ماده ۹۰ قانون مدنی

عین موقوفه در مورد جواز بیع، به اقرب به غرض واقف تبدیل می‌شود.

توضیح واژگان

تبدیل به احسن، یعنی تبدیل به اقرب به غرض واقف. (۲۸۱۲۴)

تبدیل یعنی تعویض، تغییر و دگرگونی. (۱۴۶۸۳۰)

استبدال، یعنی معاوضه موقوفه با مال دیگری، که جایگزین آن می‌گردد. (۱۵۱۶۹۳)

کلیات توضیحی تفسیری دکترین

همه احکام و مقررات وقف، در مورد بدل موقوفه نیز جاری است. (۴۶۶۳۹)

هدف واقف، حبس اصل مال، به منظور تسبیل منفعت آن بوده‌است؛ به همین جهت عین موقوفه در مورد جواز بیع، باید به اقرب به غرض واقف تبدیل شود. (۱۳۱۳۴۱)

عین موقوفه در مورد جواز بیع، باید به اقرب به غرض واقف تبدیل شود. هرچند واقف، حین انشای وقف، چنین امری را، پیش‌بینی ننموده باشد. (۳۶۰۴۷۷)

درصورت فروش موقوفه، باید با بهای آن، ملک دیگری خریداری شده؛ و با همان شرایط و کیفیت و در همان جهت مصرف، وقف گردد. (۳۶۹۸۶۹)

مالی که با بهای فروش موقوفه، خریداری می‌گردد؛ وقف بوده؛ و هیچ‌گاه آزاد نخواهد شد. (۶۹۴۶۵۰)

با فروش موقوفه، زمینه نهادی که واقف، بنا نموده؛ از بین نرفته؛ و نمی‌توان اصالت مالی را، که وی وقف نموده؛ زیر سؤال برد؛ درنتیجه بهای فروش مال مزبور نیز، وقف بوده؛ و باید صرف خرید مالی شود؛ که اقرب به غرض واقف است. (۶۹۴۶۷۲)

سوابق فقهی

هر گاه بعض موقوفه، خراب یا مشرف به خرابی گردد؛ به طوریکه انتفاع از آن، ممکن نباشد؛ همان بعض، فروخته می‌شود؛ و ثمن آن، متعلق به موقوفٌ علیهم خواهدبود؛ که می‌توانند با آن، به تعمیر قسمت دیگر موقوفه بپردازند. (۴۶۶۴۱)

اگر اثاث حسینیه ای که متروک مانده؛ در آن مکان یا حسینیه دیگر، قابل استفاده نباشد؛ باید فروخته شده؛ و بهای آن اموال، صرف مقاصد مکان موقوفه شود. (۹۵۶۲) (۹۵۶۴)

اگر مغازه ای برای تأمین مخارج مسجدی وقف گردد؛ و آن مسجد خراب شود؛ می‌توان عواید مغازه را، برای مسجد دیگری، هزینه نمود. (۸۴۱۵۶۰)

رویه‌های قضایی

به موجب دادنامه شماره ۶۷۳ مورخه ۵/۱۲/۱۳۶۹ شعبه ۲۳ دیوان عالی کشور، اگر موقوفه، در مسیر خیابان سازی قرار داشته باشد؛ شهرداری موظف است بهای آن را، پرداخته تا اداره اوقاف، جهت تبدیل به اقرب به غرض واقف، اقدام نماید. (۴۱۴۹۴)

به موجب نظریه مشورتی شماره ۲۲۳۴/۷ مورخه ۱/۶/۱۳۷۸ اداره حقوقی قوه قضاییه، جهت تبدیل موقوفه، اخذ مجوز از سازمان اوقاف و امور خیریه، ضروری است. (۶۶۲۱۴)

مصادیق و نمونه‌ها

• اگر ملک موقوفه، جهت سکونت، استحمام، تدریس، یا زراعت وقف گردیده باشد؛ بدل آن نیز، باید در جهات یاد شده؛ مورد انتفاع قرار گیرد. (۳۶۹۸۶۹)
• اگر ملکی که برای سکونت دانشجویان وقف گردیده؛ تخریب گردد؛ و سپس به فروش برسد؛ ملکی که با بهای آن، خریداری می‌شود؛ قابلیت تحقق منظور واقف را، داشته باشد. (۶۹۴۶۷۳)