اتانازی از منظر حقوق بشر و بررسی موردی آن در حقوق ایران و هلند

عنوان	اتانازی از منظر حقوق بشر و بررسی موردی آن در حقوق ایران و هلند
رشته	حقوق
دانشجو	انوشه اسماعیلی
استاد راهنما	سیدمحمد قاری سیدفاطمی
استاد مشاور	سیدقاسم زمانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۹
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

اتانازی از منظر حقوق بشر و بررسی موردی آن در حقوق ایران و هلند عنوان پایان نامه ای است که توسط انوشه اسماعیلی، با راهنمایی سیدمحمد قاری سیدفاطمی و با مشاوره سیدقاسم زمانی در سال ۱۳۸۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

سابقه انجام اتانازی قدمت فراوانی دارد و به یونان و روم باستان می رسد، اما اتانازی از مسایل نو دنیای معاصر است. چرا که در دنیای معاصر که حقوق بشر قرار است منشا همه تصمیمات و اقدامات بشری قرار گیرد، اتانازی در ارتباط با حق حیات و تعارض آن با اصل آزادی و خودمختاری فردی به مساله بسیار پچیده ای تبدیل شده است. مخالفان بر تقدس و برتری حق حیات و مطلق نبودن خود مختاری انسان و به امکان سوء استفاده و تخریب نقش پزشک پای می فشارند و اتانازی را قتل نفس قلمداد می کنند. موافقان با رد تقدس حیات و بر اساس اصل اراده و انتخاب آزاد انسان و مطرح نمودن تفاوت انسان با شخص و تکیه بر حرمت حیات انسانی در مقابل حیات به طور مطلق و توسل به حق آزادی عقیده، منع شکنجه، حق بر تمامیت جسمانی و حق رد درمان، اتانازی را تایید می نمایند. جایگاه حق حیات و اصل آزادی و کرامت انسانی در اسناد حقوق بشر، مورد استناد هر دو گروه است. بررسی اتانازی در کشور هلند و ایران که اولی بعنوان اولین کشوری که اتانازی را به رسمیت شناخته است و در دومی که هیچ کدام از انواع اتانازی در آن پذیرفته نیست، موضوع این پایان نامه است. ذکر این نکته نیز ضروری است که نظر به عدم طرح اتانازی در نظام حقوقی ایران و مبنای فقهی نظام حقوقی این کشور، اتانازی از منظر قتل و خودکشی در فقه و قانون ایران بررسی شده است. در بررسی اتانازی نیز با توجه به آنکه تا پیش از ژانویه ۲۰۰۱ مرتکبین برخی از انواع اتانازی طبق شرایط خاصی و مطابق با رویه قضایی دادگاه های هلند مجازات نمی شدند و در سال ۲۰۰۱ انجام اتانازی شکل قانونی به خود می گیرد، مورد توجه قرار گرفته است. ضمن آنکه رعایت شرایط ویژه در مراحل تصمیم گیری، قبل و بعد اتانازی به منظور جلوگیری از سوء استفاده و کنترل مناسب نیز مبنای اجرای این قانون می باشد ؛ که بر همین اساس مکانیزم نظارتی ویژه ای به نام کمیته تحقیق و بررسی به منظور نظارت جدی و دقیق در موارد اتانازی در قانون پیش بینی گردیده است. قانونی شدن اتانازی در هلند همراه با مخالفت های گسترده ای در سراسر جهان بود، اما با این وجود مراجع بین المللی و منطقه ای حقوق بشر به تدریج از اتخاذ یک موضع سختگیرانه در خصوص انجام اتانازی دست برداشته و در نظرات خود به جنبه های مثبت آن نیز اشاره می کنند.

