راهکارهای ارتقاء حقوق زنان در نظام کیفری ایران در پرتو فقه اسلامی

عنوان	راهکارهای ارتقاء حقوق زنان در نظام کیفری ایران در پرتو فقه اسلامی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	وجیهه آرش نیا
استاد راهنما	حسن مرادی
استاد مشاور	سیدمنصور میرسعیدی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۱
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

راهکارهای ارتقاء حقوق زنان در نظام کیفری ایران در پرتو فقه اسلامی عنوان پایان نامه ای است که توسط وجیهه آرش نیا، با راهنمایی حسن مرادی و با مشاوره سیدمنصور میرسعیدی در سال ۱۳۹۱ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

یکی از مسایل مهمی که امروزه مطرح است مساله تساوی زن و مرد در حقوق و احکام اسلامی است. در قانون مجازات اسلامی زن و مرد از نظر حقوقی تفاوتهایی دارند بدیهی است بررسی جایگاه زنان در ابعاد مختلف فقهی و حقوق کیفری، می تواند راه گشای احیای حقوق و رشد شخصیت این قشر عظیم اجتماع باشد. هدف پژوهش بررسی آن دسته از قوانین کیفری که در مقام نابرابری بوده و ارایه راهکارهای لازم در زمینه ارتقاء حقوق زنان بر پایه فقه اسلامی و همچنین بررسی آن دسته از قوانین کیفری که از زنان حمایت کرده و در مقایسه با مردان در مقام قانونگذاری تخفیف و ارفاق قایل شده اند، می باشد. الگوی این پژوهش از سه فصل با موضوعات جایگاه زن در دین مبین اسلام، بررسی نارسایی های حقوق زنان با عنایت به پویایی فقه اسلامی و حقوق زن در قوانین کیفری ایران شکل گرفته است که در درون هر فصل نگارنده، به تفضیل به بررسی مقام و منزلت زن در دین مبین اسلام، بررسی و نقد آن دسته از قوانین کیفری که در مقام نابرابری و عدم تساوی حقوق زن و مرد بوده و همچنین تحلیل و بررسی موارد تخفیف مجازات زنان و انواع حمایت هایی که از زنان صورت گرفته پرداخته است. به لحاظ حضور فعال زنان در عرصه های مختلف و دور افتادگی برخی قوانین با نیازها و مقتضیات زمانه ... باید متذکر شد که حمایت های موجود در قوانین کیفری قادر به تامین همه جانبه حقوق زنان نمی باشد. از این رو قانونگذار باید ، با ملاحظه تغییر و تحولات زمانه و با هدف نزدیک شدن به نیازها و واقیت های امروز جامعه، با دستیابی به زمینه های شرعی و توسل به اجتهاد مراجع عظام در موضوعات متنابه چون قصاص، دیات و ...، ضمن حفظ ثبات قوانین،راهکارهای متنوع کیفری رابا هدف حمایت از زنان و احقاق حقوق ایشان تدوین نماید.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه ۱

