عقلانیت در فرآیند سیاست گذاری کیفری مطالعه تطبیقی حقوق عراق و حقوق ایران

عنوان	عقلانیت در فرآیند سیاست گذاری کیفری مطالعه تطبیقی حقوق عراق و حقوق ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	حسین ضیا حسین
استاد راهنما	علی صادقی
استاد مشاور	عادل ساریخانی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	جامعه المصطفی العالمیه

عقلانیت در فرآیند سیاست گذاری کیفری مطالعه تطبیقی حقوق عراق و حقوق ایران عنوان رساله ای است که توسط حسین ضیا حسین، با راهنمایی علی صادقی و با مشاوره عادل ساریخانی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.

چکیده

موضوع پژوهش با عنوان عقلانیت در فرآیند سیاست گذاری کیفری: مطالعه تطبیقی حقوق عراق و حقوق ایران به اهمیت اصل عقلانیت در سیاست گذاری کیفری پرداخته و شیوه های به کارگیری آن در عراق و ایران را تحلیل کرده است. قوانین جزایی این پایان نامه شامل سه فصل است که به بررسی مفاهیم کلی عقلانیت و سیاست جنایی، تحلیل مبانی و دامنه اصل عقلانیت در سیاست گذاری جنایی، کنترل ها و سازوکارهای اعمال این اصل در حقوق عراق و ایران و نیز می پردازد. تحلیلی از کاربردهای اصل عقلانیت در قوانین جزایی عراق و ایران. محقق به این نتیجه می رسد که اصل عقلانیت یک مبنای اساسی برای فرآیند سیاست گذاری جنایی است و کاربرد آن به تحقق عدالت و حفاظت از جامعه کمک می کند. این مطالعه بر درک و تحلیل اصل عقلانیت در سیاست گذاری کیفری در حقوق عراق و ایران متمرکز است. مفهوم اصل عقلانیت و سیاست جنایی بررسی شده و مبنای نظری و دامنه کاربرد آن در سیاست گذاری جنایی مشخص می شود. مشکل در عدم شفافیت در اعمال اصل عقلانیت در اتخاذ سیاست جنایی در قوانین عراق و ایران و تاثیری است که ممکن است بر اثربخشی این سیاست و دستیابی به اهداف آن داشته باشد. این مطالعه راه حل های پیشنهادی را برای افزایش کاربرد اصل عقلانیت در سیاست گذاری جنایی در عراق و ایران ارایه می کند. از جمله این راهکارها، افزایش آگاهی و آموزش مستمر سیاستگذاران، قضات و وکلا در مورد اصل عقلانیت و اهمیت آن در تحقق عدالت کیفری است. اصلاحات قانونی نیز ممکن است برای تقویت و شفاف سازی کاربرد اصل عقلانیت در قوانین کیفری لازم باشد. این مطالعه همچنین شامل مقایسه بین کاربرد اصل عقلانیت در سیاست گذاری جنایی در عراق و ایران است. تفاوت ها و شباهت ها در سازمان دهی حقوقی و کاربرد عملی آن تحلیل می شود و پیامدها و چالش هایی که هر کشور در دستیابی به اصل عقلانیت در سیاست های جنایی خود با آن مواجه است، ارزیابی می شود. این مطالعه به این نتیجه رسید که اصل عقلانیت نقشی محوری در فرآیند سیاست گذاری کیفری ایفا می کند و به منطقی کردن قوانین کیفری و محدود کردن گسترش جرم انگاری و مجازات کمک می کند. این مطالعه همچنین شباهت ها و تفاوت های حقوق عراق و ایران را در اعمال این اصل نشان داد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

اولا: بیان المساله:

ثانیا: ضروره البحث:

ثالثا: اهداف البحث:

رابعا: الدراسات السابقه:

خامسا: اسیله البحث:

سادسا: فرضیه الدراسه:

سابعا: منهجیه الدراسه :

ثامنا:هیکلیه البحث:

الفصل الاول:المفاهیم العامه لمبدا العقلانیه والسیاسه الجناییه

المبحث الاول: ماهیه مبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه واساسه

المطلب الاول:مفهوم مبدا العقلانیه فی السیاسه الجناییه واساسه

اولا: مفهوم مبدا العقلانیه:

المطلب الثانی: ماهیه السیاسه الجناییه

اولا: تعریف السیاسه الجناییه لغه واصطلاحا:

ثانیا: السیاسه الجناییه فی الشریعه الإسلامیه:

ثالثا: تعریف عقوبه الإعدام:

المبحث الثانی:اساس ونطاق مبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه

۱– حمایه الحریه الفردیه:

۲– مبدا التناسب:

۳– معطیات السیاسه الجناییه:

المطلب الاول: الاساس النظری لمبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه

الفرع الاول: الاتجاهات التقلیدیه للسیاسه الجناییه

اولا: الاساس الفکری للاتجاه التقلیدی:

ثانیا: الاتجاه التقلیدی الجدید:

ثالثا: اتجاه الدفاع الاجتماعی:

الفرع الثانی:الاتجاهات الوضعیه للسیاسه الجناییه

اولا: نشاه الاتجاه الوضعی:

ثانیا: اسس الاتجاه الوضعی:

المطلب الثانی:نطاق تطبیق مبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه

• مفهوم الحد من التجریم والعقاب:

اولا: تعریف الحد من التجریم:

ثانیا: تعریف الحد من العقاب:

ثالثا: الطبیعه الموضوعیه للحد من التجریم والعقاب:

رابعا: تقییم ظاهرتی الحد من التجریم والعقاب:

الفصل الثانی:ضوابط وآلیات تطبیق مبدا العقلانیه فی القانون العراقی والإیرانی

المبحث الاول: ضوابط مبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه

المطلب الاول: ضوابط استخدام مبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه

اولا: ان یکون التدخل العقابی فی نهایه المطاف:

ثانیا : اقتصار التدخل الجزایی علی حمایه المصالح الحیویه وحدها:

المبادی الناشیه عن العقلانیه:

اولا: مبدا تفرید العقوبه:

ثانیا: مبدا شخصیه العقوبه:

ثالثا: مبدا التناسب بین الجریمه والعقوبه:

رابعا: مبدا التفسیر لصالح المتهم:

خامسا: مبدا عدم رجعیه القوانین:

المطلب الثانی: مبدا العقلانیه بین اتجاه هجر قانون العقوبات کلیه، واتجاه التوسع فی مجال التجریم والعقاب

الفرع الاول: اتجاه هجر قانون العقوبات کلیه

اولا: نشاه الاتجاه:

ثانیا: الاتجاهات الموضوعیه:

الفرع الثانی: اتجاه الإبقاء علی قانون العقوبات والتوسع فی نطاقه

اولا: انصار التوسع فی التجریم والعقاب:

ثانیا: حجج هذا الاتجاه تحقیق الحمایه فی ظل العولمه والانتقال من الامن النسبی إلی مجتمع المخاطره:

ثالثا: خطر هذا الاتجاه علی مبدا الترشید وامتداد هذا الخطر:

المبحث الثانی:آلیات استخدام مبدا العقلانیه فی عملیه صنع السیاسه الجناییه

المطلب الاول:تفرید العقاب فی السیاسه العقابیه المعاصره

الفرع الاول: التفرید التشریعی للعقاب

اولا: الاعذار القانونیه المعفیه والمخففه من العقوبه

ثانیا: الظروف المشدده القانونیه للعقوبه:

الفرع الثانی:التفرید القضایی للعقاب

۱– التدریج الکمی للعقوبه:

۲– الاختیار النوعی للعقوبه:

۳– الظروف المخففه القضاییه:

۴– الظروف المشدده الفضاییه:

۵– ایقاف تنفیذ العقوبه:

۶– إیقاف النطق بالعقوبه:

۷– التوبیخ القضایی

۸– العفو القضایی:

ثانیا: المعیار المزدوج للتفرید القضایی للعقاب:

المطلب الثانی:العقوبه الرضاییه فی السیاسه الجناییه المعاصره

الفرع الاول: مفهوم العقوبه الرضاییه فی السیاسه الجناییه المعاصره

اولا: تعریف العقوبه الرضاییه:

ثانیا: اساس مشروعیه نظام العقوبه الرضاییه:

۱– الجریمه الخاصه:

۲– ترجیح مصلحه المجنی علیه علی المصلحه العامه:

۳– الموازنه بین اغراض العقوبه:

۴– اعتبارات الملایمه:

۵– الظروف المخففه:

۶– الطبیعه المدنیه للجزاءات المالیه المقرره للجرایم الاقتصادیه:

۷– اعتبارات النفعیه:

۸– الضروره الاجتماعیه والإجراییه:

الفرع الثانی: بدایل العقوبه الرضاییه فی نطاق السیاسه الجناییه المعاصره

اولا: نظام التسویه الجناییه:

۱– ماهیه نظام التسویه الجناییه ونشاته:

۲– الطبیعه القانونیه لنظام التسویه الجناییه:

ثانیا: العقوبات البدیله المقیده للحریه

۱ العمل بدون اجر:

۲ تحدید علاقات المتهم الاجتماعیه:

