جنسیت و نظام عدالت کیفری در ایران و انگلستان

عنوان	جنسیت و نظام عدالت کیفری در ایران و انگلستان
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	حسین خاکساری نوری
استاد راهنما	نسرین مهرا
استاد مشاور	رحیم نوبهار، امیرحسن نیازپور
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

جنسیت و نظام عدالت کیفری در ایران و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط حسین خاکساری نوری، با راهنمایی نسرین مهرا و با مشاوره رحیم نوبهار و امیرحسن نیازپور در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

سیر تحولات تاریخی در رابطه میان دو جنس بازتاب شکل گیری الگوها و نقش های جنسیتی است که در آن مردان به عنوان جنس اول و زنان به عنوان جنس دوم شناخته می شوند. تبعیض جنسیتی با رد اصول عدالت اجتماعی و جنسیتی، درصدد هژمونی مردسالار برآمده است. با توجه به این که ساختار اجتماعی روابط جنسیتی، از یک ویژگی عینی برخوردار نیست که بتوان آن را مانند سایر اشیاء مادی مشاهده کرد، تنها می توان آن را از طریق چگونگی کنش های افراد انسانی تولید و بازتولید کرد. رشد نگرش های جنسیت محور در جامعه شناسی و جرم شناسی، موجب شد تا تحولات جنسیتی در حقوق کیفری هنجاری بازتاب یابد. بر این اساس، این پژوهش ضمن تاکید بر عدالت جنسیتی و با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی و رهیافت های مطالعات تطبیقی، درصدد است تا ردپای رویکردهای جنسیت محور را در نظام کیفری ایران و انگلستان تحلیل و بررسی کند. از این رو، مسیله اصلی این پژوهش آن است که نظام کیفری ایران و انگلستان در قلمروهای حقوق ماهوی و شکلی چه رویکردی را در قبال مسیله جنسیت اتخاذ کرده اند. بر اساس یافته های این پژوهش، مشکلات زنان در قلمرو حقوق کیفری ماهوی در نظام عدالت کیفری ایران شامل جرم انگاری های ناقص و کیفرگذاری های تبعیض آمیز می باشد که از آن جمله می توان به خلا های قانونی در جرایمی چون تجاوز و خشونت خانگی در پهنه جرم انگاری و سن مسیولیت کیفری و پرداخت فاضل دیه در قلمرو کیفرگذاری اشاره کرد. هم زمان، مصادیق جرم انگاری های خاص در راستای حمایت از زنان در نظام کیفری انگلستان جامع تر از نظام کیفری ایران است که از آن جمله می توان به جرم انگاری جامع و کامل رفتارهایی چون تجاوز، خشونت خانگی، ختنه زنان، ازدواج اجباری و جرایم نفرت آمیز علیه زنان اشاره کرد. در قلمرو حقوق شکلی نیز مشکلات زنان متهم و بزه دیده بازتابی از ساختار مردانه نظام های عدالت کیفری انگلستان و ایران است که ریشه در ساختار اجتماعی جنسیت محور دارد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

الف– بیان مسیله

ب– اهمیت پژوهش

ج– پرسش های پژوهش

د– فرضیه های پژوهش

س– ضرورت انجام پژوهش

ش– اهداف و کاربرد پژوهش

ن– پیشینه پژوهش

و– روش پژوهش

ه– ساختار پژوهش

فصل اول– ابعاد نظری جنس و جنسیت

مبحث اول– مبانی نظری و تجربی حامی حقوق زنان

گفتار اول– نظریه های حقوقی

بند اول– عدالت جنسیتی

بند دوم– برابری جنسیتی

۱– کلیشه های جنسیتی

۲– از حمایت از زنان تا توانمندسازی زنان

گفتار دوم– نظریه های پیراحقوقی حامی زنان

بند اول– نظریه زیست شناختی

بند دوم– نظریه زیستی– اجتماعی

بند سوم– نظریه های روان شناختی

۱– نظریه ضرورت کارکردی نقش های جنسیتی

۲– نظریه طبقات جنسی

۳– نظریه مالکیت ثروت

مبحث دوم– رویکرد جرم شناختی به حقوق زنان

گفتار اول– جرم شناسی جنسیت محور

بند اول– جامعه پذیری جنسیت

بند دوم– یادگیری اعمال جنسیت

گفتار دوم– مبانی کنش گری زنانه

بند اول– نظریه های هویتی

۱– نظریه شناخت مبتنی بر رشد

۲– نظریه یادگیری

بند دوم– نظریه های جنسیت محور

۱– نظریه آزادی خواه

۲– نظریه اقتصادی

۳– نظریه پساساختارگرا

فصل دوم– بازتاب های حمایت جنسیت محور در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