۱ بیان مساله ۲

۲ سیوالات تحقیق ۳

۳ فرضیه های تحقیق ۳

۴ پیشینه تحقیق ۴

۵ اهداف تحقیق ۴

۶ روش شناسی ۵

۶–۱– نوع روش تحقیق ۵

۶–۲– روش گردآوری اطلاعات و داده ها ۵

۷ مشکلات و تنگناهای تحقیق ۵

فصل اول: جایگاه زن در دین مبین اسلام ۶

مقدمه ۷

مبحث اول : جایگاه زن در نصوص قرآنی و روایی ۹

گفتار اول: مقام زن در قرآن ۹

ا– زن، مایه ی آرامش مرد ۹

ب– زن و استقلال در مالکیت ۱۰

ج– زن و حق مهریه ۱۱

د– زن و حق نفقه ۱۲

ه– زن و صلاحیت شهادت و حضور در محکمه ۱۳

و– زن و حق ارث ۱۴

گفتار دوم: مقام زن در نصوص روایی ۱۵

ا تکریم زنان و رعایت رفتار نیکو با آنان ۱۵

ب شادمان کردن زنان ۱۷

ج ترجیح دختران بر پسران در عطیه ۱۷

د محبت به زنان ۱۸

ه مشورت با زنان ۱۸

و بهشت، پاداش مادران ۱۹

ز زن بهترین پشتیبان مرد ۲۰

ط زن ، موجودی دوست داشتنی ۲۰

مبحث دوم: بررسی تفاوت ها و اشتراک های زن و مرد در دین اسلام ۲۰

گفتار اول: بررسی مشترکات زن و مرد

ا– اشتراک زن و مرد در گوهر انسانیت ۲۱

ب– اشتراک زن و مرد در خلیفهاللهی ۲۳

ج– یکسانی زن و مرد از حیث ارزش و مقام ۲۳

د– یکسان بودن زن و مرد در سیر تکامل معنوی ۲۴

ه– یکسان بودن زن و مرد در اعمال مجازات ۲۶

و– برابری زن و مرد در کسب علم و دانش ۲۶

گفتار دوم: بررسی تفاوت های تکوینی زن و مرد ۲۷

ا تفاوت های جسمی ۲۷

ب تفاوت های روحی ۲۹

ج تاثیر تفاوت های تکوینی بر حقوق زن و مرد ۳۳

نتیجه گیری ۳۵

فصل دوم: بررسی نارسایی های حقوق زنان در قانون با عنایت به پویایی فقه اسلامی ۳۶

مبحث اول : آغاز سن مسیولیت کیفری ۳۷

گفتار اول : بررسی سیر تاریخی تقنینی مسیولیت کیفری ۳۷

ا– بررسی قوانین پیش از انقلاب ۳۷

۱ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ ۳۷

۲ قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار مصوب ۱۳۳۸ ۳۸

ب – بررسی قوانین پس از انقلاب ۳۹

۱ قوانین شکلی ۴۰

۱–۱– لایحه ی تشکیل دادگاه های عمومی مصوب ۱۳۵۸ ۴۰

۱–۲– قانون آیین دادرسی کیفری دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب ۱۳۷۸ ۴۰

