ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی''': هرگاه [[صغیر]] یا [[مجنون]] یا [[غیررشید]] باعث [[ضرر]] غیر شود [[ضمان قهری|ضامن]] است.

منظور از «مجنون» در '''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی'''، کسی است که قوه درک او، با اختلال مواجه شده؛ و نتواند صحیح را از باطل تشخیص دهد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قواعد عمومی قراردادها|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=نیکتاب|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=1098780|صفحه=|نام۱=عبدالحمید|نام خانوادگی۱=مرتضوی|چاپ=1}}</ref>

== مطالعات تطبیقی ==

* به موجب ماده ۱۶۴ قانون مدنی مصر، [[صغیر ممیز|اشخاص ممیز]]، مسئول اعمال [[نامشروع]] خود هستند و اگر [[صغیر غیرممیز|شخص غیرممیز]]، موجب ورود زیان به غیر گردد؛ در صورتی که فاقد ضامن بوده؛ یا [[مطالبه]] [[خسارت]] از شخص مسئول، [[تعذر|متعذر]] باشد؛ [[دادگاه]] می‌تواند با لحاظ وضعیت طرفین، وارد کننده ضرر را، محکوم به پرداخت خسارت نماید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی مصر|ترجمه=|جلد=|سال=1392|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5325076|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=نوری|چاپ=2}}</ref>

* حقوق فرانسه، چند دهه بعد از تصویب [[قانون مدنی ایران]]، اصل مسئولیت صغار را به رسمیت شناخت.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق و تکالیف اشخاص دارای معلولیت در نظام مسئولیت مدنی|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4990720|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=مرادزاده|چاپ=1}}</ref>

 

به دلیل اینکه احکام مربوط به اطفال و مجانین، [[حکم وضعی|وضعی]] است؛ لذا [[مسئولیت مدنی]] آنان نیز، امکان پذیر است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مبسوط در ترمینولوژی حقوق (جلد سوم)|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=گنج دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=335136|صفحه=|نام۱=محمدجعفر|نام خانوادگی۱=جعفری لنگرودی|چاپ=4}}</ref>

اگر صغیر ممیز، از باب [[اتلاف]] یا [[تسبیب]]، موجب ورود زیان به شخص دیگری گردد؛ به دلیل بهره‌مندی از قوه درک و تشخیص، خود او مسئول [[جبران خسارت]] مزبور بوده؛ و دیگر نمی‌توان کسانی را که وظیفه نگهداری او را، بر عهده دارند؛ مسئول دانست؛ زیرا خود او، [[مباشر اقوی از سبب]] است،<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253200|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref> و به نظر برخی دیگر از حقوقدانان، چنانچه صغیر ممیز، [[مال]] را، از باب تسبیب تلف نماید؛ فقط ملزم به جبران نیمی از زیان است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=102248|صفحه=|نام۱=ناصر|نام خانوادگی۱=کاتوزیان|چاپ=26}}</ref>

سفیه، [[عاقل]] بوده؛ و مسئول جبران خساراتی است که در نتیجه اعمال او، به دیگران وارد می‌گردد؛ [[ولی]] و [[قیم]] شخص غیررشید، فقط در امور مالی او، حق دخالت دارند.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253224|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref>

== مطالعات فقهی ==

* بنا به تعبیر شهید اول، اگر [[محجور]]، موجب زیان غیر گردد؛ مسئول است؛ زیرا [[حجر]] او در امور فعلیه، رافع مسئولیت نبوده؛ بلکه عدم [[اهلیت]] در امور قولیه، نظیر [[عقد|عقود]]، که نیاز به صیغه و [[قصد انشاء|قصد]] و [[رضا]] دارند؛ موثر می‌باشد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق و تکالیف اشخاص دارای معلولیت در نظام مسئولیت مدنی|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=4975172|صفحه=|نام۱=حسن|نام خانوادگی۱=مرادزاده|چاپ=1}}</ref>

* در مسئولیت مدنی، [[بلوغ]] و [[عقل]]، [[شرطیت|شرط]] نیست.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مجموعه پرسش و پاسخ‌های قضایی (جلد اول)|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=بکاء|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=2135424|صفحه=|نام۱=منوچهر|نام خانوادگی۱=قوامی|چاپ=1}}</ref>

* به موجب [[دادنامه]] شماره ۸۱۸ مورخه ۱۳۷۱/۱۲/۱۱ شعبه ۳ [[دیوان عالی کشور]]، مسئولیت [[عاقله]]، فقط محدود به یک مورد خاص قانونی می‌باشد و جبران خساراتی که توسط محجورین، به دیگران وارد می‌گردد؛ با خود آنها است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=موازین حقوقی امور حسبی در آرای دیوانعالی کشور (جلد اول)|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=5449112|صفحه=|نام۱=یداله|نام خانوادگی۱=بازگیر|چاپ=1}}</ref>

آیا یکسان انگاری اصناف سه‌گانه محجورین (یعنی صغار و مجانین و اشخاص سفیه) در '''ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی'''، پشتوانه ای منطقی دارد و آیا می توان سفیهی را که مکلفی عاقل بوده و اصولاً توان مالی جبران خسارت را داراست، با صغیر و مجنون، در حکم به ضمان قهری یکی دانست؟؛ حتی فراتر از این، در خصوص خود صغار و مجانین نیز، آیا می توان تمایز واقعی و [[عرف|عرفیِ]] مجانین و صغار ممیز از غیرممیز در نحوه تعامل و عملکرد را نادیده انگاشت؟ و آیا [[دادرس|دادرسِ]] چنین پرونده ای می‌تواند بدون توجه به ملاحظات عاطفی و اخلاقی ناظر به انصاف و عدالت ماهوی، به استناد ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی، حکم به جبران کامل و فوری زیان کرده و اصل جبران کامل زیان و اعاده وضع سابق را پاس دارد؟<ref>{{Cite journal|title=نقدی بر ماده 1216 قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)|url=https://jcl.illrc.ac.ir/article_243191.html|journal=[[فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی]]|date=|issn=2981-1805|pages=15–53|volume=3|issue=8|doi=10.22034/law.2021.526076.1058|language=fa|first=علیرضا|last=آبین}}</ref>

== مصادیق و نمونه‌ها ==

* اگر سفیه، در حال رانندگی با اتومبیل، موجب ورود زیان به اشخاص یا اموال آنان گردد؛ خود او ضامن است؛ نه ولی و قیم او.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق مدنی (جلد پنجم) (طلاق، متعه، اولاد، خانواده، انفاق، حجر و قیمومت)|ترجمه=|جلد=|سال=1375|ناشر=اسلامیه|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=253224|صفحه=|نام۱=سیدحسن|نام خانوادگی۱=امامی|چاپ=11}}</ref>

* اگر سفیه، مالک یک قلاده سگ بوده؛ و بر اثر [[تقصیر]] او، حیوان از دست او فرار نموده؛ و با حمله به یک شخصی، [[جراحت|جراحاتی]] را به وی، وارد نموده باشد؛ خود سفیه مسئول جبران خسارت است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=مسئولیت مدنی مالک|ترجمه=|جلد=|سال=1389|ناشر=جنگل|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=883228|صفحه=|نام۱=ایراندخت|نام خانوادگی۱=نظری|چاپ=1}}</ref>

* [[نقدی بر ماده 1216 قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)|نقدی بر ماده ۱۲۱۶ قانون مدنی و پیشنهاد نظریه مسئولیت منصفانه در مورد صغار و مجانین (مطالعه تطبیقی)]]