نقش اصول بی طرفی و استقلال مراجع قضایی در تضمین امنیت قضایی شهروندان در حقوق ایران و نظام بین الملل حقوق بشر
 | |
| عنوان | نقش اصول بی طرفی و استقلال مراجع قضایی در تضمین امنیت قضایی شهروندان در حقوق ایران و نظام بین الملل حقوق بشر |
|---|---|
| رشته | حقوق عمومی |
| دانشجو | محمدر ضا محمدی کشکولی |
| استاد راهنما | محمدرضا ویژه |
| استاد مشاور | سیدقاسم زمانی، حسنعلی موذن زادگان |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۷ |
| دانشگاه | دانشگاه علامه طباطبایی |
نقش اصول بی طرفی و استقلال مراجع قضایی در تضمین امنیت قضایی شهروندان در حقوق ایران و نظام بین الملل حقوق بشر عنوان رساله ای است که توسط محمدر ضا محمدی کشکولی، با راهنمایی محمدرضا ویژه و با مشاوره سیدقاسم زمانی و حسنعلی موذن زادگان در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.
چکیده
رسیدگی به دعاوی بدون تردید در صلاحیت مرجعی است که فیصله دادن خصومت ها و رسیدگی به تظلمات را بر عهده دارد. در این چهارچوب است که مفهومی بسیار معنادار که نخستین بار توسط مونتسکیو مطرح شد به نام تفکیک قوا پا به عرصه وجود می گذارد. در نظام های سیاسی که نوع مدل حاکمیتی آنها بر پایه معیار دموکرات یا مردم سالاری استوار باشد این اصل از جایگاه والایی برخودار است و شاخصه اصلی سنجه حاکمیت ها بر اساس این مهم مورد پذیرش قرار می گیرد. در این میان، مفهومی به نام دادرسی عادلانه یا منصفانه که در واقع اجراگر اصول اساسی عدالت در پهنه یک انتظام اجتماعی است، با مولفه ای به نام امنیت قضایی استمزاج گشته و از درون آن اصولی استخراج می گردد که تمامی نظام های دادرسی دنیا بر مدار این اصول دایر است. این اصول که به اصول راهبردی دادرسی منصفانه موسوم هستند، در مهمترین اسناد بین المللی حقوق بشری مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر، اسناد منطقه ای مانند کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و سرانجام حقوق داخلی ایران مانند قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ریشه دوانده اند. در میان این اصول دو اصل یعنی اصول استقلال و بی طرفی مرجع قضایی نقش بی بدیلی در تحقق امنیت قضایی شهروندان ایفاء می کنند. بی طرفی قضایی که در واقع، بخشی از استقلال قضایی و به نوعی مستحیل و ممزوج به آن است، توام با یکدیگر عدالت را محقق می سازند. چندان که کاربست های این اصول را می توان در جای جای قوانین و اسناد بین المللی از یک سو در رویه قضایی و آراء صادره از مراجع قضایی از سوی دیگر، مشاهده نمود. بدین سان است که اصول راهبردی دادرسی امروزه از رویکرد تیوریک و نظری خود فراتر رفته و به سوی راهبردی عملی و کارکردمحوریِ خود پیش رفته و بیش از گذشته همواره امنیت قضایی شهروندان را تضمین می کند. به گونه ای که حمایت کیفری از این اصول خود، گواه بر این مدعا است.
ساختار و فهرست رساله
فهرست تفصیلی مطالب مقدمه ت ۱ بیان مساله
۲ ضرورت و اهمیت موضوع
۳ پیشینه تحقیق
۴ پرسش های تحقیق
۵ فرضیههای تحقیق
۶ اهداف تحقیق
۷ تعریف مفاهیم تحقیق
۸ روش تحقیق
۹ سازمان دهی تحقیق
بخش نخست: مفاهیم، مبانی،منابع و جلوه های عملی امنیت قضایی
فصل اول: مفاهیم و مبانی امنیت قضایی
مبحث اول: مفهوم و مولفه های امنیت قضایی
گفتار اول: مفهوم شناسی امنیت قضایی
بند اول: تعریف حق بر امنیت و اقسام آن
الف: تعریف حق بر امنیت
ب: انواع حق بر امنیت
۱ از حق بر امنیت تا امنیت حقوقی
۲ از امنیت حقوقی تا امنیت قضایی
بند دوم: تعریف امنیت قضایی
بند سوم: امنیت قضایی و مفاهیم مشابه
الف: نسبت سنجی امنیت حقوقی و قضایی
ب: نسبت سنجی حق بر دادرسی عادلانه و امنیت قضایی
بند چهارم: تحلیل رویکردها در رابطه با امنیت حقوقی و قضایی