مبحث اول– جلوه های قانونی حمایت از زنان

گفتار اول– حمایت کیفری از زنان بر پایه جنسیت در قلمرو جرم انگاری در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

بند اول– تجاوز

بند دوم– خشونت خانگی

بند سوم– ایجاد مزاحمت برای بانوان

بند چهارم– نفرت جنسیتی

بند پنجم– ازدواج اجباری

بند ششم– ختنه زنان

گفتار دوم– حمایت کیفری از زنان بر پایه جنسیت در قلمرو کیفرگذاری در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

بند اول– مبانی کیفرگذاری جنسیت محور

بند دوم– کیفرگذاری مشدد در جرایم علیه زنان

بند سوم– کیفرگذاری تخفیف آمیز در جرایم زنان

مبحث دوم– جلوه های رویه ای حمایت از زنان

گفتار اول– بزه دیدگی و جنسیت در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

بند اول– حمایت از زنان در نهادهای کیفری

بند دوم– جبران خسارت از بزه دیده

۱– جبران خسارت توسط بزهکار

۲– جبران خسارت توسط دولت

گفتار دوم– اتهام و جنسیت در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

بند اول– به رسمیت شناختن حقوق متهمان زن

بند دوم– پلیس زن و حقوق زنان متهم

فصل سوم– چالش های جنسیتی نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

مبحث اول– چالش های جنسیت محور در عرصه قانون گذاری در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

گفتار اول– خلاهای موجود در نظام هنجارگذاری کیفری

بند اول– عدم توجه به رویکردهای زنانه در فرایند جرم انگاری

بند دوم– کیفرگذاری مبتنی بر تبعیض جنسیتی

گفتار دوم– مصادیق چالش های قانونی

بند اول– تجاوز

۱– تعریف

۲– عدم جامعیت رکن مادی جرم

۲–۱– برقراری رابطه جنسی در غیر از موارد آمیزش

۲–۲– رابطه زناشویی و عدم امکان تحقق تجاوز

۲–۳– رضایت زن و قدرت مرد: تعارض دیالکتیک

بند دوم– جرایم نفرت آمیز علیه زنان

۱– تعریف

۲– نفرت مبتنی بر انگیزه های جنسیتی

بند سوم– خشونت علیه زنان

۱– بسترهای خشونت

۱–۱– در خانواده

۱–۲– در تعاملات اجتماعی

۲– خشونت خانگی و ایراد ضرب و جرح عمدی: از جرم انگاری مستقل تا جرم انگاری واحد

مبحث دوم– چالش های جنسیت محور در رویه و عمل در نظام عدالت کیفری ایران و انگلستان

گفتار اول– چالش های عمومی

بند اول– ساختار مردانه نظام قضایی

بند دوم– زنان و رخدادهای جنایی

گفتار دوم– چالش های زنان متهم و بزه دیده

بند اول– مشکلات زنان متهم

۱– تجربه زیسته خشونت ساختاری برای زنان متهم

۲– جنسیت و نظام تعیین کیفر

بند دوم– مشکلات زنان بزه دیده

۱– زنان و مشکل گزارش جرم در خشونت های جنسی

۲– بزهکارانگاری بزه دیده

۳– بزه دیدگی دومین

۴– مصادیق بزه دیدگی دومین

۴–۱– اولویت دادن تخلفات بزه دیده بر بزه دیدگی

۴–۲– عدم به رسمیت شناختن بزه دیده

۴–۳– رفتار نابرابر

۴–۴– عدم حمایت روانی

۴–۵– عدم حمایت مادی

بند سوم– مطالعه تجربی در قلمرو بزه دیدگی دومین

نتیجه گیری و پیشنهادها

فهرست منابع

چکیده انگلیسی

کلیدواژه ها

• جنسیت
• مردسالاری