۳ تقیید حریه المتهم فی التنقل والحرکه والإقامه:

ثالثا: العقوبات السالبه والمقیده للحقوق والمزایا

۱ تسلیم الرخص:

۲ انتقاص ایتمان المتهم:

ثانیا: نظام الوساطه الجناییه:

۱– ماهیه نظام الوساطه الجناییه ونشاته:

ثانیا: مرحله الاعتراف التشریعی:

۳– إعاده تنشیط الروح الجماعیه او مکافحه الشعور بانعدام الامان:

۲– الطبیعه القانونیه للوساطه الجناییه:

ثانیا: مدی اعتبار الوساطه الجناییه بدیلا عن القضاء:

ثالثا: الوساطه الجناییه ودورها فی تحقیق الوظیفه الاجتماعیه للعداله التقلیدیه:

۱– الوساطه الجناییه صوره من صور الصلح:

اولا: الوساطه الجناییه صوره من صور الصلح المدنی:

ثانیا: الوساطه الجناییه صوره من صور الصلح الجنایی

۲– الطبیعه الاجتماعیه للوساطه الجناییه:

۳– الوساطه الجناییه احد بدایل الدعوی الجناییه:

۴– الوساطه الجناییه إجراء إداری:

ثالثا: نظام الامر الجنایی:

۱– نشاه نظام الامر الجنایی:

۲– سمات نظام الامر الجنایی:

اولا: إنه ذو طبیعه رضاییه:

ثانیا: انه ذو طبیعه إیجازیه:

ثالثا: محله الجرایم البسیطه:

۳– اساس نظام الامر الجنایی:

۴– تعریف نظام الامر الجنایی:

۵– الطبیعه القانونیه لنظام الامر الجنایی:

رابعا: نظام التصالح الجنایی:

۱– تحدید مفهوم نظام التصالح الجنایی:

۲– نشاه نظام التصالح الجنایی وتطوره:

اولا – فی التشریع الإیرانی:

ثانیا – فی التشریع العراقی:

۳– الطبیعه القانونیه لنظام التصالح الجنایی:

ا– الطبیعه العقدیه لنظام التصالح الجنایی:

الاتجاه الثانی: التصالح عقد إداری:

الاتجاه الثالث: التصالح عقد جنایی تعویضی:

الفریق الاول، التصالح جزاء إداری:

الفریق الثانی: التصالح عقوبه جناییه:

اولا – فی القانون الإیرانی:

ثانیا – فی القانون العراقی:

الفصل الثالث:تطبیقات مبدا العقلانیه فی السیاسه الجناییه فی القانون العراقی والإیرانی

المبحث الاول: تطبیقات مبدا العقلانیه فی قانون العقوبات العراقی والایرانی

المطلب الاول: بعض نماذج مبدا العقلانیه فی الاحکام ذات الخطر العام

الفرع الاول:العقلانیه فی مکافحه الاعمال الارهابیه فی السیاسه الجناییه العراقیه

اولا: ماهیه جرایم جرایم الإرهاب:

۱– المفهوم الداخلی والدولی لتوصیف جرایم الإرهاب:

ا– مدی ضروره تعریف الإرهاب:

ب– مفهوم الإرهاب فی القانون الوطنی:

ج– مفهوم الإرهاب فی القانون الدولی:

۲– المنظور الجنایی لطبیعه جرایم الإرهاب:

ا– جریمه جناییه دولیه ودولیه جناییه:

ب– جریمه ذات وسایل عنف استثناییه تهدد المدنیین:

ثانیا: "سیاسه التجریم والعقاب فی قانون مکافحه الإرهاب العراقی:

۱– الخصایص التجریمیه للجرایم الإرهابیه:

ا– الصیاغه المرنه للنصوص الإرهابیه:

ب– التجریم التحوطی الاستباقی:

۲– جرایم امن الدوله فی قانون مکافحه الإرهاب العراقی:

ا– موقع جریمه الإرهاب من جرایم امن الدوله

ب– جرایم امن الدوله المعاقبه بقانون مکافحه الإرهاب العراقی:

۲– جریمه الاخفاء فی قانون مکافحه الإرهاب العراقی:

ا– جریمه الاخفاء وفق القواعد العامه:

ب– جریمه الاخفاء المعاقبه بقانون مکافحه الإرهاب العراقی:

ا– تدرج العقوبه بتدرج الخطر الاجرامی:

ب– تدرج العقوبه بتدرج الخطوره الاجرامیه

۱– مفهوم قاعده تدرج العقوبه بتدرج الخطوره الاجرامیه

ا– عقوبه الجرایم الإرهابیه:

ب– الاعذار المعفیه والمخففه للعقوبه:

الفرع الثانی:العقلانیه فی مکافحه الاعمال الارهابیه فی السیاسه الجناییه الإیرانیه

اولا: مفهوم الإرهاب والتهدیدات الإرهابیه فی إیران:

ثانیا: سیاسه التجریم والعقاب فی قانون العقوبات الإیرانی ومدی فعالیتها فی مکافحه الإرهاب

ثالثا: التحدیات التی تواجه سیاسه مکافحه الإرهاب فی إیران

رابعا: تحلیل الآلیات التی یمکن استخدامها لتعزیز فعالیه سیاسه مکافحه الإرهاب فی إیران

المطلب الثانی: بعض نماذج مبدا العقلانیه فی الاحکام ذات الخطر الخاص

الفرع الاول:السیاسه الجناییه لتجریم الإتجار بالبشر فی قانون العقوبات العراقی

اولا: سیاسه المشرع فی تحدید صور السلوک الإجرامی:

ثانیا: سیاسه المشرع فی تحدید الوصف الجنایی للسلوک والنتایج الإجرامیه:

الفرع الثانی:السیاسه الجناییه لتجریم الإتجار بالبشر فی قانون العقوبات الإیرانی

اولا: تعریف الاتجار بالبشر فی قانون العقوبات الإیرانی:

ثانیا: سیاسه التجریم والعقاب لمکافحه الاتجار بالبشر فی قانون العقوبات الإیرانی:

المبحث الثانی: تطبیقات مبدا العقلانیه فی القوانین العقابیه الاخری

المطلب الاول: مبدا العقلانیه فی احکام السلوک السلبی

الفرع الاول: السیاسه الجناییه لمواجهه غسل الاموال فی قانون العقوبات العراقی

اولا: سیاسه التجریم فی مجال غسل الاموال:

ثانیا: الإطار الموضوعی لجریمه غسل الاموال:

۱– النموذج القانونی للجریمه:

ا– الرکن الشرعی:

ب– الرکن المفترض:

ثانیا: السیاسه الوقاییه من جریمه غسل الاموال:

الفرع الثانی: السیاسه الجناییه لمواجهه غسل الاموال فی قانون العقوبات الإیرانی

اولا: التشریعات الإیرانیه لمواجهه غسل الاموال:

۱– عرض تشریعات العقوبات الإیرانیه المتعلقه بغسل الاموال:

۲– تحلیل للنصوص القانونیه والإجراءات المقرره لمکافحه غسل الاموال:

۳– الآلیات المستخدمه لمکافحه غسل الاموال فی إیران:

۴– تحلیل العوامل الموثره فی فعالیه السیاسه الجناییه لمکافحه غسل الاموال:

۵– التحدیات الواجهه لمکافحه غسل الاموال فی إیران:

المطلب الثانی: مبدا العقلانیه فی احکام السلوک الإیجابی

الفرع الاول:عقوبه الإعدام فی ظل القانونین العراقی والإیرانی

اولا: عقوبه الإعدام فی ظل القانون العراقی:

ا– الإجراءات السابقه لعقوبه الإعدام:

اولا: القبض:

ثانیا: التوقیف:

ثالثا: الاعتراف:

ب– الإجراءات اللاحقه لصدور حکم الإعدام:

اولا: الطرق العادیه:

ثانیا: الطرق غیر العادیه وتتمثل بالتمیز وإعاده المحاکمه:

۲– وسایل تنفیذ عقوبه الإعدام ومکان تنفیذها:

ا– الإعدام بالرجم:

ب– الاعدام بالشنق:

ج– الاعدام بالصلب:

د– الاعدام عن طریق التسمم:

ه– الاعدام رمیا بالرصاص:

و– الاعدام بالکرسی الکهربایی:

ثانیا: عقوبه الإعدام فی ظل القانون الإیرانی:

اولا – فی القانون العراقی:

ثانیا – فی القانون الإیرانی:

الفرع الثانی:بدایل عقوبه الإعدام فی ظل السیاسه الجناییه المعاصره

ثانیا: موقف التشریع العراقی والإیرانی من بدایل عقوبه الإعدام:

ثالثا: نحو الحد التدریجی من عقوبه الإعدام فی التشریعات الوطنیه:

۱– الحد من عقوبه الإعدام:

۲– استبدال عقوبه الإعدام بعقوبه الاشغال الشاقه الموبده السجن الموبد :

۳– موقف التشریع الفرنسی:

الخاتمه

اولا: الاستنتاجات:

ثانیا: المقترحات:

قایمه المصادر

کلیدواژه ها

• عقلانیت
• سیاست جنایی