مبانی حقوق عمومی مشروطه و حکومت دینی

عنوان	مبانی حقوق عمومی مشروطه و حکومت دینی
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	محمدامیر قدوسی
استاد راهنما	محمد راسخ
استاد مشاور	سیدمحمد قاری سیدفاطمی، ابوالقاسم فنایی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه شهید بهشتی

مبانی حقوق عمومی مشروطه و حکومت دینی عنوان پایان نامه ای است که توسط محمدامیر قدوسی، با راهنمایی محمد راسخ و با مشاوره سیدمحمد قاری سیدفاطمی و ابوالقاسم فنایی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.

چکیده

این پایان نامه درباره ربط و نسبت مبانی حقوق عمومی مشروطه با حکومت دینی از منظر برخی از مشهورترین صاحب نظران این حوزه است. به بیان دقیق تر، این پایان نامه درصدد ارایه گزارش تحلیلی و تفصیلی از برخی پاسخ های مثبت و منفی ای است که به این پرسش داده شده است: آیا حکومت دینی با مبانی حقوق عمومی مشروطه سازگار است؟ این پاسخ ها بسیار متنوع اند و تفاوت های بنیادین آنها در حدی است که طبقه بندی منطقی آنها در ذیل چند مقوله را دشوار می کند. از این رو، نگارنده ناگزیر بوده است برای گنجاندن برخی از این پاسخ ها در ذیل یک مقوله بر اساس احتمال قوی تر عمل کند. پاسخ محققانه به پرسش بالا در گرو تعریف حکومت دینی و تشخیص مولفه های آن از یک سو و تعریف حقوق عمومی مشروطه و تشخیص مولفه های آن از سوی دیگر است. با وجود گوناگونی نظریه های مشروطه در میان فیلسوفان حقوق، می توان ویژگی های حداقلی حقوق عمومی مشروطه را در چهار مورد زیر خلاصه کرد: (۱) اداره امور عمومی بر مبنای آرای عمومی؛ (۲) پاسداشت حق؛ (۳) حکومت قانون و (۴) درنظرداشت سنت. از سوی دیگر، حکومت دینی در یک تعریف ساده، حکومتی است که مبتنی بر دستورات دینی سامان و تداوم می یابد. اما از آنجا که تلقی واحدی از دستورات دینی ناظر به عمل حکمرانی در میان پژوهشگران این حوزه وجود ندارد، ناگزیریم دو طیف گسترده از خوانش های گوناگون از سرشت حکومت دینی را از یکدیگر تفکیک کنیم. برای اشاره به این دو طیف از دو عنوان کلی مشروعه خواه و مشروطه خواه استفاده کرده ایم. مشروعه خواهان دو ویژگی برجسته دارند: یکی اینکه بر اساس تعریفی که از حکومت دینی دارند، این نوع از حکومت را در تقابل با مبانی حقوق عمومی مشروطه می دانند؛ دوم اینکه خواهان برپایی حکومت دینی اند. از دید آنان، حاکمیت حق خداست و حکومت دینی باید در چارچوب قوانین شرعی و با هدف ساختن جامعه توحیدی و رهسپار کردن انسان ها به سوی سعادت تشکیل شود. این حکومت موظف است در این راه به حسب مورد، همه امکانات قاهرانه و غیرقاهرانه را به کار گیرد. مشروطه خواهان یک ویژگی مشترک دارند و آن عبارت است از اینکه خواهان برپایی حکومت مشروطه هستند. این گروه خود به دو گروه فرعی تقسیم می شوند: گروهی که حکومت مشروطه را با حکومت مشروعه (دینی) جمع شدنی می دانند و طرف دار حکومت دموکراتیک دینی اند. از