حقوق بین الملل بشردوستانه و حملات سایبری

عنوان	حقوق بین الملل بشردوستانه و حملات سایبری
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	افشین جعفری
استاد راهنما	علیرضا حجت زاده
استاد مشاور	پوریا عسکری، محمدتقی رضایی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۴
دانشگاه	دانشگاه پیام نور استان تهران

حقوق بین الملل بشردوستانه و حملات سایبری عنوان رساله ای است که توسط افشین جعفری، با راهنمایی علیرضا حجت زاده و با مشاوره پوریا عسکری و محمدتقی رضایی در سال ۱۳۹۴ و در مقطع دکتری دانشگاه پیام نور استان تهران دفاع گردید.

چکیده

حمله سایبری گونه ای جدید از کاربرد فضای سایبر در روابط بین الملل است که معد ایجاد تغییرات بنیادین در عرصه نبردهای مدرن است و به همین دلیل جامعه ی بین المللی را با چالش جدیدی روبرو نموده است.علی رغم قابلیت بالقوه حملات سایبری در ایجاد خسارات شدید، موضوع قابلیت اعمال قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه در حملات سایبری به چالشی مهم در حقوق بین الملل تبدیل گردیده است. در این پژوهش ضمن بازکاوی قواعد حقوق بین الملل بشردوستانه، نظرات موافق و مخالف را نیز مورد ارزیابی قرار داده و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که به نظر بیشتر حقوق دانان، هرچند که این مقررات تمام چارچوب جنگ سایبری و حمله سایبری را پوشش نمی دهد اما به هرحال به دلیل فلسفه وجودی حقوق بشردوستانه، حمایت از جمعیت غیرنظامی و اصول دیگری همچون اصل تناسب و تمایز را مدنظر دارد، لذا این اصول و مقررات همچنان کاربرد داشته و هرجا که مقرراتی وجود نداشته باشد لازم است که به حقوق بین الملل بشردوستانه عرفی و اصولی همچون شرط مارتنز استناد کرده و در آن وضعیت خاص، حقوق بین الملل بشردوستانه را اجرا و اعمال نمود. از سوی دیگر به دلیل عدم اجماع جامعه جهانی و ابهام در نحوه ی اجرای برخی از این اصول و قواعد، با توسعه تدریجی در حوزه قواعد قراردادی و عرفیِ فعلی، ابهامات موجود نیز قابل حل می باشند.

