اعتبارسنجی درجه‌بندی قتل عمد در نظام کیفری ایران از منظر فقه امامیه
اعتبارسنجی درجه‌بندی قتل عمد در نظام کیفری ایران از منظر فقه امامیه نام مقاله ای از حسین سلیمانی و سیده نگین حسن زاده خباز و محمد حسن مالدار بوده که در شماره دوم دوره شانزدهم (مرداد 1403) مجله علمی مطالعات حقوقی منتشر شده است.
چکیده
از ویژگی‌های بارز سیاست کیفری ایران در قبال قتل عمدی، از پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز، فقدان درجه‌بندی عنصر روانی این جنایت است. این دیدگاه هرچند به فقه شیعه مستند شده است، اما بر اساس مبانی همین فقه نکوهیدنی است. ازاین‌رو، پژوهش کنونی در تکاپوی پاسخ به این پرسش است که مبانی مشروعیت درجه بندی عنصر روانی قتل از دریچه فقه شیعه کداماند؟ این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد مطالعات اسنادی به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه برخی از فقهای شیعه، برخلاف بند «الف» ماده «290» ق.م.ا. 1392، صرفِ قصد قتل برای تحقق قتل عمدیِ موجب قصاص کفایت نمی‌کند، بلکه ابزار مورد استفاده نیز باید ذاتاً کشنده باشد. فراتر از این، در اندیشه عده‌ای دیگر، صرفِ نوعاً کشنده بودن رفتار نیز برای شکل‌پذیری قتل عمد موجب قصاص کافی نیست، بلکه باید قتل ارتکابی با برنامه‌ریزی پیشین مرتکب همراه باشد. ازاین‌رو، قتل‌های هیجانی و ناشی از بروز جوش‌وخروش نمی‌تواند با مجازات قصاص همراه باشد. افزون بر این، با مراجعه به منابع دینی، به ویژه قرآن، شواهدی بر این خواهیم یافت. برای مثال، قید «مظلوم» در آیه «33» سوره اسراء، می‌تواند قانون‌گذار را به سوی بازنگری در رویکرد کنونی سوق دهد، زیرا «ظلم» فعل قصدیه است و قتل‌های بدون سبق تصمیم را نمی‌توان ظالمانه و مصداق قتل‌های مشمول قصاص دانست. در نهایت آنکه، قاعده انصاف به مثابه قاعده‌ای حاکم بر سایر قوانین و مقررات اسلامی، درجه‌بندی عنصر روانی در قتل را ضرورت می‌بخشد.
کلیدواژه ها
- درجه‌بندی رکن روانی
- سوءنیت قبلی
- قتل توأم با سبق تصمیم
- کاهش مجازات قصاص
- کمینه‌گرایی کیفری