الف: رویکرد فرد محور
ب: رویکرد نظام مدار
گفتار دوم: مولفه های امنیت قضایی
بند اول: ترتیبات نهادی
الف: استقلال قضایی
ب: تفکیک قوا
بند دوم: ترتیبات هنجاری
الف: حق های ماهوی
ب: حق های شکلی
بند سوم: ترتیبات و الزامات رویهای
الف: اصل حاکمیت قانون
ب: اصل عدالت طبیعی
مبحث دوم: مبانی و منابع امنیت قضایی
گفتار اول: مبانی امنیت قضایی
بند اول: مبانی فلسفی
الف: مصلحت
ب: ضرورت
پ: کرامت مداری
ت: اخلاق مداری
بند دوم: مبانی اجتماعی
الف: نظریه جامعه شناسانه آستین
ب: نظریه کارکرد گرایانه تالکوت پارسونز
پ: امنیت قضایی در طبقه بندی هوفلد
ت: امنیت قضایی درحقوق اسلام
ث: نگرش های فردگرایانه
ج: ایجاد همبستگی و رفع خصومت
گفتار دوم: منابع امنیت قضایی
بند اول: امنیت قضایی در گستره نظام حقوق بشر
الف: نظام بین المللی حقوق بشر
۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر
۲ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
ب: نظام منطقه ای حقوق بشر
۱ معاهده اروپایی حقوق بشر
۲ معاهده آمریکایی حقوق بشر
۳ اصول بنگلور
بند دوم: امنیت قضایی در حقوق ایران
الف: اسناد راهبردی
۱ قانون اساسی ایران
۲ سیاست های کلی نظام
ب: قوانین عادی ایران
فصل دوم: جلوه های عملی امنیت قضایی
مبحث اول: ابزارهای تضمین امنیت قضایی
گفتار اول: تضمین امنیت قضایی در پرتو الگوهای سیاست گذاری
بند اول: الگوهای دولت مدار
الف: الگوهای دولتی اقتدار محور
ب: الگوهای اقتدارگرای فراگیر
بند دوم: الگوهای جامعه محور
گفتار دوم : تضمین امنیت قضایی از رهگذر راهبردهای تقنینی
بند اول: اصل فقدان تمایز
بند دوم: اصل حمایت محوری
الف: اصل حمایت محوری در قبال کنشگران دعوی
ب: اصل حمایت محوری در حمایت از دیگران
بند سوم: اصل انفکاک
الف: مراجع قضایی فراگیر
ب: مراجع قضایی عالی
بند چهارم: استفاده حداقلی از حمایت کیفری در صیانت از امنیت قضایی
مبحث دوم: شاخص های بنیادین ماهوی امنیت قضایی شهروندان
گفتار اول: حاکمیت قانون
بند اول: عمومیت قانون
بند دوم: وضوح و شفافیت قوانین
بند سوم: انتشار عمومی
بند چهارم: آینده محوری
گفتار دوم: حکمرانی خوب
بند اول: استقلال قوه قضاییه در سنجه حکمرانی خوب
الف: استقلال بیرونی
۱: استقلال در برابر قوه مقننه
۲: استقلال در برابر قوه مجریه
ب: استقلال قضایی درونی
۱: نفی سلسله مراتب امر قضا
۲: تامین امنیت قضایی
بند دوم: اصل برابری همگان در برابر قانون
الف: تضمین حقوق اقلیت های قومی، نژادی و مذهبی
ب: تضمین حقوق بیگانگان
مبحث سوم: شاخص های بنیادین شکلی امنیت قضایی
گفتار اول: تضمینات دادرسی منصفانه
بند اول: اصل قانونمندی
بند دوم: اصل برایت
الف: تضمین حقوق دفاعی متهم
ب: لزوم رعایت مهلت های متعارف
۱: ضابطه "تعیین مهلت معقول" در مقررات ملی و اسناد بین المللی
۲: ضابطه تعیین "مهلت معقول" در رویه قضایی
پ: مشروعیت تحصیل دلیل
بند سوم: حق دادخواهی
الف: حمایت های قانونی و قضایی از حق دادخواهی
ب: لزوم رعایت مهلت های قضایی و تعیین وقت رسیدگی
گفتار دوم: حق بر تامین
بند اول: امنیت حقوقی – قضایی
الف: تضمین حقوق و آزادی های فردی در مقابل اقدامات غیرقانونیِ عوامل دولتی
ب: تضمین حقوق و آزادی های جمعی در مقابل اقدامات غیرقانونیِ عوامل دولتی
بند دوم: حق بر امنیت جسمانی و مالی اشخاص
الف: حمایت پیشگیرانه از اشخاص و اموال در برابر بزهکاری
ب: حمایت کیفری از اشخاص و اموال در برابر بزهکاری
گفتار سوم: وحدت نظام عدالت کیفری ایران
بند اول: وحدت مراجع تقنینی
بند دوم: وحدت مراکز رسیدگی
بخش دوم : تامین امنیت قضایی شهروندان در پرتو اصول استقلال و بی طرفی مراجع قضایی
فصل اول: امنیت قضایی شهروندان از منظر دولت حقوقی
مبحث اول: جایگاه استقلال قضایی در دولت حقوقی
