ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری

ماده 515 قانون آیین دادرسی کیفری: مدت تمام كيفرهاي حبس از روزي شروع مي شود كه محكومٌ عليه به موجب حكم قطعي لازم الاجراء ، حبس شود . چنانچه محكومٌ عليه پيش از صدور حكم به علت اتهام يا اتهاماتي كه در همان پرونده مطرح بوده تحت نظر يا بازداشت شده باشد ، مدت بازداشت قبلي از ميزان حبس او كسر مي شود .

تبصره ماده 515: اگر مدت زمان تحت نظر يا بازداشت شدن متهم كمتر از بيست و چهار ساعت باشد ، در احتساب ايام بازداشت ، يك روز محاسبه مي شود .

توضیح واژگان

بازداشت (arrest): (القبض به تازی) جلوگیری از آزادی کس یا مال معین (- بازداشت مال) را گویند.

پیشینه

ماده 487 قانون آیین دادرسی کیفری (مصوب رمضان 1330): مدتی که محکوم‌علیه تا زمان اجرای حکم در توقیف بوده است جزء مدت حبسی که برای او به حکم محکمه مقرر شده است محسوب‌ خواهد شد غیر از مواردی که محکمه حکم بدهد که زمان توقیف سابق نباید حساب شود هر گاه محکوم‌علیه در زمان محاکمه و قبل از صدور حکم در‌توقیف نبوده است مدت حبس از زمانی حساب می‌شود که مشارالیه را توقیف کرده‌اند.

‌ماده 295 قانون آیین دادرسی کیفری 1378: مدت تمامی کیفرهای حبس از روزی شروع می‌شود که محکوم‌علیه به موجب حکم قطعی قابل اجراء حبس شود.

‌تبصره - چنانچه محکوم علیه قبل از صدور حکم لازم‌الاجراء به علت اتهام یا اتهاماتی که در پرونده امر مطرح بوده بازداشت شده باشد مدت‌بازداشت قبلی از مقدار حبس او کسر خواهد شد.

مطالعه تطبیقی

در ماده 1_149 قانون آیین دادرسی کیفری فرانسه مصوب 1970 و بند 5 ماده 5 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر جبران خسارت ناشی از بازداشت موقت پیش‌بینی شده است.

نکات توضیحی تفسیری دکترین

کلمه بازداشت در این ماده به طور مطلق به کار رفته است و این اطلاق می‌تواند بازداشت پلیسی ( مانند جایی که متهمی به علت وقوع جرم مشهودی 24 ساعت در بازداشت باشد) را نیز در بر بگیرد. اما به نظر می‌رسد منظور قانونگذار جایی بوده است که فرد به دلیل قرار تامین قضایی در بازداشت بوده است.

حکم ماده فوق در صورتی جاری می‌گردد که محکومیت به حبس به استناد همان اتهامی باشد که فرد به موجب آن بازداشت شده است . مفاد این حکم در موردی که مثلا فرد به علت یکی از دو اتهامی که علیه او در دو پرونده مطرح شده در بازداشت باشد و سپس به نسبت به همان اتهام تبرئه و نسبت به اتهام دیگر محکوم به حبس شود ، جاری نمی‌گردد. . اگر فرد مثلا به علت یکی از دو اتهامی که در یک پرونده مطرح بوده و شاکی نیز یک نفر بوده در بازداشت باشد و نسبت به آن اتهام تبرئه شود، می‌توان گفت با لحاظ تفسیر منطقی امکان احتساب مدت بازداشت وجود دارد.

حکم این ماده مخصوص مجازات‌ها است و به سه دلیل شامل اقدامات تأمینی سالب آزادی نمی‌گردد. اول اینکه این اقدام تأمینی باید به طور کامل اجرا شود تا حالت خطرناک محکوم بر‌طرف شود. دوم اینکه اقدامات تأمینی تربیتی مدت زمان مشخصی ندارند و سوم اینکه ماهیت این دو (بازداشت و اقدامات تأمینی تربیتی) با یکدیگر تفاوت دارد.

رعایت قاعده احتساب مذکور در این ماده بر عهده دادگاه صادر کننده حکم است. در غیر این صورت دادیار یا قاضی اجرای احکام باید رعایت مفاد این ماده را جهت اصلاح رأی به دادگاه صادرکننده حکم تذکر دهد.

رویه قضایی

نظریه شماره 7/8975 _1379/9/12 ا.ح.ق.ق: ایام بازداشتی که بدل از جزای نقدی تحمل می‌شود از روزی که از این بابت محکوم‌علیه حبس می‌گردد، احتساب می‌گردد و بازداشت‌های قبلی بابت جزای نقدی حساب نمی‌شود زیرا که مدت حبس قبل از جزای نقدی به دلیل محکومیت حبس بوده نه محکومیت جزای نقدی.

در خصوص اینکه آیا مدت بازداشت قبلی در مدت تبعید نیز موثر است یا نه کمیسیون تخصصی معاونت آموزشی قوه قضاییه بیان داشته است که از آنجایی که تبعید حسب ماده 19 قانون مجازات اسلامی 1375 مجازات تتمیمی است و با مجازات های تعزیری و بازدارنده متفاوت است لذا بازداشت پیشین را نمی‌توان بابت محکومیت به تبعید محاسبه کرد.

انتقادات

بهتر بود قانون گذار در مورد مدت تحت نظر بودن که در مواد 46 و 189 قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده نیز در اجرای مفاد این ماده در نظر می‌گرفت. اگر چه این مدت طولانی نیست اما عدم پیش‌بینی و ذکر آن بر خلاف عدالت قضایی است. باید گفت از آنجایی که تحت نظر بودن نوعی بازداشت محسوب می‌شود و همچنین قانونگذار در آیین دادرسی کیفری مدت تحت نظر بودن را بازداشت محسوب کرده است به نظر می‌رسد این مدت باید از میزان محکومیت به حبس کسر گردد. از طرفی نیز تفسیر به نفع متهم نیز ایجاب می‌کند این مدت تحت نظر بودن را محکومیت به حبس کسر کنیم.

مواد مرتبط

ماده 27 قانون مجازات اسلامی (اصلاحی ۱۳۹۸/۱۱/۲۰): مدت حبس ‌از روزی آغاز می‌ شود که محکوم‌، به موجب حکم قطعی لازم‌ الاجراء حبس می‌ گردد. در صورتی‌ که فرد، پیش از صدور حکم به‌ علت اتهام یا اتهاماتی که در پرونده مطرح بوده بازداشت شده باشد، مدت بازداشت قبلی در حکم محاسبه می‌ شود. در صورتی ‌که مجازات مورد حکم، شلاق تعزیری یا جزای نقدی باشد، هر روز بازداشت، معادل سه ضربه شلاق یا یک میلیون (۱/۰۰۰/۰۰۰) ریال است. چنانچه مجازات متعدد باشد به‌ ترتیب نسبت به حبس، شلاق و جزای نقدی محاسبه می‌‌گردد.