مسیولیت کیفری معتوه در حقوق ایران و مصر

عنوان	مسیولیت کیفری معتوه در حقوق ایران و مصر
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	سجاد سلیمانی
استاد راهنما	ابوالحسن شاکری
استاد مشاور	محمد هادی صادقی، کیومرث کلانتری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه مازندران

مسیولیت کیفری معتوه در حقوق ایران و مصر عنوان رساله ای است که توسط سجاد سلیمانی، با راهنمایی ابوالحسن شاکری و با مشاوره محمد هادی صادقی و کیومرث کلانتری در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

چکیده

در حقوق کیفری ایران انسان ها فقط به عاقل یا مجنون تقسیم نمی شوند، بلکه اشخاصی هم هستند که از یک طرف در تعریف مجنون موضوع ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی قرار نمی گیرند و از طرف دیگر متعارفا عاقل هم نیستند، این افراد ناقص العقل در فقه اسلامی معتوه و به بیماری روانی آنها نیز عته گفته می شود و احکام مخصوص به خود را دارند. هرچند اصطلاح معتوه هم اکنون در حقوق کیفری ایران و مصر مورد استفاده قرار نگرفته لیکن مفهوم آن که نقصان عقل است مورد توجه بوده است و احراز مصادیق آن به سهولت امکان پذیر نیست.برای تشخیص افراد ناقص العقل باید به آن دسته از بیماری های روانی اشاره کرد که نتیجه ی ابتلا به آنها ضعف در قوای تمیز افراد است ، از این رو عوارض روانی همچون عقب ماندگی ذهنی، روان آشفتگی، زوال عقل، اوتیسم و.... می توانند از مصادیق عته باشند. با توجه به ماده ۱۴۰ قانون مجازات اسلامی که شرط مسیولیت کیفری را عقل بیان داشته، معتوه را که ناقص العقل است نباید در صورت ارتکاب هر جرمی واجد مسیولیت کیفری دانست . هرچند در قانون فوق به صراحت به وضعیت کیفری چنین افرادی اشاره نشده است ، لیکن در ماده ۹۱ همین قانون به برخی مفاهیم مرتبط با نقصان عقل یعنی نداشتن درک حرمت یا ماهیت رفتار مجرمانه اشاره شده است که در تعیین واکنش کیفری برای این اشخاص باید مورد توجه قرار گیرد . شایسته است با توجه به وضعیت روانی این افراد در صورت ارتکاب جرایم موجب حد، قصاص یا تعزیر به اقدامات تامینی و تربیتی محکوم شوند. در حقوق مصر عته داخل در معنی عاهات عقلی حکم جنون را دارد. در حقوق این کشور نقصان عقل حسب نوع مجازات و سن مرتکب جرم می تواند موجب معافیت ،تخفیف ویا تبدیل مجازات باشد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه

الف– بیان مساله

ب– سوال های پژوهش

پ– پیشینه پژوهش

الف– پژوهش های خارجی

ب– پژوهش های داخلی

ت– فرضیه های پژوهش

ث– حدود پژوهش

ج–اهداف پژوهش

چ_روش شناسی پژوهش

ح_ ساماندهی پژوهش

فصل اول: کلیات تحقیق

۱–۱– مفهوم شناسی

۱–۱–۱– مفهوم مسیولیت کیفری

۱–۱–۱–۱– بلوغ

۱–۱–۱–۲– عقل

۱–۱–۱–۲–۱– مفهوم عقل در حقوق جزا

۱–۱–۱–۲–۲– مفهوم عقل در علوم روانی

۱–۱–۱–۲–۳– بررسی مفاهیم مرتبط با عقل

۱–۱–۱–۳–۲–۱– مفهوم رشد جزایی

۱–۱–۱–۲–۳–۲– مفهوم کمال عقل

۱–۱–۱–۳– اختیار

۱–۱–۲– معتوه

۱–۱–۲–۱– مفهوم عته در حقوق کیفری ایران

۱–۱–۲–۲– مفهوم عته در حقوق کیفری مصر

۱–۲– پیشینه مسیوولیت کیفری معتوه در حقوق کیفری ایران و مصر

۱–۲–۱– پیشینه مسیولیت کیفری معتوه در حقوق ایران

۱–۲–۱–۱– پیشینه مسیولیت کیفری معتوه در حقوق ایران قبل از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷

۱–۲–۱–۲– پیشینه مسیولیت کیفری معتوه در حقوق ایران بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷

۱–۲–۲– پیشینه مسیولیت کیفری معتوه در حقوق کیفری مصر

۱–۲–۲–۱– مسیولیت کیفری معتوه در اولین قانون عقوبات مصر

۱–۲–۲–۲– پیشینه مسیولیت کیفری معتوه بعد از اولین قانون عقوبات مصر

۱–۳– مصادیق عته در علوم روانی

۱–۳–۱– عقب ماندگی ذهنی

۱–۳–۲– سندروم داون

۱–۳–۳– اوتیسم

۱–۳–۴– اختلالات شناختی

۱–۳–۴–۱– روان آشفتگی( دلیریوم )

۱–۳–۴–۲– زوال عقل

۱–۳–۴–۳– اختلال نسیانی

۱–۴– بازشناسی عته از عارضه های روانی مشابه

۱–۴–۱– بازشناسی عته از جنون

۱–۴–۲– بازشناسی عته از سفه

۱–۵– مبانی مسیولیت معتوه درحقوق کیفری ایران و مصر ۵۰ ۱–۵–۱– ادراک نسبی ۵۰ ۱–۵–۲– امکان بازپروری معتوه