گفتار اول: استقلال قضایی به عنوان جلوه ای از دولت حقوقی
بند اول: دادگری خوب؛ حق بنیادین بشری
الف: نسبت امنیت قضایی و حقوق بشر
ب: نسبت امنیت قضایی و مراجع قضایی
بند دوم: ابعاد استقلال قضایی
الف: استقلال قضایی سازمانی
۱: استقلال ساختاری
۲: استقلال اداری دادگاه
ب: استقلال فردی قضات
پ: استقلال کارکردی
۱: کارکرد قضایی مستقل
۲: کارکرد پیراقضایی مستقل
گفتار دوم: شرایط استقلال قضایی
بند اول: استقلال سازمانی
الف: تضمین یکپارچگی قوه قضاییه
ب: چند مرحله ای بودن فرآیند قطعیت احکام قضایی
پ: استقلال درون سازمانی
بند دوم: شرایط استقلال فردی قضات
الف: انتصاب قضات
۱ استخدام، گزینش صحیح و ضابطه مند قضات
۲ مصونیت قضایی
۲–۱ امنیت شغلی
۲–۲ مصونیت شخصی قاضی
ب: ممنوعیت فعالیت حزبی و سیاسی
مبحث دوم: جایگاه بی طرفی در چارچوب دولت حقوقی
گفتار اول: قوه قضاییه بی طرف از منظر تفکیک قوا
بند اول: بی طرفی تقنینی
بند دوم: بی طرفی قضایی
گفتار دوم: بی طرفی مرجع قضایی ابزار نظارت حقوقی در دولت
بند اول: اصول بنیادین ناظر بر بی طرفی در مراجع قضایی
الف: بی طرفی ذهنی
ب: بی طرفی عینی
بند دوم: خصیصه های بی طرفی مرجع قضایی
بند سوم: آثار بی طرفی مرجع قضایی
الف: جلب اعتماد عمومی و تامین امنیت قضایی
ب: حفظ توامان حق های دفاعی متهم و جامعه
فصل دوم: تضمینات و موانع تحقق بی طرفی و استقلال مراجع قضایی به عنوان راهبرد امنیت قضایی شهروندان
مبحث اول: ابزارها و موانع تضمین ساختارهای بی طرفی قضایی در حقوق داخلی و نظام بین المللی حقوق بشر
گفتار اول: لزوم تحقق عناصر ایجابی بی طرفی مرجع قضایی
بند اول: بی طرفیِ عوامل موثر در دادرسی
الف: بی طرفی قاضی
۱ علنی بودن دادرسی
۲ سلب صلاحیت قاضی در موارد خاص
۳ دو درجه ای بودن رسیدگی
۴ تعدد قاضی
۵ لزوم صدور آراء مستند و مستدل
ب: بی طرفی کنشگران فرآیند قضایی
۱ بی طرفی شاهد و مطلع
۲ بی طرفی کارشناس و مترجم
۳ بی طرفی ضابطان دادگستری
۴ بی طرفی اعضاء هیات منصفه
بند دوم: اصل برابری سلاح ها
الف: اصل برابری سلاح ها و حقوق دفاعی متهم
ب: اصل برابری سلاح ها و ترافعی بودن رسیدگی
گفتار دوم: عناصر سلبی بی طرفی مرجع قضایی
بند اول: رد دادرس
بند دوم: منع موضع گیری پیش و پس از صدور رای
گفتار سوم: چالش ها و موانع تحقق بی طرفی مرجع قضایی
بند اول: فقدان تفکیک واقعی در جرایم سیاسی و مطبوعاتی
بند دوم: سلسله مراتب قضایی
بند سوم: نقش مقامات قضایی در رسیدگی قضایی
مبحث دوم:الزامات ایجابی و سلبی استقلال مرجع قضایی در تضمین امنیت قضایی شهروندان
گفتار اول: الزامات ایجابی در تقویت استقلال مراجع قضایی
بند اول: حفظ شان و منزلت قضات
الف: نظارت حقوقی – قانونی
ب: نظارت جامعه
بند دوم: الزام استقلال قضایی در مقابل جامعه مدنی و افکار عمومی
الف: استقلال قضایی در برابر جامعه مدنی
۱ نقش گفتمان جامعه مدنی در تحقق استقلال قضایی
ب: استقلال قضایی در برابر افکار عمومی
۱ بازاندیشی پدیده افکار عمومی
۲ تعامل یا تقابل افکار عمومی با استقلال قضایی
بند سوم: تامین بودجه و امکانات مالی – رفاهی مناسب
گفتار دوم: الزامات سلبی استقلال مرجع قضایی
بند اول: ممنوعیت اشتغال قضات به شغل دوم
بند دوم: عدم اجرای احکام قضایی توسط مراجع غیرقضایی
بند سوم: اجتناب از عدالت آیین نامه ای
بند چهارم: فقدان اعتماد عمومی به دستگاه عدالت
بند پنجم: عدم مداخله وزیر دادگستری
بند ششم: نسبت الزام آور نمودن دیدگاه همکاران قضایی و استقلال قضایی
الف: تردید در مبانی رویه قضایی
ب: وضعیت رویه قضایی
نتیجه گیری و پیشنهادها
فهرست منابع
یکم : منابع فارسی
الف: کتاب ها
ب: مقاله ها
ج: رساله و پایان نامه ها
د: تقریرات
دوم: منابع خارجی
کلیدواژه ها
- دادرسی منصفانه
- اصول راهبردی