ساختار و فهرست رساله

الف– طرح پژوهش

۱– تبیین مسیله و سیوالات پژوهش ۱

۲– پیشینه و ضرورت انجام پژوهش ۲

۳– اهداف پژوهش ۷

۴– فرضیه ها ۸

۵– مفاهیم مقدماتی ۸

۶– روش شناسی پژوهش ۹

۷– ابزار گردآوری اطلاعات ۹

۸– قلمرو پژوهش ۹

۹– سازماندهی پژوهش ۱۰

بخش اول : کلیات و مبانی فضای سایبر و حملات سایبری ۱۱

مقدمه ۱۲

فصل اول : شبکه های رایانه ای و فضای سایبر:مفاهیم، ساختار و ویژگی ها ۱۵

گفتار اول : مفاهیم مقدماتی شبکه ۱۶

مبحث اول : تاریخچه و تعریف شبکه ۱۶

بند اول: تاریخچه ۱۶

بند دوم: مفهوم شبکه ۱۷

مبحث دوم : مدل و ساختار شبکه ۱۸

بند اول: مدل های شبکه ۱۸

بند دوم : پیکربندی شبکه ۱۸

بند سوم : انواع شبکه از لحاظ ناحیه کاری وگستره جغرافیایی ۲۰

مبحث سوم : شبکه جهانی اینترنت ۲۱

بند اول: تاریخچه ۲۱

بند دوم: مفهوم اینترنت ۲۲

گفتار دوم : مفاهیم مقدماتی فضای سایبر ۲۲

مبحث اول: تاریخچه ۲۳

مبحث دوم: مفهوم فضای سایبر ۲۴

مبحث سوم: ساختار و کارکرد فضای سایبر ۲۵

بند اول: ویژگی های فضای سایبر ۲۷

بند دوم: قلمرو فضای سایبر ۲۷

فصل دوم : حملات سایبری ۳۰

گفتار اول : مفاهیم و مصادیق ۳۱

مبحث اول : مفاهیم مقدماتی ۳۱

بند اول: تعریف حمله سایبری ۳۱

الف: تعریف مقدماتی ۳۱

ب: تعاریف ارایه شده از حمله سایبری در عرصه بین المللی ۳۳

۱: مفهوم حمله سایبری ۳۳

۲: ارایه تعریف حمله سایبری توسط برخی نهادهای دولتی ۳۴

۳: تعریف پیشنهادی ۳۷

بند دوم : قیاس با حملات مرسوم سنتی و جنگ سایبری ۳۹

الف: مقایسه با حملات سنتی ۳۹

ب: مقایسه حمله سایبری با جنگ سایبری ۴۱

بند سوم: تاریخچه و سوابق حملات سایبری ۴۲

الف: تاریخچه ۴۳

ب: نمونه هایی از حملات انجام شده ۴۳

مبحث دوم: انواع عملیات سایبری ۴۵

بند اول: بهره برداری سایبری ۴۵

بند دوم: تروریسم سایبری ۴۵

بند سوم: جاسوسی سایبری ۴۶

بند چهارم: حملات سایبری با هدف تخریب: CNA ۴۷

الف: حملات از نوع DoS ۴۸

ب: حملات از نوع DDOS ۴۸

ج: حملات از نوع Back Door ۴۸

مبحث سوم: قلمرو حمله ۴۹

گفتار دوم: اوصاف حقوقی حمله سایبری ۵۰

مبحث اول: حملات سایبری از منظر حقوق بین الملل ۵۰

بند اول: اصول حقوقی بین المللی مرتبط با حملات سایبری ۵۱

الف: مفهوم اصل در اسناد بین المللی ۵۰

ب: برخی اصول مرتبط ۵۱

بند دوم: حوزه های تاثیرگذار حملات سایبری در حقوق بین الملل ۵۴

الف: تاثیر بر حقوق مخاصمات مسلحانه ۵۴

۱: حمله سایبری به مثابه نقض قاعده منع توسل به زور ۵۶

۲: چالش بین حملات سایبری و حقوق بین الملل بشردوستانه ۵۶

ب:حقوق دریاها و حملات سایبری ۵۶

ج: حقوق معاهدات بین المللی و حملات سایبری ۵۷

د: حملات سایبری و حقوق هوا و فضا ۵۸

و: تاثیر بر حقوق مسیولیت بین المللی دولت ۵۸

ه: تاثیر بر حقوق ارتباطات و اطلاعات ۵۹

مبحث دوم:حملات سایبری از منظر حقوق مخاصمات مسلحانه ۵۹

بند اول: جایگاه توسل به زور و حمله مسلحانه در حقوق بین الملل قراردادی و عرفی ۵۹

الف: مفهوم زور ۶۰

ب: شیوه های کاربرد زور ۶۲

بند دوم: حمله سایبری به مثابه حمله مسلحانه در حقوق بین الملل قراردادی و عرفی ۶۴

الف: جایگاه حمله سایبری به عنوان حمله مسلحانه در اسناد بین المللی ۶۴

ب: رویه دولت ها ، رویه قضایی و عرف آنی ۶۹

بند سوم:حملات سایبری به مثابه جنگ سایبری: معیارصلاحیت های موضوعی،شخصی و زمانی ۷۵

الف: معیارهای ارزیابی ابزارهای حملات سایبری به عنوان توسل به زور مسلحانه ۷۷

۱: تحدید حمله سایبری به ابزارهای نظامی کلاسیک ۷۷

۲: معیار نتیجه محور ۷۷

۳: ویژگی های "زور مسلحانه" به عنوان سنگ محک ۷۸

ب: مشکل اصل صلاحیت شخصی در انتساب ۸۰

ج: اعمال اصل صلاحیت زمانی در دفاع مشروع ۸۳

د: مشکلات مرزبندی پارادایم کلاسیک ۸۵

مبحث سوم: تحول مفاهیم حقوق مخاصمات مسلحانه در پرتو حملات سایبری ۸۵

بنداول: مفهوم رزمنده و غیر رزمنده ۸۶

الف: تعریف رزمنده طبق حقوق مخاصمات مسلحانه ۸۶

ب: تحول مفهوم رزمنده در حملات سایبری ۸۷

