بررسی مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در مجازاتها

عنوان	بررسی مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در مجازاتها
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محمد جمعه مقدسی
استاد راهنما	محمدعلی حاجی ده آبادی
استاد مشاور	هاشم نیازی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	جامعه المصطفی العالمیه

بررسی مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در مجازاتها عنوان رساله ای است که توسط محمد جمعه مقدسی، با راهنمایی محمدعلی حاجی ده آبادی و با مشاوره هاشم نیازی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.

چکیده

واکاوی اندیشه های صاحب جواهر در باب مجازات های اسلامی موضوع این رساله است. بخشی از احکام و مقررات اسلام احکامی است که بیانگرجرایم و مجازات ها است. باوجود تنصیصی بودن برخی مجازات ها در خصوص شرایط اجرای آنها و نیز مجازات های غیر تنصیصی اتفاق نظری بین فقها دیده نمی شود حتی گاه باوجود حکم یکسان فقیهان شیوه اجتهادی دست یابی آنها به احکام یکسان نیست. امری که می تواند باعث تفاوت در قانون گذاری در جامعه اسلامی امروز گردد چه امروزه سیستم تقنین بر مبنای اندیشه های فقهی تدوین می شود، ازاین رو واکاوی دیدگاه های فقیهان می تواند در اتقان سیستم تقنین، نیز موثر افتد. افزون بر اینکه در مواجهه با انبوه شبهاتی که در جامعه امروزین متوجه نظام کیفری اسلام شده است کارآمد باشد. صاحب جواهر به عنوان یک متخصص در حسن استنباط احکام جزایی با روش های جدید و معتبر، قدم های استواری را برداشته است؛ و روزنه ای امید را برای حقوق دانان اسلامی باز نموده است که با بهره گیری از روش فقهی او که فقه جواهری نام گرفته است می تواند به نیکوترین وجه، در ارتقای نظام تقنینی و پاسخ گویی به شبهات و مسایل مستحدثه جزایی موثر باشد بررسی انگاشته های او حاکی از این است که افزون بر ادله اربعه ایی که فقها در استنباطات خویش از آن بهره می گیرند اموری همچون صیانت از مذهب، عرف عامه، شهرت، عدم خلاف، مذاق شارع، مذاق شرع، مذاق فقه، مذاق فقها و مذاق عقلا موردتوجه او بوده است. این عناوین نه تنها در شناخت دقیق مفاهیم الفاظ منابع فقهی و موضوعات احکام، فقیه را یاری می رسانند بلکه در فهم دقیق آیات و روایات حتی در استنباط احکام نیز موثرند. صاحب جواهر در شرایطی این قدم های مهم را در عرصه استنباط احکام گذاشت که مکتب اخباری گری به شدت با این روش مبارزه می کردند. صاحب جواهر با علم و آگاهی که به نیازهای عینی جامعه داشت، می دانست فقه به روش اخباری گری قدرت پاسخ گوی به نیازهای جامعه را ندارد. لذا صاحب جواهر در استنباط احکام فقهی روش جدید را در پیش گرفت تا فقه بتواند به هدف اصلی خود که تنظیم رفتار عادلانه بشری است برسد، درصورتی که عده از آن تخلف کند طبق قانون مجازات اسلامی با انها برخورد شود تا عدالت جزایی تحقق پیدا کند. این روش باعث حل بسیاری از معضلات فقهی خواهد شده که در این تحقیق به مصادیق و موارد آن مرارا اشاره شده است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه

تبیین مسیله

سوال اصلی

سوالات فرعی

فرضیه

پیشینه تحقیق

اهمیت و ضرورت

اهداف تحقیق

محدودیت ها و مشکلات

روش تحقیق

ساماندهی تحقیق

فصل اول: مفاهیم و کلیات مبحث اول: مفهوم شناسی

۱– اندیشه

۲– مجازات

۳– حد

۴– تعزیر

۵– قصاص

۶– دیه

مبحث دوم: کلیات

گفتار اول: معرفی شخص صاحب جواهر

۱– ولادت و رحلت

۲–آثار صاحب جواهر

۳–جایگاه صاحب جواهر از منظر بزرگان

گفتار دوم: ویژگی ها و روش شناسی جواهرالکلام

۱–ویژگی ها جواهر

۱–۱–هدف از تالیف جواهر الکلام

۱–۲–روش مواجه صاحب جواهر با اقوال فقها

۱–۳– روش نقل اقوال فقها در جواهر الکلام

۱–۴– روش بیان نظریه خود صاحب جواهر

۱–۵– روش مواجه صاحب جواهر با عبارات محقق (صاحب متن)