۲ قوانین ماهوی ۴۱

۲–۱– قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ ۴۱

۲–۲– قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ ۴۱

۲–۳– لایحه جدید قانون مجازات اسلامی ۴۲

گفتار دوم: بلوغ ، رشد و سن مسیولیت کیفری ۴۲

ا مفهوم بلوغ و رشد ۴۳

ب آیات مربوط به بلوغ و رشد ۴۵

ج بررسی روایات مربوط به بلوغ ۴۸

د بررسی آراء وفتاوای فقها در مورد بلوغ ۵۲

۱ فقهای امامیه ۵۲

۲ فقهای اهل سنت ۵۴

ه نگرشی نو به سن مسیولیت کیفری ۵۵

و ضرورت توجه به رشد جزایی درنظام کیفری ایران ۵۸

مبحث دوم : بررسی ارزش شهادت زنان ۵۹

گفتار اول: بررسی شهادت زنان در قانون ۵۹

ا جرایمی که شهادت زنان مورد پذیرش نیست ۶۰

ب پذیرش شهادت زنان به انضمام شهادت مردان ۶۱

گفتار دوم: بررسی فقهی تفاوت ارزش شهادت زن و مرد ۶۲

ا بررسی آیات مربوط به شهادت ۶۲

ب روایات مربوط به شهادت زن ۶۵

ج بررسی آراء فقها ۶۷

مبحث سوم: تاملی در نابرابری قصاص زن و مرد ۶۹

گفتار اول: حکم قصاص در قانون ۶۹

ا قصاص نفس ۶۹

ب قصاص عضو ۷۰

گفتار دوم: حکم قصاص در فقه اسلامی ۷۱

ا فقه امامیه ۷۱

۱ قصاص نفس ۷۱

۱–۱– فقهای متقدم ۷۲

۱–۲– فقهای متاخر ۷۲

۲ قصاص عضو ۷۶

۳ ادله فقه شیعه ۷۶

۳–۱– آیات قرآن ۷۷

۳–۲– روایات ۷۹

۳–۳– اجماع ۸۱

ب فقه اهل سنت ۸۱

۱ قصاص نفس ۸۱

۲ قصاص عضو ۸۲

۳ ادله فقه اهل سنت ۸۲

گفتار سوم : قصاص مادر در صورت قتل فرزند ۸۴

ا معافیت پدر از قصاص در جرم فرزند کشی ۸۴

۱ فقه امامیه ۸۴

۱–۱– نصوص قرآنی ۸۴

۱–۲– نصوص روایی ۸۶

۱–۳– فتاوای فقها ۸۸

۱–۳–۱– فقهای متقدم ۸۹

۱–۳–۲– فقهای متاخر ۹۰

۲ فقه اهل سنت ۹۱

۳ فلسفه حکم فرزندکشی ۹۱

۳–۱– دیدگاه موافقین عدم قصاص پدر ۹۱

۳–۱–۱– دلایل نقلی ۹۱

۳–۱–۱–۱– آیات قرآن ۹۱

۳–۱–۱–۲– روایات ۹۲

۳–۱–۲– دلایل عقلی ۹۳

۳–۲– دیدگاه مخالفین عدم قصاص پدر ۹۳

۳–۲–۱– دلایل نقلی ۹۴

۳–۲–۱–۱– آیات قرآن ۹۴

۳–۲–۱–۲– روایات ۹۴

۳–۲–۲– دلایل عقلی ۹۴

ب قصاص مادر در صورت قتل فرزند ۹۵

۱ فقه امامیه ۹۵

۱–۱– قایلین به قصاص مادر ۹۵

۱–۱–۱– فقهای متقدم ۹۵

۱–۱–۲– فقهای متاخر ۹۶

۱–۱–۳– ادله موافقین قصاص مادر ۹۷

۱–۱–۳–۱– روایات ۹۷

۱–۱–۳–۲– اجماع ۹۷

۱–۲– قایلین به عدم قصاص مادر ۹۸

۱–۲–۱– آراء فقهاء ۹۸

۱–۲–۲– ادله فقهاء ۹۹

۱–۲–۲–۱– دلایل نقلی ۹۹

۱–۲–۲–۲– دلایل عقلی ۱۰۱

۲ فقه اهل سنت ۱۰۳

۳ ضرورت اصلاح ماده

قانون مجازات اسلامی ۱۰۴

مبحث چهارم: تاملی در نابرابری زن و مرد در میزان دیه ۱۰۴