۱–۶– جرم شناسی رفتارهای مجرمانه معتوه

۱–۶–۱– آسیب شناسی رفتارهای مجرمانه معتوه

۱–۶–۲– پیشگیری از رفتارهای مجرمانه معتوه

فصل دوم: تاثیر عته در شکل گیری مسیولیت کیفری

۲–۱– تاثیر عته در جرم

۲–۱–۱– تاثیر عته در رکن قانونی جرم

۲–۱–۲– تاثیر عته در رکن مادی جرم

۲–۱–۳– تاثیر عته در رکن روانی جرم

۲–۱–۳–۱–علم

۲–۱–۳–۱–۱– علم معتوه به حکم

۲–۱–۳–۱–۲– علم معتوه به موضوع جرم

۲–۱–۳–۲– اراده

۲–۱–۳–۲–۱– مقومات اراده معتوه به ارتکاب جرم

۲–۱–۳–۲–۲– تاثیر اراده در ارتکاب جرم معتوه

۲–۱–۳–۳– قصد

۲–۱–۳–۳–۱– قصد معتوه نسبت به فعل مجرمانه( قصد عام)

۲–۱–۳–۳–۲– قصد معتوه نسبت به نتیجه جرم (قصد خاص)

۲–۲– تاثیر عته بر ارکان اهلیت جزایی

۲–۲–۱– تاثیر عته بر اختیار

۲–۲–۲– تاثیر عته بر ادراک

۲–۳– سبب شناسی نظری تاثیر عته برای مجازات نشدن مرتکب

۲–۳–۱– عته از علل موجهه جرم

۲–۳–۲– عته از موانع مسیولیت کیفری

۲–۴– نقصان مسیولیت کیفری معتوه مرتکب جرم

۲–۴–۱– علل نقصان مسیولیت کیفری معتوه

۲–۴–۲– میزان نقصان مسیولیت کیفری معتوه

۲–۴–۲–۱– حقوق کیفری ایران

۲–۴–۲–۲– حقوق کیفری مصر

فصل سوم: واکنش به جرایم ارتکابی معتوه

۳–۱– ضابطه واکنش به جرایم ارتکابی معتوه

۳–۱–۱– واکنش بر اساس تعیین سن عقلی

۳–۱–۲– واکنش بر اساس کیفیت اختلال قوای عقلی

۳–۱–۲–۱– یکسان شماری مسیولیت کیفری معتوه با مجنون

۳–۱–۲–۲– یکسان شماری مسیولیت کیفری معتوه با صغیر ممیز

۳–۲– واکنش به جرایم مشمول حد و قصاص

۳–۲–۱– معتوه زیر هجده سال

۳–۲–۱–۱– معتوه طفل

۳–۲–۱–۲– معتوه نوجوان

۳–۲–۱–۳– موضع حقوق کیفری مصر در جرایم مستوجب حد و قصاص معتوه زیر

سال

۳–۲–۲– معتوه بالاتر از

سال

۳–۲–۲–۱– واکنش به جرایم مشمول حد معتوه بالای

سال

۳–۲–۲–۲– واکنش به جرایم مشمول قصاص افراد بالاتر از هجده سال

۳–۲–۲–۳– موضع حقوق کیفری مصر درجرایم مستوجب حدوقصاص معتوه بالاتر ازهجده سال

۳–۲–۳– همکاری معتوه در ارتکاب جرم مستوجب حد و قصاص

۳–۲–۳–۱– مشارکت معتوه در ارتکاب جرم مشمول حد و قصاص

۳–۲–۳–۲– معاونت معتوه در ارتکاب جرم مشمول حد و قصاص

۳–۲–۴– ارزیابی واکنش ها به جرایم ارتکابی مستوجب قصاص و حد معتوه

۳–۳– واکنش به جرایم تعزیری معتوه

۳–۳–۱– معتوه کمتر از

سال

۳–۳–۲– معتوه بین

تا

سال

۳–۳–۳– معتوه بالاتر از

سال

۳–۳–۴– همکاری معتوه در ارتکاب جرم مستوجب تعزیر

۳–۳–۴–۱– معاونت معتوه در ارتکاب جرم مستوجب تعزیر

۳–۳–۴–۲– مشارکت معتوه در ارتکاب جرم مستوجب تعزیر

۳–۳–۵– ارزیابی واکنش ها به جرایم ارتکابی مستوجب تعزیر معتوه

۳–۴– واکنش به جرایم مستوجب پرداخت دیه

۳–۴–۱– تبیین مسیولیت کیفری معتوه در جرام مستوجب دیه

۳–۴–۲– مسیول پرداخت دیه ناشی از جنایت معتوه

۳–۴–۲–۱– عاقله

۳–۴–۲–۲– معتوه

۳–۴–۳– مهلت پرداخت دیه

۳–۴–۴– موضع حقوق کیفری مصر در جنایت مستوجب دیه معتوه

۳–۵– نقش قاعده دراء دررفع مجازات از معتوه

۳–۵–۱– زمینه استناد به قاعده دراء در رفع مجازات از معتوه

۳–۵–۲– آثار استناد به قاعده دراء در رفع مجازات از معتوه

پیشنهاد

منابع

کلیدواژه ها

• حقوق ایران
• حقوق مصر
• نقصان عقل
• معتوه
• مسیولیت کیفری