی نانوشته ۱۰۷ گفتار اول– شرع و نظام حقوقی اسلامی ۱۰۸ گفتار دوم– عناصر پویای شرع ۱۰۹ بند اول– اجتهاد ۱۱۰ بند دوم– مصلحت ۱۱۴ گفتار سوم–شرع؛ به مثابه نظمی اساسی و نانوشته ۱۱۵ مبحث سوم– رد پای قانون اساسی نانوشته در نظرات دادرس اساسی ۱۲۲ گفتار اول– مغایرت با شرع ۱۲۵ بند اول– احکام و نظرات ولی–فقیه ۱۴۰ بند دوم– حقوق و آزادی های افراد ۱۴۴ بند سوم– موازین و مبانی اسلام و مفاهیم مرتبط با آن ۱۴۶ گفتار دوم– مغایرت با اخلاق و فضایل اخلاقی ۱۵۰ گفتار سوم– مغایرت با قانون اساسی (مفاهیم نانوشته) ۱۵۹ نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۶۷ فهرست منابع ۱۷۱   فهرست اختصارات ق ا قانون اساسی ر ک رجوع کنید ص صفحه صص صفحات ج جلد چ چاپ ش شماره

کلیدواژه ها

• قانون اساسی نوشته
• قانون اساسی نانوشته