ماده ۲۸۹ قانون تجارت
هر یک از ظهرنویسها بخواهد از حقی که در ماده 249 به او داده شده استفاده نماید باید در مواعدی که به موجب مواد 286 و 287 مقرر است اقامه دعوی کند و نسبت به او موعد از فردای ابلاغ احضاریه محکمه محسوب است و اگر وجه برات را بدون اینکه بر علیه او اقامه دعوی شده باشد تأدیه نماید از فردای روز تأدیه محسوب خواهد شد.
توضیح واژگان
ظهرنویسی: اگر دارنده سند دین، بخصوص سند تجاری، در پشت سند، خطاب به مدیون خویش، اذن یا فرمان به تأدیه وجه آن سند را، به شخص دیگری صادر نماید؛ چنین عملی را ظهرنویسی نامند.(1246947)
پیشینه
این ماده، نظیر ماده 168 قانون تجارت قدیم فرانسه است.(272419)
نکات توضیحی تفسیری دکترین
باتوجه به ماده 286 قانون تجارت، و نیز ماده مورد بحث، که دعوای دارنده برات علیه ظهرنویس را، پس از انقضای یک سال از تاریخ اعتراض، مسموع ندانسته اند؛ می توان قائل به این گردید که دعوی مزبور، علیه ضامنی که از ظهرنویس ضمانت نموده؛ پس از سپری شدن مدت یادشده، قابل پذیرش نیست. زیرا تعهد ضامن نسبت به تعهد ظهرنویس، جنبه تبعی داشته؛ و بنابراین ضامن نیز، و ضامن نیز حق استناد به مرور زمان یک ساله را دارد.(130030) و جهت رجوع ضامن به مضمونٌ عنه، رعایت مواعد مقرر در مواد 286 و 287 قانون تجارت، الزامی است. زیرا برابر با ماده 289 این قانون، اگر مواعد مقرر در مواد مزبور رعایت نگردد؛ دعوی دارنده برعلیه هر یک از ظهرنویس ها، و نیز دعوی هر یک از ظهرنویس ها بر ید سابق خود، در دادگاه مسموع نخواهد بود. بنابراین اگر کسی ضامن ظهرنویس شده باشد؛ مراجعه ضامن به وی، باید در زمان مسئولیتش صورت پذیرد. درغیراینصورت باید حسب مورد، به براتکش یا براتگیر مراجعه نماید؛ و یا برابر با نظر برخی حقوقدانان، که معتقدند هرگاه ضامن، به دلیل سپری شدن مواعد مقرر در قانون تجارت، نتواند علیه مضمونٌ عنه خویش اقامه دعوا نماید؛ می تواند از مقررات قانون مدنی، در باب ضمان استفاده نماید؛ اقدام گردد. البته لازم به ذکر است که رجوع ضامن به مضمون ٌ عنه در این مورد، زمانی ممکن است که ضمانت از وی، با رضایت خود او بوده باشد. درغیراینصورت مضمونٌ عنه دربرابر ضامن، فاقد مسئولیت خواهد بود.(565342) به علاوه، در ضمانت، ضامن فقط از مضمونٌ عنه خود ضمانت نموده است. پس اگر به هر دلیلی، شخصی که از او ضمانت شده؛ فاقد مسئولیت باشد؛ ضامن نیز به تبع آن، فاقد مسئولیت است. و درصورتیکه ضامن، وجه برات را تأدیه نماید؛ فقط می تواند به مضمونٌ عنه خود رجوع نماید.(658731)
اگر در برات قید شده باشد که درصورت عدم تأدیه، نباید اعتراضی صورت پذیرد؛ آیا عدم واخواست، منجر به سقوط حق اقامه دعوا توسط دارنده، علیه ظهرنویسان می گردد یا نه؟ در اینجا می توان گفت با استناد به ماده 295 قانون تجارت، که هیچ متنی را جایگزین اعتراض نامه نمی داند؛ و همچنین ماده 289 همین قانون، که پس از انقضای مواعد مقرر قانونی، دعوای دارنده برات علیه ظهرنویسان را مسموع نمی داند؛ نمی توان با درج چنین شرطی در برات، حق رجوع به ظهرنویسان و یا اقامه دعوا علیه آنان را، همچنان به رسمیت شناخت.(458202) و بدیهی است که پس از انقضای مواعد مذکور در این ماده، و نیز مواد قبل از آن، دارنده برات، حق درخواست صدور قرار تأمین خواسته علیه ظهرنویسان را، از دست می دهد.(335392)
رویه های قضایی
به موجب دادنامه شماره 149 مورخه 24/1/1328 شعبه 1 دیوان عالی کشور، ماده 289 قانون تجارت، راجع به غیرقابل استماع بودن دعوا بر ظهرنویس، بعد از انقضای مدتی که در مواد قبل تعیین شده؛ ناظر به مواعد مقرر در مواد 286 و 287 آن قانون می باشد. و در ماده 284 مدتی برای اقامه دعوا مقرر نشده است؛ تا به واسطه انقضای آن مدت، دعوا قابل استماع نباشد.(1382173)