ساختار و فهرست پایان نامه

چکیده ۱

طرح مساله ۲

فصل اول – مفاهیم و مبانی اتانازی

بخش اول– مفاهیم

مقدمه ۶

۱–۱ اتانازی در لغت ۷

۱–۲ مفهوم اتانازی ۷

۱–۳ تعریف انجمن جهانی پزشکی از اتانازی ۷

۱–۴ تعریف انجمن پزشکی آمریکا ۸

۱–۵ انواع اتانازی ۸

الف ) اتانازی داوطلبانه ، غیر داوطلبانه ، اجباری ۸

ب ) اتانازی فعال و غیر فعال ۹

ج ) اتانازی مستقیم و غیر مستقیم ۱۰

د ) تقسیمات اتانازی برگن ۱۰

۱ اتانازی فعال داوطلبانه ۱۰

۲ اتانازی فعال غیر داوطلبانه ۱۰

۳ اتانازی فعال اجباری ۱۱

۴ اتانازی غیر فعال ۱۲

۵ اتانازی غیر فعال داوطلبانه ۱۲

۶ اتانازی غیر مستقیم ۱۲

۷ خود کشی با همکاری پزشک ۱۲

ه) اتانازی اضطراری ۱۲

بخش دوم– مبانی اتانازی

۲–۱ کرامت ۱۳

۲–۲ حق ۱۴

الف) مفهوم حق ۱۴

۱– حق – مطالبه ۱۴

۲ – حق – آزادی و یا حق – امتیاز ۱۴

۳ – حق – مصونیت ۱۴

ب) ماهیت حق ۱۵

۱ نظریه اعمال اراده و یا انتخاب ۱۵

۲ نظریه سود و منفعت ۱۵

۲–۳ انسان ۱۵

۲–۴ اصول و حقهای بشری ۱۷

۱ – اصل آزادی ۱۸

۲ – اصل برابری ۱۹

۳ – حق حیات ۲۰

بخش سوم– اتانازی و اخلاق

گفتار اول – نظریات اخلاق هنجاری ۲۵

۱– خودگرایی اخلاقی ۲۵

۲– پیامدگرایی ۲۵

۳– حق مداری ۲۵

گفتار دوم– دیدگاه های فلاسفه ۲۸

۲– اتانازی در اخلاق کانتی ۲۸

۲–۱ اخلاق کانتی واتانازی غیر داوطلبانه ۲۹

۲–۲ اخلاق کانتی واتانازی اضطراری ۳۰

۱–۳ اخلاق کانتی واتانازی داوطلبانه ۳۰

۳– اتانازی از منظر جیمز راشلز ۳۱

۴– اتانازی از منظر پیتر سینگر ۳۵

۵– اتانازی از دیدگاه راس ۳۶

فصل دوم – تاریخچه و سیر تحولی اتانازی

بخش اول – تاریخچه

۱ – اتانازی ۴۰

۲– خودکشی ۴۳

بخش دوم – اتانازی از دیدگاه ادیان

۱ بودا ۴۶

۲ ادیان آسیایی ۴۶

۳ یهودیت ۴۷

۴ مسیحیت ۴۷

۵ اسلام ۴۸

بخش سوم – دیدگاه موافقان و مخالفان اتانازی

۱ تقدس حیات یا حیات، ارزش برتر ۵۱

۲ استقلال فردی و خود مختاری ۵۲

۳ امکان سوء استفاده ۵۳

۴ ضرورت یا عدم ضرورت قانونی کردن اتانازی ۵۵

۵ ارزش برابر برای همه زندگیها ۵۶

۶ تصمیم گیری صحیح – حق یا وظیفه مردن ۵۶

۷ آیا درد و رنج زیاد دلیل اتانازی است ؟ ۵۸

۸ نقش و وظیفه پزشک در مقابل بیمار و جامعه ۵۹

۹ آسیب به اطرافیان بیمار ۶۱

فصل سوم – اتانازی وحقوق بشر

بخش اول– اسناد حقوق بشر

گفتار اول – حق حیات ۶۳

الف– حق حیات در اسناد بین المللی ۶۳

۱ – اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸ ۶۳

۲ – میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۱۹۶۶ ۶۳

۳– کنوانسیون بین المللی جلوگیری از کشتار جمعی ( ژنوساید ) ۱۹۴۸ ۶۵

۴ –کنوانسیون پناهندگان ژنو ۱۹۵۱ ۶۶

ب– حق حیات در اسناد منطقه ای ۶۷

۱ – کنوانسیون اروپایی حقوق بشر ۱۹۵۳ ۶۷

۲ – کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر مصوب ۶۸

۳– منشور افریقایی حقوق بشر و مردم ۱۹۸۱ ۶۹

۴ – اعلامیه اسلامی حقوق بشر (بیانیه قاهره) ۱۹۹۰ ۷۰

گفتار دوم– کرامت انسانی ۷۱

۱ – منشور ملل متحد ۱۹۴۵ ۷۱

۲ – اعلامیه جهانی حقوق بشر ۷۲

۳ – میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۷۲

۴ – کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادیهای اساسی ۷۳

۵ – کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر ۷۳

۶ – اعلامیه اسلامی حقوق بشر ۷۳

گفتار سوم– اصل آزادی ۷۴

۱ – منشور ملل متحد ۷۴

۲ – اعلامیه جهانی حقوق بشر ۷۴

۳ – کنوانسیون اروپایی ۷۴

گفتار چهارم – حق تعیین سرنوشت ۷۵

۱ – منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر ۷۶