گفتار اول : مقدار دیه زن و مرد در قانون ۱۰۴

ا دیه نفس ۱۰۴

ب دیه اعضا ۱۰۵

گفتار دوم: میزان دیه ی زن در فقه اسلامی ۱۰۷

ا حکم دیه در قرآن ۱۰۷

ب دیه زن در فقه ۱۱۲

۱ فقه امامیه ۱۱۲

۱–۱– دیه نفس ۱۱۲

۱–۲– دیه جراحات ۱۱۳

۱–۳– ادله فقهای شیعه ۱۱۴

۱–۳–۱– روایات ۱۱۴

۱–۳–۱–۱– روایات دیه نفس ۱۱۴

۱–۳–۱–۲– روایات دیه اعضاء ۱۱۹

۱–۳–۲– اجماع ۱۲۲

۲ فقه اهل سنت ۱۲۳

۲–۱– دیه نفس ۱۲۳

۲–۲– دیه جراحات ۱۲۳

۲–۳– ادله فقهای اهل سنت ۱۲۴

۲–۳–۱– اجماع ۱۲۴

۲–۳–۲– روایات ۱۲۵

۲–۳–۲–۱– دیه نفس ۱۲۵

۲–۳–۲–۲– دیه اعضاء ۱۲۶

گفتار سوم: تجدید نظر در میزان دیه ۱۲۸

۱ اجتهاد و احکام ثانویه ۱۳۰

۲ اجنهاد و عنصر مصلحت ۱۳۳

نتیجه گیری ۱۳۴

فصل سوم: حقوق زن در قوانین کیفری ایران ۱۳۶

مبحث اول: حمایت های کیفری به عمل آمده در باب حدود ۱۳۷

گفتاراول : موارد تخفیف مجازات زن در زنا ۱۳۷

ا در نوع و میزان مجازات ۱۳۷

ب در شیوه ی اجرای مجازات ۱۴۱

ج در تاخیر در اجرای مجازات ۱۴۲

گفتار دوم: موارد تخفیف مجازات زن در مساحقه ۱۴۴

ا در نوع و میزان مجازات ۱۴۴

ب در شیوه ی اجرای مجازات ۱۴۵

گفتار سوم: موارد تخفیف مجازات زن در قوادی ۱۴۵

گفتار چهارم: موارد تخفیف مجازات زن در حد ارتداد ۱۴۷

مبحث دوم: حمایت های کیفری به عمل آمده در باب تعزیرات ۱۴۹

گفتار اول : جرم انگاری در جهت حمایت از خانواده ۱۵۰

ا ممنوعیت ازدواج با زن شوهردار و در عده ۱۵۱

۱ حرمت ازدواج در عده ۱۵۱

۱–۱– نصوص قرآنی ۱۵۱

۱–۲– نصوص روایی ۱۵۱

۱–۳– فتاوای فقهی ۱۵۳

۲ حرمت ازدواج با زن شوهردار ۱۵۴

۲–۱– نصوص قرآنی ۱۵۴

۲–۲– نصوص روایی ۱۵۴

۲–۳– فتاوای فقهی ۱۵۶

۳ ارکان بزه موضوع مواد

و

۱۵۷

۳–۱– ارکان بزه عقد نمودن زن شوهر دار و معتده ۱۵۷

۳–۱–۱– رکن قانونی ۱۵۷

۳–۱–۲– رکن مادی ۱۵۷

۳–۱–۳– رکن معنوی ۱۵۸

۳–۲– ارکان بزه به عقد در آوردن و یا عقد شدن زن شوهردار و یا معتده ۱۵۸

۳–۲–۱– رکن قانونی ۱۵۸

۳–۲–۲– رکن مادی ۱۵۹

۳–۲–۳– رکن معنوی ۱۵۹

ب جرم انگاری عدم ثبت واقعه ی نکاح، طلاق و رجوع ۱۵۹

۱ سیر تاریخی تقنینی جرم انگاری عدم ثبت نکاح، طلاق و رجوع ۱۶۰

۱–۱ قانون ازدواج مصوب ۱۳۱۰ ۱۶۰

۱–۲ قانون اصلاح ازدواج مصوب ۱۳۱۶ ۱۶۰

۱–۳ قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۷۵ ۱۶۰

۱–۴ لایحه ی حمایت از خانواده ۱۶۱

۱–۵ لایحه جدید قانون مجازات اسلامی ۱۶۱

۲ ارکان جرم عدم ثبت نکاح دایم، طلاق و یا رجوع ۱۶۲

۲ ۱ رکن قانونی ۱۶۲

۲ ۲ رکن مادی ۱۶۲

۲ ۳ رکن معنوی ۱۶۳

۳ عدم ثبت نکاح منقطع ۱۶۳

