بررسی فقهی جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی
 | |
| عنوان | بررسی فقهی _جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | شاه ولی اصغری |
| استاد راهنما | شهرداد دارابی |
| استاد مشاور | محمد علی حاجی ده آبادی، داود صفا |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۲ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
بررسی فقهی _جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی عنوان رساله ای است که توسط شاه ولی اصغری، با راهنمایی شهرداد دارابی و با مشاوره محمد علی حاجی ده آبادی و داود صفا در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
چکیده
موضوع این رساله بررسی فقهی جرم شناختی اطاله دادرسی؛ مطالعه موردی استان غزنی است. منظور از اطاله دادرسی طولانی شدن فرایند دادرسی در مراجع عدلی و قضایی به دلایل گوناگون و در مراحل مختلف رسیدگی اعم از کشف، تحقیقات، تعقیب، محاکمه و اجرا، برخلاف مهلت قانونی است. اطاله دادرسی در امور کیفری، یکی از ابر چالش هایی است که در فرایند دادرسی کیفری به ویژه در استان غزنی، فراروی نهادهای عدلی و قضایی قرار دارد. این پدیده، به طور مستقیم با جان، حیثیت و مال متهم از یک سو؛ نظم و امنیت جامعه از سوی دیگر ارتباط پیدا می کند. بدین جهت، اطاله دادرسی تمام اصول بنیادین دادرسی عادلانه ازجمله اصل تسریع در رسیدگی را به چالش کشیده و از نهادهای عدلی و قضایی سلب اعتماد نموده؛ موجب تضییع حقوق متهم، افزایش جمعیت کیفری، افزایش هزینه های دادرسی، ناامیدی فردی و اجتماعی را در پی داشته و درنتیجه زمینه حس انتقام شخصی و دادگستری خصوصی را فراهم می سازد. لذا، این پژوهش باهدف بررسی مبانی فقهی، حقوقی و جرم شناختی ممنوعیت اطاله دادرسی و تبیین شرایط علی (ساختاری و انسانی)، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدهای آن، با رویکرد جرم شناختی تدوین یافته است. این پژوهش با روش ترکیبی (توصیفی تحلیلی و داده بنیاد) و با استفاده از ابزار کتابخانه ای و مصاحبه، داده های موردنظر را جمع آوری، حسب مورد کدگذاری (کدگذاری باز)، مقوله بندی و تحلیل نموده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که اطاله دادرسی در امور کیفری ، به عنوان پدیده اجتماعی ریشه در شرایط علی (ساختاری و انسانی)؛ شرایط زمینه ای (مانند بحران امنیتی و نابهنجاری اجتماعی)؛ شرایط مداخله گر (استقلال قضایی و چالش های فرارو)؛ راهبردهای خاص (مانند بی اعتنایی به وظایف قانونی، خسته کردن اصحاب دعوا و سوءاستفاده از صلاحیت های قانونی)؛ داشته و دارای پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی نیز می باشد. لذا، از منظر پیشگیری اجتماعی از اطاله دادرسی در امور کیفری، مهم ترین راهکارها عبارت اند از: اصلاح ساختارهای اجتماعی، اصلاح قوانین و اصلاح نهادهای عدلی و قضایی در قالب استخدام نیروهای متعهد و متخصص. از منظر پیشگیری وضعی، مهم ترین راهکارها عبارت اند از: الزام به استفاده اصحاب دعوا از وکیل مدافع، تقویت و حمایت از نظارت قضایی، دانش افزایی و آشناسازی نیروهای عدلی و قضایی به قانون و وظایف قانونی در قالب سمینارهای آموزش ضمن خدمت، تجهیز نهادهای عدلی و قضایی به امکانات مدرن و موردنیاز و آشناسازی مردم نسبت به حقوق اولیه و قوانین اجتماعی.