۲ – میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی

و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۷۶

۳ – اعلامیه کنفرانس جهانی حقوق بشر وین ۱۹۹۳ ۷۷

بخش دوم– حقوق بشر در اسناد اخلاق زیستی

۱ – قطعنامه حقوق بشر و اخلاق زیستی ۲۰۰۳ ۷۷

۲ – اعلامیه جهانی اخلاق زیستی و حقوق بشر ۲۰۰۵ ۷۸

۳ – اعلامیه هلسینکی ۱۹۶۴– ۲۰۰۰ و ضوابط نورنبرگ ۱۹۴۷ ۷۸

۴ – اعلامیه ژنوم انسانی و حقوق بشر یونسکو ۱۹۹۷ ۷۹

بخش سوم– بررسی فرآیند اجرایی حقوق مندرج در اسناد بین المللی و

منطقه ای

۱– نقض حق حیات و آزادی در شرایط اضطراری با توجه به اسناد بین المللی ۷۹

۲– حق رزرو در خصوص حق حیات ۸۰

۱–

تحلیل حق حیات و حق تعیین سرنوشت در اسناد ۸۲

بخش چهارم– اتانازی و حق های بشری

گفتار اول– اتانازی اجباری ۸۴

گفتار دوم– اتانازی اضطراری ۸۴

گفتار سوم – اتانازی داوطلبانه ۸۵

۱– اتانازی فعال ۸۶

الف– افرادی که قادر به تصمیم گیری هستند ۸۷

ب– افرادی که توانایی تصمیم گیری ندارند ۹۰

۲– اتانازی غیرفعال ۹۲

الف– افرادی که توانایی تصمیم گیری دارند ۹۲

ب– افرادی که توانایی تصمیم گیری ندارند ۹۲

فصل چهارم – اتانازی در ایران

بخش اول – اتانازی در فقه

گفتار اول– اتانازی از منظر خودکشی در فقه ۹۷

۱–خودکشی در ادله فقهی ۹۷

۲–اکراه برخودکشی ۱۰۲

۳– وجوب حفظ جان ۱۰۴

گفتار دوم– اتانازی از منظر قتل در فقه ۱۰۶

۱– اتانازی در حیات مستقر، فعل ایجابی و اذن مقتول ۱۰۶

۲– اتانازی در حیات مستقر با فعل ایجابی و بدون اذن مقتول ۱۰۹

۳– اتانازی در حیات مستقر با ترک فعل و اذن مقتول ۱۰۹

۴– اتانازی در عدم استقرار حیات با فعل ایجابی ۱۱۱

۵– اتانازی در عدم استقرار حیات با ترک فعل ۱۱۲

گفتار سوم– نظرات فقهای معاصر در باب اتانازی ۱۱۳

بخش دوم– اتانازی در قوانین ایران

گفتار اول– اتانازی از منظر خودکشی در قوانین ایران ۱۱۶

گفتار دوم– اتانازی از منظر قتل در قوانین ایران ۱۱۸

فصل پنجم – اتانازی در هلند

بخش اول– رویه قضایی هلند در خصوص اتانازی (قبل از تصویب قانون)

۱– انتقادات مخالفان به رویه قضایی هلند ۱۲۶

۱– ۱کنترل ناکافی درد و مراقبت های تسلی بخش ۱۲۷

۱– ۲تفسیر موسع از رهنمودهای اتانازی ۱۲۸

۱– ۳تاثیرات عمیق اتانازی در جامعه ۱۲۸

۱–

قانونی شدن اتانازی؛ تعارض تاریخی ۱۲۹

۲– اهداف فرعی قانون اتانازی ۱۳۰

۲–۳ کنترل کیفی بر انجام اتانازی ۱۳۰

۲–۴کنترل دسترسی به داروهای خطرناک ۱۳۱

۲–۵ حقوق خصوصی ناشی از اتانازی ۱۳۱

بخش دوم– قانون اتانازی هلند

۱– طرحهای اولیه قانونگذاران ۱۳۲

۲– سیری درروند قانونی شدن اتانازی و اصلاح موادی از قانون جزای هلند ۱۳۳

۲–۱ متن اصلاحیه های قانون کیفری ۱۳۴

۲–۲ شرایط مراقبتهای تسکین دهنده ۱۳۵

۳– مطلب فراموش شده در قانون : کمیته های بازنگری محلی و کارکرد آن ۱۳۷

بخش سوم– قانون اتانازی هلند و شورای اروپا

گفتار اول – کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و مطابقت آن با قانون جدید هلند

۱– توصیه نامه ۱۴۱۸ مجمع پارلمانی شورای اروپا ۱۹۹۹ ۱۴۱

۲ – کمیته سلامت و بهداشت و امور خانواده شورای اروپا ۱۴۳

گفتار دوم – نظر کمیته حقوق بشر در خصوص اتانازی ۱۴۶

بخش چهارم – آمار و گزارش ها

۱– آمار اتانازی در هلند پیش از تصویب قانون ۱۴۹

۲– آمار اتانازی در هلند پس از تصویب قانون ۱۵۰

• واکنش جهانی به قانون اتانازی هلند ۱۵۳

نتیجه گیری ۱۵۷

فهرست منابع ۱۶۲

کلیدواژه ها

• هلند
• حقوق بشر
• قتل نجات بخش
• یهودیت
• مسیحیت
• اسلام
• آزادی
• کرامت انسانی
• حق حیات
• حق تعیین سرنوشت
• فقه
• اتانازی
• مرگ
• حق
• بشر