ماده ۴۶۹ قانون مجازات اسلامی

عاقله در صورتی مسؤول است که علاوه بر داشتن نسب مشروع، عاقل، بالغ و در مواعد پرداخت اقساط دیه، تمکن مالی داشته باشد.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

به موجب این ماده آن دسته از افراد عاقله که فاقد تمکن مالی باشند و همچنین مجانین و صغار ( به دلیل فقدان شرایط قانونی داشتن مسئولیت معاف از مسئولیت پرداخت دیه هستند. همچنین زنان را نباید تحت هیچ شرایطی مسئول پرداخت دیه دانست. حتی در فرضی که وارث جانی بوده باشند.

گروهی در خصوص مسئولیت پرداخت دیه از سوی عاقله تأکید کرده اند که این مسئولیت جنبه تکلیفی داشته و در فرض تمکن عاقله به پرداخت دیه، خود او باید مال را بپردازد. بعلاوه در این خصوص تاکید شده است که کافر حربی از عاقله شمرده نمی شود. لذا حق کمک کردن در پرداخت دیه را نداشته و به او کمکی هم در پرداخت دیه اش نمی شود. چرا که این امر به معنای همکاری با مرتدین است.

سوابق فقهی

بر اساس نظر مشهور فقها، عاقله باید دارای ویژگی های ذیل باشد:

1- باید مرد باشد.

2- باید بالغ باشد.

3- باید عاقل باشد.

4- باید در هنگام پرداخت، تمکن پرداخت خونبها را دارا باشد. لذا معسر به معنای فرد فقیر و ناتوان از پرداخت دیه مسئولیتی ندارد. البته ادعای اعسار امری خلاف اصل است و مدعی اعسار باید ان را ثابت نماید. ملاک عدم توانایی در پرداخت دیه، زمان پرداخت است نه زمان وقوع قتل.

5-باید پدر، پسر یا از خویشان پدری یا پدری و مادری مرتکب باشد.

مشهور فقها معتقدند در فرض پرداخت دیه توسط عاقله، وی حق مراجعه به مرتکب را ندارد.البته گروهی معتقدند اگر عاقله توان پرداخت مقداری از دیه یا تمام آن را نداشته باشد، حق مراجعه به جانی را دارد. همچنین در خصوص مسئولیت همشهریان جانی در پرداخت دیه میان فقها اختلاف نظر وجود دارد.

رویه قضایی

به موجب نظر کمیسیون در یکی از نشست های قضایی، بستگانی که مشمول عنوان عاقله هستند باید بر اساس نص صریح ماده شناسایی شوند و دیگر بستگان را نیمی توان عاقله محسوب نمود.