بند دوم: مشارکت مستقیم ۸۹

الف : مفهوم مشارکت مستقیم ۹۰

ب : تحول مفهوم مشارکت مستقیم در حملات سایبری ۹۰

بند سوم : اهداف نظامی، غیرنظامی و دوگانه ۹۱

الف : اهداف نظامی ۹۲

ب : اهداف غیرنظامی ۹۴

ج : اهداف دو گانه ۹۶

بند چهارم : تحول مفهوم حمله ۹۷

الف: تعریف حمله ۹۷

ب :تفاوت حمله ی سایبری باحمله ی نظامی ۹۸

مبحث چهارم: مکانیزم مقابله با حملات سایبری در نظام حقوقی داخلی و فراملی ۹۹

بند اول : واکنش نظام حقوقی داخلی ۹۹

الف: واکنش کشور قربانی ۱۰۰

معیارهای دفاع مشروع از منظر منشور ملل متحد ۱۰۰

حق دفاع مشروع در حملات سایبری ۱۰۱

۲–۱: در زمان صلح ۱۰۱

۲–۲ : در زمان مخاصمه ۱۰۲

ب: رویکرد و مکانیزم حقوق داخلی کشورها ۱۰۴

۱: رویکرد دکترین امنیت ملی به حملات سایبری ۱۰۴

۲: دکترین دفاع پیش دستانه در حملات سایبری ۱۱۰

۳: دکترین بازدارندگی سایبری ۱۱۲

بند دوم: واکنش نظام حقوقی فراملی ۱۱۴

الف: واکنش شورای امنیت ۱۱۵

مفهوم تجاوز و نقض صلح ۱۱۵

احراز وضعیت و اعمال صلاحیت ۱۱۷

ب: مکانیزم حقوقی فراملی ۱۱۸

۱: مکانیزم منطقه ای ۱۱۹

۲: اتحادهای نظامی ۱۲۱

۳: نقش سازمان های بین المللی در مقابله با حملات سایبری ۱۲۵

نتیجه ۱۳۴

بخش دوم: حملات سایبری از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه و پیامدهای نقض آن

مقدمه ۱۳۸

فصل اول : رویکرد حقوق بین الملل بشردوستانه در مواجهه با حملات سایبری ۱۴۱

گفتار اول:درآمدی اجمالی بر روند شکل گیری اصول وقواعد حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۴۲

مبحث اول: روند شکل گیری ۱۴۲

بند اول: حقوق لاهه ۱۴۳

بند دوم : حقوق ژنو ۱۴۴

بند سوم: منابع حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۴۵

مبحث دوم : قابلیت اعمال حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۴۷

بند اول: تخریب و مالیت داده های رایانه ای

الف : مبانی حقوقی مالیت داده های رایانه ای ۱۴۸

ب : رویکرد حقوق بین الملل بشردوستانه در مواجهه با تخریب داده های رایانه ای ۱۴۹

بند دوم: جایگاه حملات سایبری در حوزه حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۵۲

الف : قلمرو حاکمیت قواعد ۱۵۲

ب : حملات سایبری از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۵۷

گفتار دوم : معیارهای حقوق بین الملل بشردوستانه در مقابله با حملات سایبری ۱۵۹

مبحث اول: تعامل حملات سایبری با موجودیت های حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۵۹

بند اول : موجودیت های حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۵۹

الف : موجودیت های نظامی ۱۵۹

رزمندگان ۱۶۰

۲: اهداف نظامی ۱۶۱

ب : غیرنظامیان و اموال غیر نظامی ۱۶۳

ج : اهداف دوگانه ۱۶۶

بند دوم: موجودیت های برخوردار از حمایت ویژه ۱۶۷

الف : تاسیسات حاوی نیروهای خطرناک ۱۶۷

ب : اموال ضروری برای بقای سکنه غیرنظامی ۱۶۹

ج : محیط زیست طبیعی ۱۷۰

د : اموال بهداری ۱۷۰

و : اموال فرهنگی ۱۷۱

ه : اقدامات تلافی جویانه علیه این اهداف ۱۷۲

مبحث دوم : اعمال محدودیت های حقوق بین الملل بشردوستانه در حملات سایبری ۱۷۴

بند اول : قاعده ضرورت نظامی ۱۷۴

بند دوم: اصل احترام به کرامت انسانی و رفتار انسانی(منع رنج غیرضرور) ۱۷۵

بند سوم : اصل تمایز ۱۷۵

الف : رایانه ها به عنوان سلاح های عدم تبعیض ۱۷۵

ب : اصل تمایز در حملات سایبری ۱۷۷

بند چهارم : اصل تناسب ۱۷۹

الف : مفهوم تناسب ۱۷۹

ب : کاهش صدمات جانبی هدف نهایی قاعده تناسب ۱۸۱

ج : نیرنگ ها و ترفندهای جنگی ۱۸۲

بند پنجم: اصل بی طرفی ۱۸۳

الف : مفهوم بی طرفی ۱۸۳

ب: حق بی طرفی در حملات سایبری ۱۸۴

مبحث سوم : حقوق بین الملل بشردوستانه؛ مبنای تحدید حملات سایبری ۱۸۷

بند اول : ابزار حملات سایبری به مثابه سلاحی نوین ۱۸۷

الف: مفهوم سلاح سایبری ۱۸۷

ب: قابلیت اعمال کنوانسیون تجارت اسلحه از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۹۰