۱–۶–سیر نگارش

۱–۷جامعیت جواهر

۲–روش فقه جواهری

۲–۱– روش جواهر در شیوه شرح نویسی

۲–۲– روش صاحب جواهر در نقل احادیث

۲–۳– روش صاحب جواهر در استدلال به اجماع و شهرت

۲–۴– شیوه استنباط صاحب جواهر

۲–۴–۱– روش استدلال به قرآن کریم

۲–۴–۲– روش استدلال به روایات

۲–۴–۳– روش استدلال به اجماع

۲–۴–۴– روش استدلال به عدم خلاف

۲–۴–۵– روش استدلال به عرف

۲–۴–۶– نقش مذاق ها در استنباط احکام شرعیه

۲–۴–۶–۱– مذاق شارع در استنباط احکام شرعیه

۲–۴–۶–۲– مذاق الشریعه

۲–۴–۶–۳– مذاق العقلاء

۲–۴–۶–۴– مذاق الفقه

۲–۴–۷– نقش حکمت های حکم الهی در استنباط

۲–۴–۸– نقش زمان و مکان در استنباط احکام شرعیه

گفتار سوم: اندیشه های فقهی و تحول تاریخی اندیشه های کیفر شناختی (مجازاتها)

۱– تحول اندیشه های کیفری در غرب

۱–۱–دوره انتقام جویی

۱–۲–دوره سزا دهی

۱–۳–دوره ی دادگستری خصوصی

۱–۴–دوره ی دادگستری عمومی ۵۰ ۱–۴–۱– دوره ی قدیم: ۵۰ ۱–۴–۲– آغاز عصر اصلاحات ۵۰ ۱–۴–۳– دوره ی معاصر ۵۰ ۲–تحولات اندیشه کیفری در اسلام

۲–۱– ادوار فقه (احکام کیفری) اهل سنت

۲–۲– ادوار فقه امامیه

گفتار چهارم: مجازات ها در اسلام

۱– اهداف مجازات ها در اسلام

۲–انواع مجازات ها

فصل دوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در باب مجازات های معین (ثابت) حق اللهی مبحث اول: مجازات های معین در جرایم جنسی

گفتار اول: حد زنا

۱–تعریف صاحب جواهر از زنا

۲–انواع زنای حدی و احکام آن در اندیشه صاحب جواهر

۲–۱– زنای موجب قتل

۲–۱–۱– انواع ذات محرم

۲–۱–۲– اقوال فقها و ادله شان

۲–۱–۲– زنای مستکره

۲–۱–۲–۱– حد زنای اکراهی

۲–۱–۲–۲– ادله اثبات حد در زنای اکراهی

۲–۱–۳– زنای غیرمسلمان با زن مسلمان

۲–۱–۴– تکرار زنا از فرد آزاد

۲–۱–۴–۱– تکرار زنا از فرد آزاد با تکرار اجراشدن حد

۲–۱–۴–۲– تکرار زنا از فرد آزاد بدون تکرار حد

۲–۱–۴–۳– ادله اکتفا به اجرای حد واحد در زنای مکرر

۲–۲– زنای موجب رجم

۲–۳– زنای موجب جلد و رجم

۲–۴– زنای موجب: جلد، تغریب (مدت یک سال نفی بلد) و جز (تراشیدن سر)

۲–۴–۱– ادله حد زنای موجب جلد، تغریب و جز

۲–۴–۱–۱– عدم خلاف

۲–۴–۱–۲– عرف

۲–۴–۱–۳– روایات

گفتار دوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در حد لواط

۱–تعریف لواط

۲–حد لواط

گفتار سوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در حد سحق

۱–تعریف سحق

۲–حد مساحقه

گفتار چهارم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در حد قیاده (قوادی)

۱–تعریف قیاده (قوادی)

۲–حد قیاده (قوادی)

۳–ادله حد قیاده

مبحث دوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در مجازات های معین در جرایم علیه اموال و امنیت

گفتار اول: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در حد سرقت

۱–حد سرقت (قطع ید)

۲–مراحل حد سرقت

۲–۱–حد سرقت در دفعه اول وادله آن

۲–۲–حد سرقت در دفعه دوم و ادله آن

۲–۳–حد سرقت در دفعه سوم و ادله آن

۲–۴–حد سرقت در مرحله چهارم وادله آن

گفتار دوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در مجازات های معین در جرایم علیه امنیت عمومی