ساختار و فهرست رساله
چکیده ا فهرست مطالب: ا طرح تحقیق
۱ تبیین مسیله
۲ سوال اصلی
۳ سوال های فرعی تحقیق
۴ فرضیه های تحقیق
۵ پیشینه تحقیق
۶ اهمیت و ضرورت تحقیق
۷ اهداف تحقیق
۸ نظریه پردازی یا نوآوری
۹ روش تحقیق و روش گردآوری
۱۰ قلمرو تحقیق (زمانی، مکانی و موضوعی)
۱۱ ساختار تحقیق
فصل اول: مفاهیم و کلیات
مبحث اول: مفهوم شناسی مفاهیم اصلی، گونه شناسی و پیشینه اطاله دادرسی
گفتار اول: مفهوم شناسی مفاهیم اصلی
۱ مفهوم اطاله دادرسی
۱ ۱ اطاله در لغت
۱ ۲ مفهوم دادرسی
۱ ۱ ۱ دادرسی در لغت
۱ ۱ ۲ دادرسی در اصطلاح
۱ ۱ ۳ مفهوم اطاله دادرسی
گفتار دوم: گونه شناسی اطاله دادرسی و تاریخچه آن
۱ گونه شناسی اطاله دادرسی
۱ ۱ انواع اطاله دادرسی برحسب مراحل دادرسی
۱ ۲ انواع اطاله دادرسی برحسب ماهیت دعوا
۱ ۲ ۱ اطاله دادرسی منفی (غیرموجه)
۱ ۲ ۲ اطاله دادرسی مثبت (موجه)
۱ ۲ ۳ اطاله دادرسی ضروری
گفتار سوم: پیشینه اطاله دادرسی
مبحث دوم: جایگاه اصل تسریع یا معقول بودن مهلت دادرسی در اسناد بین المللی حقوق بشر و نظام عدالت کیفری افغانستان
گفتار اول: جایگاه اصل تسریع یا رسیدگی در مهلت معقول در اسناد بین المللی حقوق بشر
گفتار دوم: جایگاه اصل تسریع در نظام عدالت کیفری افغانستان
۱ مهلت رسیدگی در مرحله تحقیقات ابتدایی نزد پلیس
۲ مهلت رسیدگی در مرحله تحقیقات مقدماتی
۳ مهلت رسیدگی در مرحله تحقیقات قضایی
مبحث سوم: عوامل تاثیرگذار، معیارهای سنجش مهلت معقول در دادرسی کیفری و ضمانت اجراهای نقض اصل
گفتار اول: عوامل تاثیرگذار در معقول بودن مهلت رسیدگی
۱ پیچیدگی پرونده
۲ رفتار متهم
۳ رفتار مقامات و مراجع دارای صلاحیت
گفتار دوم: معیارهای ارزیابی و سنجش مهلت معقول در دادرسی کیفری
۱ معیار شخصی یا موردی
۲ معیار عینی
۳ معیار مختلط
گفتار سوم: ضمانت اجرای نقض اصل تسریع
۱ در مرحله تحقیقات نزد پلیس
۲ در مرحله تحقیقات مقدماتی
۳ در مرحله تحقیقات قضایی
مبحث چهارم: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در فقه جزایی اسلام
گفتار اول: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در فقه جعفری
۱ دیدگاه قایلین به عدم تسریع در رسیدگی
۲ دیدگاه قایلین به اصل تسریع در رسیدگی
گفتار دوم: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در فقه حنفی
مبحث پنجم: روش شناسی پژوهش، جامعه آماری، حجم و روش نمونه گیری ۵۰ گفتار اول: روش شناسی پژوهش ۵۰ ۱ مرحله کدگذاری باز (اولیه)
۲ مرحله کدگذاری محوری (ثانویه)
۳ مرحله کدگذاری انتخابی (گزینشی)
گفتار دوم: جامعه آماری
گفتار سوم: حجم نمونه گیری (اشباع نظری)
گفتار چهارم: روش نمونه گیری
جمع بندی
فصل دوم: مبانی فقهی، حقوقی و جرم شناختی ممنوعیت اطاله دادرسی
مبحث اول: مبانی فقهی و حقوقی ممنوعیت اطاله دادرسی
گفتار اول: عدالت (نفی ظلم)
۱ گونه شناسی عدالت
۲ ۱ عدالت حقوقی
۲ ۲ عدالت کیفری
۲ ۳ عدالت قضایی
۲ عدالت در نگرش پیامبر گرامی اسلام و سیره قضایی امام علی (ع)
۲ ۱ بی عدالتی؛ به مثابه بزرگ ترین گناه و از مصادیق ظلم
۲ ۲ در نظر داشت عدالت؛ حتی در نحوه نگاه کردن، سخن گفتن و نشستن
۲ ۳ اجرای عدالت قضایی؛ یعنی اجرای حکم به موقع
گفتار دوم: نفی ضرر
الف) گونه شناسی ضرر
ب) ضرر مبنای ممنوعیت اطاله دادرسی
۱ آیات
۲ روایات
گفتار سوم: کرامت انسانی
۱ جایگاه کرامت انسانی در آموزه های قرآنی
۲ جایگاه کرامت انسانی در سیره قضایی امام علی (ع)
۲ ۱ عفو مجرم در برابر قرایت قرآن
۲ ۲ رهایی قاتل در برابر نجات متهم
۲ ۳ تاخیر در اجرای حد به سبب رعایت کرامت انسانی