ج: تعامل بین حقوق بین الملل بشردوستانه و حقوق حاکم برحملات سایبری ۱۹۲

بند دوم: معیار تشخیص حملات سایبری به عنوان جنگ نامتقارن

از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۹۳

الف: مفهوم جنگ نامتقارن ۱۹۳

ب: ویژگی های جنگ نامتقارن در قالب یک حمله سایبری ۱۹۵

بند سوم: معیار تشخیص حملات سایبری به عنوان جنگ نیابتی

از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه ۱۹۵

الف: مفهوم جنگ نیابتی ۱۹۶

ب: ویژگی های جنگ نیابتی در قالب یک حمله سایبری ۱۹۶

بند چهارم:فایده اعمال حقوق بین الملل بشردوستانه درحملات سایبری : قواعدی ذو وجهتین ۱۹۶

فصل دوم: پیامدهای نقض حقوق بین الملل بشردوستانه در حملات سایبری ۱۹۹

گفتار اول: امکان طرح مسیولیت دولت ها و افراد ۲۰۰

مبحث اول : مسیولیت و تعهد دولت ها ۲۰۰

بند اول: قواعد کلی مربوط به مسیولیت بین المللی دولت ۲۰۱

الف: مفهوم مسیولیت بین المللی و قواعد حاکم بر آن ۲۰۱

۱: مفهوم مسیولیت بین المللی ۲۰۱

۲: تدوین قواعد حاکم بر مسیولیت بین المللی دولت ۲۰۲

۲–۱: مبنا و منشا مسیولیت بین المللی دولت ۲۰۳

۲–۲: انواع مسیولیت با توجه به ماهیت تعهد نقض شده ۲۰۵

بند دوم: اعمال قواعد مسیولیت بین المللی دولت در حملات سایبری ۲۰۶

الف: مسیولیت دولت مرتکب ۲۰۷

ب:مسیولیت دولت های ثالث در حملات سایبری ۲۲۱

۱: مسیولیت دولت ثالث به مثابه معاونت ۲۲۱

۱–۱: مفهوم مسیولیت فراملی ۲۲۲

۲:چگونگی تحقق مسیولیت دولت ثالث در حملات سایبری ۲۲۳

۲–۱: کمک و مساعدت ۲۲۳

۲–۱–۱:بررسی قاعده مسیولیت ناشی ازکمک ومساعدت درمیان منابع حقوق بین الملل ۲۲۳

۱: طرح پیش نویس مسیولیت دولت ۲۲۴

۲: اسناد بین المللی مربوط به حقوق بین الملل بشردوستانه ۲۲۴

۳: رویه سازمان ملل متحد ۲۲۶

۴: رویه دولت ها ۲۲۷

۵: رویه قضایی بین المللی ۲۲۸

۲–۱–۲: شرایط تحقق مسیولیت ناشی از کمک و مساعدت ۲۲۹

۲–۱–۲–۱: هدایت و کنترل ۲۳۱

مبحث دوم : مسیولیت و تعهد افراد ۲۳۴

بند اول: مسیولیت کیفری فردی ناشی از نقض حقوق بین الملل بشردوستانه ۲۳۴

بند دوم: تحول مفهوم مسیولیت کیفری فردی در حملات سایبری ۲۳۵

گفتار دوم: جبران خسارت ناشی از نقض ۲۳۸

مبحث اول: جبران خسارت ۲۳۸

بند اول: شیوه های جبران خسارت ۲۳۹

الف: اعاده وضع سابق ۲۳۹

ب: پرداخت غرامت ۲۴۰

ج: جلب رضایت ۲۴۱

د: توقف و عدم تکرار ۲۴۲

بند دوم: مطالبه جبران خسارت ۲۴۳

الف : دولت در مقابل دولت ۲۴۳

ب: افراد در مقابل دولت (حق دادخواهی و جبران خسارت قربانیان) ۲۴۳

مبحث دوم: مکانیزم حل اختلافات ۲۴۵

بند اول: مکانیزم قضایی و شبه قضایی ملی ۲۴۶

بند دوم: نهادها و مکانیزم های قضایی و شبه قضایی فراملی ۲۴۷

بند سوم: مکانیزم های مبتنی بر کمیسیون و دادگاههای منطقه ای ۲۴۷

بند چهارم: نهادها و مکانیزم های قضایی و شبه قضایی بین المللی ۲۴۷

بند پنجم: شیوه اعمال صلاحیت دولت ها در رسیدگی به جرایم فضای سایبر ۲۴۸

نتیجه ۲۵۳

نتیجه نهایی ۲۵۶

پیشنهادات ۲۶۳

منابع ۲۷۱

کلیدواژه ها

• حمله سایبری
• فضای سایبر
• حقوق بین الملل بشردوستانه
• حقوق بین الملل بشردوستانه
• حمله سایبری
• دفاع مشروع
• فضای مجازی
• دفاع از خود
• تناسب (فلسفه)
• پرهیز از خشونت
• تمایز
• شبکه رایانه ای
• جنبه فلسفی