۴ پیشنهاد قانونی ۱۶۴

گفتار دوم: جرم انگاری در جهت حمایت از زنان ۱۶۴

ا حمایت از زن در برابر ترک انفاق ۱۶۵

۱ بررسی تاریخی تقنینی بزه ترک انفاق ۱۶۵

۱–۱– قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ ۱۶۵

۱–۲– قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳ ۱۶۶

۱–۳– قانون تعزیرات مصوب ۱۳۶۲ ۱۶۶

۱–۴– قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ ۱۶۶

۲ ارکان بزه ترک انفاق ۱۶۷

۲–۱– رکن قانونی ۱۶۷

۲–۲– رکن مادی ۱۶۸

۲–۳– رکن معنوی ۱۶۸

۳ پیشنهاد قانونی ۱۶۹

ب ممنوعیت ازدواج با دختر نابالغ ۱۷۰

۱ سیر تاریخی تقنینی ممنوعیت ازدواج با دختر نابالغ ۱۷۱

۲ ارکان جرم ممنوعیت ازدواج با دختر نابالغ ۱۷۳

۲–۱– رکن قانونی ۱۷۳

۲–۲– رکن مادی ۱۷۴

۲–۳– رکن معنوی ۱۷۴

گفتار سوم : سایر جرایم ۱۷۴

ا جرایم مربوط به سقط جنین ۱۷۴

۱ بررسی فقهی سقط جنین ۱۷۵

۱–۱– دلایل حرمت سقط جنین ۱۷۵

۱–۱–۱– نصوص قرآنی ۱۷۵

۱–۱–۲– نصوص روایی ۱۷۵

۱–۱–۳– عقل ۱۷۷

۱–۱–۴– اجماع ۱۷۷

۱–۲– سقط جنین قبل از ولوج روح ۱۷۷

۱–۲–۱– نجات جان مادر ۱۷۷

۱–۲–۲– حفظ سلامت مادر ۱۷۸

۱–۲–۳– جنین ناقص الخلقه ۱۷۸

۱–۲–۴– جنین ناشی از زنای به عنف ۱۷۹

۱–۳– سقط جنین بعد از ولوج روح ۱۸۰

۲ بررسی سقط جنین در قوانین جزایی ایران ۱۸۱

۲–۱– ارکان سقط جنین عمدی ۱۸۲

۲–۱–۱– رکن قانونی ۱۸۲

۲–۱–۲– رکن مادی ۱۸۵

۲–۱–۳– رکن معنوی ۱۸۵

۲–۲– ارکان سقط جنین غیر عمدی ۱۸۶

۲–۲–۱– سقط جنین ناشی از تخلفات رانندگی ۱۸۶

۲–۲–۱–۱– رکن قانونی ۱۸۶

۲–۲–۱–۲– رکن مادی ۱۸۶

۲–۲–۱–۳– رکن معنوی ۱۸۶

۲–۲–۲– سقط جنین درمانی ۱۸۶

۳ خلاهای قانونی و پیشنهاد رفع ۱۸۶

ب قاچاق زنان ۱۸۹

۱ تعریف قاچاق انسان ۱۹۰

۲ رویکرد نظام کیفری ایران نسبت به جرم قاچاق زنان ۱۹۱

۲–۱– قانون الحاق دولت ایران به قراردادهای بین المللی پاریس و ژنو مصوب ۱۳۱۰ ۱۹۱

۲–۲– قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲ ۱۹۱

۲–۳– قانون مجازات اسلامی ۱۹۳

۲–۴– قانون مبارزه با قاچاق انسان ۱۹۵

۳ ایرادات وارد بر قانون مبارزه با قاچاق انسان ۱۹۷

۳–۱ عدم تناسب میزان مجازات با جرم ۱۹۷

۳–۲ عدم حمایت از قربانیان جرم قاچاق ۱۹۷

۳–۳ عدم شفافیت متن قانون ۱۹۸

۴ راهکارهای پیشنهادی ۱۹۹

نتیجه گیری ۲۰۰

نتیجه پایانی ۲۰۲

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• حقوق زنان
• حقوق کیفری
• نظام حقوقی
• ایران
• فقه
• تخفیف مجازات
• ارتقا
• حقوق زنان
• راهکارهای ارتقاء حقوق زنان