اصل تناسب جرم و مجازات

اصل تناسب جرم و مجازات یکی از مهم‌ترین اصول حقوقی است که با هدف حمایت از افراد در مقابل رفتارهای ظالمانه و خلاف حقوق بشر اعمال می‌شود. این اصل در قواعد بین‌المللی و منطقه‌ای حقوق بشر تثبیت و از آنجا به قوانین کیفری کشورها راه یافته است. محتوا و درون‌مایه اصل تناسب جرم و مجازات، این است که در تعیین و اعمال مجازات، حقوق و آزادی‌های افراد تنها باید تا حدی محدود شود که دستیابی به هدف مجازات آن را ایجاب نماید. به دیگر بیان، واکنش و پاسخ به مجرم نه به شکل اعمال مجازاتی مشابه و همانند عمل وی، بلکه به صورت تعیین و اعمال مجازاتی است که با جرم ارتکابی متناسب باشد. بدین ترتیب، بین میزان شدت و سنگینی مجازات با شدت و وخامت ضرری که از رفتار مرتکب متوجه جامعه می‌شود، تناسب وجود داشته باشد. در چارچوب ضابطه مذکور، مجموعه‌ای از مجازات‌ها با درجات متنوعی از حیث شدت در مقابل مجموعه‌ای از جرایم با درجات مختلفی از خطرناکی قرار می‌گیرند و هرچه میزان خطرناکی یک جرم بر اساس میزان ضرر اجتماعی‌اش بیشتر باشد، بالتبع میزان مجازات آن نیز شدیدتر خواهد بود.

تعریف اصل تناسب جرم و مجازات

اصل تناسب جرم و مجازات از ملزومات اولیه انصاف و عدالت در کلیه امور و از جمله تعیین کیفر است. در تاریخ حقوق کیفری، از دوره انتقام‌جویی گرفته تا دوران کنونی، واضعان مجازات همواره یکی از دلایل خود برای توجیه آن را رعایت تناسب مجازات و جرم می‌دانند. بر این اساس، بدیهی است که به تعداد مکاتب کیفری، تعاریف مختلفی از اصل تناسب وجود داشته باشد. همین امر ارائه تعریفی واحد و جامع از این اصل را دشوار می‌کند. با این وجود، می‌توان گفت که در گفتمان امروز حقوق کیفری، اصل تناسب به معنای ضرورت تناسب میان ضرر ناشی از جرم با شدت مجازات است.

کارکرد مهم اصل تناسب جرم و مجازات

کارکرد مهم اصل تناسب جرم و مجازات این است که این اصل با ایجاد این الزام که شدت مجازات‌ها نباید از ضرر ناشی از جرم فراتر برود، حتی چنانچه مطمئن باشیم که مجرم بالفاصله مرتکب تکرار جرم خواهد شد، مانع اعمال مجازات‌های افراطی یا مصلحت‌جویانه می‌شود.