۲ ۴ محکومیت، اجرای احکام و رهایی محکومین همراه با رفتار کریمانه
۳ جایگاه کرامت انسانی در نظام حقوقی افغانستان
گفتار چهارم: اصل برایت یا فرض بی گناهی
۱ اصل برایت، قدیمی ترین اصل در آموزه های حقوقی اسلام
۲ اصل برایت در سیره قضایی امام علی (ع)
۲ ۱ برایت متهم در حد قذف
۲ ۲ برایت متهم در حد زنا
۲ ۳ برایت متهم در حد شرب شراب
۳ اصل برایت، اصل توازن قوا و رعایت حرمت فردی و اجتماعی
۴ اصل برایت، اصل قاعده ساز
۵ اصل برایت؛ معیار سنجش دست یابی به اهداف قانون
۵ ۱ رعایت حقوق متهم در تحقیقات ابتدایی (نزد پلیس)
۵ ۲ رعایت حقوق متهم در فرایند دادرسی در تحقیقات مقدماتی (نزد دادستانی)
۵ ۳ رعایت حقوق متهم در تحقیقات قضایی (نزد دادگاه)
مبحث دوم: مبانی جرم شناختی ممنوعیت اطاله دادرسی
گفتار اول: اطاله دادرسی؛ تجری هنجارشکنان
گفتار دوم: اطاله دادرسی؛ مغایر باهدف بازدارندگی
گفتار سوم: اطاله دادرسی؛ افزایش بزهکاری
گفتار چهارم: اطاله دادرسی؛ انتقام شخصی (دادگستری خصوصی)
جمع بندی
فصل سوم: اطاله دادرسی؛ از علت شناسی تا پیشگیری
مبحث اول: علت شناسی
گفتار اول: دیدگاه کارشناسان در خصوص چرایی اطاله دادرسی (علل و عوامل)، زمینه ها، راهبردها، پیامدها و راهکارها
الف) دیدگاه کارشناسان در خصوص مفهوم اطاله دادرسی در امور کیفری
ب) دیدگاه کارشناسان درباره چرایی اطاله دادرسی در نهادهای عدلی و قضایی
ج) مهم ترین عوامل تاثیرگذار در اطاله دادرسی در استان غزنی
د) بررسی زمینه های اطاله دادرسی با رویکرد جرم شناختی
ه) بررسی نقش قضات، دادستان ها و وکلای مدافع در شکل گیری اطاله دادرسی
و) تحلیل پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی اطاله دادرسی با رویکرد جرم شناختی
ز) بررسی راهکارهای علمی و عملی جهت اصلاح یا کاهش اطاله دادرسی
گفتار دوم: کدگذاری محوری (مقوله بندی) و تجزیه وتحلیل آن ها
الف) توضیح و تبیین مقوله محوری؛ عدم رسیدگی به قضایای جرمی در میعاد قانونی
ب) توضیح و تبیین مقوله های محوری شرایط علی
۱ عوامل ساختاری
۲ عوامل انسانی
ج) توضیح و تبیین مقوله های شرایط زمینه ای
الف) بحران امنیتی
ب) نابهنجاری اجتماعی
د) توضیح و تبیین مقوله ی محوری شرایط مداخله گر
۱ استقلال قضایی و چالش های فرارو
۲ تمایزهای مفهوم استقلال و بی طرفی
ه) توضیح و تبیین مقوله های راهبردی
الف) بی اعتنایی به وظایف قانونی
ب) خسته کردن اصحاب دعوا
ج) سوءاستفاده از صلاحیت یا اختیارات قانونی
و) تشریح و تبیین مقوله های محوری پیامدها
۱ پیامدهای فردی
۲ پیامدهای اجتماعی _فرهنگی
۳ پیامدهای اقتصادی
مبحث دوم: پیشگیری (راهکارها)
گفتار اول: پیشگیری اجتماعی
الف) اصلاح ساختارهای اجتماعی و پیشگیری اجتماعی
۱ تدابیر فرهنگی و پیشگیری اجتماعی
۲ تدابیر اقتصادی و پیشگیری اجتماعی
۳ تدابیر عدالت اجتماعی و پیشگیری اجتماعی
ب) اصلاح قوانین (بازنگری قوانین ماهوی و شکلی) و پیشگیری اجتماعی
ج) فساد اداری و ایجاد اصلاحات در نهادهای عدلی و قضایی و پیشگیری اجتماعی
گفتار دوم: پیشگیری وضعی
الف) الزام به استفاده اصحاب دعوا از وکلای مدافع دارای دانش و تجربه و پیشگیری وضعی
ب) نظارت قضایی و پیشگیری وضعی
ج) دانش افزایی و آشناسازی نیروهای عدلی و قضایی به وظایف شان در ضمن خدمت و پیشگیری وضعی
د) تجهیز نهادهای عدلی و قضایی به امکانات موردنیاز لازم و پیشگیری وضعی
ه) آشناسازی مردم با حقوق اولیه شان، قوانین و مقررات و پیشگیری وضعی
جمع بندی
نتیجه گیری و پیشنهادها
ضمایبم
فهرست منابع
کلیدواژه ها
- اطاله دادرسی
- مهلت معقول
- اصل تسریع
- عدالت قضایی
- استان غزنی