۱–تعریف محاربه

۲–حد محاربه

۳–اقوال فقها

۳–۱– نظریه تخییر و ادله آن

۳–۲– نظریه ترتیب و ادله آن

۴–ادله حد محارب

گفتار سوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در نقش ولی فقیه در اجرای حدود

۱–نقش ولایت فقیه در اجرای احکام از منظر فقها

۱–۱– نظریه عدم ولایت مطلقه فقیه و ادله آن

۱–۲– نظریه مطلقه ولایت فقیه و ادله آن

۲–ضرورت ولایت مطلقه فقیه

۳–پیوند فقه و امور اجتماعی – سیاسی

فصل سوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در قصاص و دیات مبحث اول: قصاص نفس ۱۵۱ گفتار اول: انواع قتل

۱–قتل عمد

۲–انواع قتل عمدی

۲–۱– بالمباشره

۲–۲– بالتسبیب

۳–تفاوت بین قتل عمدی و عمد در قتل

۴–موجبات قصاص (قتل عمدی)

۵–تفاوت مرگ با حجامت عدوانی و سرایت جراحت

۶–زمان رد فاضل دیه

۷–قتل عمد در فرض انداختن فرد جلو ی شیر

۸–انداختن به زمین مسبعه (زمین درندگاه)

۳–قتل خطاء

۴–قتل شبه عمد (شبه خطاء)

۵–ضابطه انواع قتل در اندیشه صاحب جواهر

گفتار دوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در شرایط قصاص

۱–تساوی در دین

۲–انتفای رابطه پدری و فرزندی

۲–۱– قتل همسر پسر (عروس) توسط پدر شوهر

۲–۲– عدم الحاق مادر به پدر در عدم جواز قصاص

۲–۳– قصاص پدر به واسط قتل مادر

۳–عاقل بودن قاتل و مقتول

۴–مهدور الدم نبودن مقتول

گفتار سوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در کیفیت استیفای قصاص

۱–اقوال در کیفت استیفای حق قصاص

۱–۱–عدم جواز قصاص بدون اذن حاکم شرع و ادله آن

۱–۲–جواز قصاص بدون اذن حاکم شرع

۲–نحوه ای استیفای قصاص با تعدد اولیاء دم

۲–۱– نظریه عدم جواز مبادرت بعض اولیاء دم به استیفای قصاص و داله آن

۲–۲– نظریه جواز مبادرت بعض اولیاء دم در استیفای قصاص

مبحث دوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در قصاص عضو

گفتار اول: موجبات قصاص عضو

۱–تعریف عضو (طرف)

۲–موجبات قصاص عضو

گفتار دوم: شرایط قصاص عضو

۱–شرایط عامه قصاص

۲–شرایط خاصه قصاص عضو

۳–شرایط قصاص در زخم ها

۴–ادله قصاص طرف

۴–۱– کتاب

۴–۲–روایات

۵–اعضایی که قابل قصاص نیست

مبحث سوم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در دیات

گفتار اول: تعریف دیه و انواع قتل

۱–تعریف دیه

۲–انواع قتل و معیار و ضابطه آنها

گفتار دوم: انواع دیه

۱تنویعی و تخییری بودن انواع دیه

۲–ادله صاحب جواهر در تخییری بودن انواع دیه

۳–قتل ماره در حال مرور از بین تیر اندازان

۴–موارد افزایش دیه

۴–۱–اشهر الحرم

۴–۲–مکه

۴–۳–حرم پیامبر (ص) و حرم امیرالمومنین (ع) حایری حسینی (ع)

۵–ادله الحاق مشاهد مشرفه

فصل چهارم: مهم ترین اندیشه های صاحب جواهر در مجازاتهای تعزیری گفتار اول: تعزیرات معین در اندیشه صاحب جواهر

۱–تعریف تعزیر

۲–تعزیرات معین (منصوصه)

۳–نظریه صاحب جواهر در تعزیرات معینه

گفتار دوم: تعزیرات غیر معین در اندیشه صاحب جواهر

۱–تعزیرات غیر معینه (غیر منصوصه)

۲–نظریه صاحب جواهر در تعزیرات معینه

۳–نظریه صاحب جواهر در مجازات های تعزیری

۴–تفسیر (دون الحد) در اندیشه جزایی صاحب جواهر

۵–انحصار و عدم انحصار تعزیرات به زجر بدنی

۶–موارد تعزیر از منظر صاحب جواهر

خاتمه: نتایج و پیشنهاد ها نتایج تحقیق

پیشنهادها

فهرست منابع

فهرست منابع عربی

فهرست منابع فارسی

کلیدواژه ها

• مجازات ها
• اندیشه ها
• حدود
• قصاص
• دیات و تعزیرات