ماده ۹۱ قانون مدنی

در موارد ذیل منافع موقوفات عامه صرف بریات عمومیه خواهد شد:

۱- در صورتی که منافع موقوفه، مجهول‌المصرف باشد مگر این که قدر متیقنی در بین باشد.

۲- در صورتی که صرف منافع موقوفه در مورد خاصی که واقف معین کرده است، متعذر باشد.

توضیح واژگان

بریّات عمومی، یعنی امور خیریه، برای رسیدن به اهداف حسنه.(27475)

پیشینه

موقوفات بر منافع عامه و بریّات عمومی، در حقوق رم قدیم نیز، رایج بوده است.(402406)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

قبول وقف عام، ممکن است توسط نماینده اوقاف، و یا سازمانی که موقوفٌ علیه است؛ صورت پذیرد.(3269)

وقف، به دو دسته محصور و غیرمحصور، قابل تقسیم است. وقف بر غیرمحصور را، می توان به وقف بر اشخاص، و وقف بر مصالح عامه تقسیم بندی نمود.(46518)

وقف به سه دسته خاص، عام، و ترکیبی از خاص و عام، قابل تقسیم است.(46519)

وقف بر مساکین شهری که در آن دیار، فقیری وجود ندارد؛ صحیح نیست.(131297)

اگر قاضی، با تفسیر اراده واقف، و معانی عرفی اظهارات او، موقوفٌ علیه را، شناسایی نماید؛ دیگر وقف بر مجهول، مصداق ندارد.(22836)

مجهول بودن مصادیق استیفای از موقوفه، در حکم وقف بر مجهول است.(22837)

وقف بر چند شخص به نحو مردد، وقف بر مجهول محسوب می گردد؛ ولی وقف بر مفهومی کلی، که دارای چند مصداق است؛ صحیح می باشد.(22838)

در وقف بر مصالح و بریّات عمومی، مانند مسجد، کاروانسرا، مسافرخانه و ...، اگر واقف، یکی از مصادیق موقوفٌ علیه باشد؛ می تواند از منافع موقوفه بهره مند گردد.(131311)

اگر قدر متیقنی، در میان باشد که معلوم نماید غرض واقف، اختصاص موقوفه به دانشجویان بوده است؛ اما مشخص نباشد کدام دانشگاه، مدنظر واقف بوده است؛ منافع موقوفه در همان قدر متیقن، یعنی دانشجویان مصرف خواهدشد. اما اگر قدر متیقنی در میان نبوده؛ و معلوم نباشد که منظور واقف، دانشجویان، یا امور فرهنگی، یا امور دینی، یا بهداشت، یا امور رفاهی و یا ... بوده است؛ دراینصورت موقوفه، صرف بریّات عمومی خواهد شد. و البته همه امور یاد شده، با یکدیگر قابل جمع نبوده؛ و عواید موقوفه، باید صرف یکی از آنها گردد.(131351)

در موقوفات متعذرالمصرف، به دلایلی، صرف منافع موقوفه در راهی که واقف، معین نموده؛ امکانپذیر نیست.(360494)

اگر مسلمانی، مالی را به نفع مسلمان دیگر، وقف نموده؛ و سپس موقوفٌ علیه، از اسلام خارج گردد؛ چنین موقوفه ای، متعذرالمصرف خواهدبود. (360494)

اگر موقوفٌ علیه، موقوفه را رد نماید؛ وقف به اعتبار خود باقی بوده؛ ولی موقوفه مزبور، متعذرالمصرف خواهدبود. (360494)

موقوفه ای که عایدات آن، به شدت کم گردیده؛ و یا هزینه های انتفاع از ملک مزبور، بسیار افزایش یابد؛ در حکم موقوفه متعذرالمصرف است. (360494)

سوابق فقهی

اگر اثاث حسینیه ای که متروک مانده؛ در آن مکان یا حسینیه دیگر، قابل استفاده نباشد؛ باید فروخته شده؛ و بهای آن اموال، صرف مقاصد مکان موقوفه شود.(9562) (9564)

اگر مغازه ای برای تأمین مخارج مسجدی وقف گردد؛ و آن مسجد خراب شود؛ می توان عواید مغازه را، برای مسجد دیگری، هزینه نمود.(841560)

موقوفٌ علیهم، باید معلوم باشند؛ لذا وقف بر یکی از دو برادر، یا یکی از دو مسجد، صحیح نیست.(9325)

رویه های قضایی

به موجب دادنامه شماره 495 مورخه 5/2/1326 شعبه 8 دیوان عالی کشور، وصیت به وقف جهت مصارف عموم جامعه را، نمی توان به بهانه مازاد بر ثلث بودن، نافذ ندانست.(671415)

مصادیق و نمونه ها

• اگر زید، منزل خود را، وقف بیمارستان نموده؛ و به علت فرسودگی وقف نامه، یا پارگی آن، معلوم نباشد که مقصود او، کدام مرکز درمانی است؛ دراینصورت باید عواید موقوفه را، صرف یکی از بیمارستان های عام المنفعه نمود؛ که مورد مراجعه طبقات محروم جامعه است.(436485)