منظر آنان، با تفکیک دین واقعی از دین تاریخی و با تکیه بر اجتهاد در اصول، می توان قرایتی از دین عرضه کرد که با ارزش های دنیای جدید، از جمله مبانی حقوق عمومی مشروطه، سازگار باشد. ما از این گروه، بدون توجه به پیشینه تاریخی این واژه، با عنوان مشروطه مشروعه خواه یادکرده ایم. گروه دوم از مشروطه خواهان کسانی هستند که برپایی حکومت مشروعه (دینی) را در جهان مدرن واجب یا ممکن نمی دانند و در تکاپوی برپایی هیچ نوعی از حکومت دینی نیستند. دین دارانی که هدف از ارسال پیامبران را نه برساختن یک نظام سیاسی و حقوقی، که تاکید بر اخلاق و عرفان و نیز آگاهی دادن نسبت به مبدا و معاد می دانند، نیز در ذیل این گروه قرار می گیرند. ما از این گروه با عنوان مشروطه خواهان مطلق یادکرده ایم. این پژوهش کوشیده است دیدگاه برخی از صاحب نظران و نظریه پردازان را که دیدگاه آنان در این حوزه از اشتهار نسبی بیشتری برخوردار است، در باب حکومت دینی و نسبتش با چهار مولفه حقوق عمومی مشروطه به تفصیل بررسی و نقادی کند.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست تفصیلی مطالب: مقدمه ۱ ۱)طرح مسیله ۱ ۲)پرسش اصلی و پرسش های فرعی ۲ ۳)فرضیه های تحقیق ۳ ۴)روش تحقیق ۳ ۵)پیشینه تحقیق ۳ ۶)ساختار تحقیق ۴ فصل اول: مبانی حقوق عمومی مشروطه ۷ گفتار اول: انواع حقوق عمومی ۷ گفتار دوم: محورهای حداقلی و مشترک حقوق عمومی مشروطه ۱۰ فصل دوم: اداره امور عمومی بر مبنای آرای عمومی ۱۵ گفتار اول: اداره امور عمومی بر مبنای آرای عمومی و حقوق عمومی مشروطه ۱۵ مبحث اول: مبانی نظری ۱۵ بند اول: حوزه عمومی و حوزه خصوصی ۱۵ بند دوم: مدیران اصیل امر عمومی ۱۶ بند سوم: نه بی عیب، اما کم عیب ترین؛ فکر معقول بفرما، گل بی خار کجاست؟ ۲۰ مبحث دوم: بایسته های عملی ۲۳ بند اول: لزوم تناوب قدرت در دموکراسی واقعی ۲۳ بند دوم: لزوم پرهیز از حاکمیت نخبگان ۲۵ بند سوم: شفافیت و تصمیم گیری در اتاق شیشه ای؛ لازمه دموکراسی واقعی ۲۶ بند چهارم: گردش آزاد اطلاعات، شرط ارزشمندی و اعتبار آراء ۲۶ گفتار دوم: اداره امور عمومی بر مبنای آرای عمومی و حکومت دینی ۲۷ مبحث اول: دیدگاه مشروعه خواهان ۲۷ بند اول: مشروعه خواهان شیعه ۲۸ الف) امام خمینی(ره)؛ رهبر مشروعه خواه ۲۹ ب) حسینعلی منتظری؛ انتقاد از خود ۳۴ ج ) بهشتی؛ در میانه سنت و مدرنیته ۳۶ د ) مطهری؛ فیلسوف مشروعه خواه ۳۶ ه ) مصباح یزدی؛ شمشیر آخته علیه دموکراسی ۳۸ و ) جوادی آملی؛ لحنی ملایم برای مضمونی آشنا ۳۸ ز ) میرزای نایینی، و غروی محلاتی؛ مشروطه به خوانشی دیگر ۳۹ ح) شیخ فضل الله؛ درک درست از مفهوم، لوازم و پیامدهای مشروطیت ۴۰ ط ) تبریزی؛ باور به افسد بودن مشروطه از استبداد ۴۱ بند دوم: مشروعه خواهان سنی ۴۲ الف) محمد عبده؛ فرزند سید جمال ۴۲ ب ) رشید رضا؛ تکامل اسلام گرایی ۴۲ ج ) سید قطب؛ بازتاب اندیشه بیداری اسلامی او در ایران ۴۳ د ) حلاق؛ نظریه امتناع دولت مدرن اسلامی ۴۳ مبحث دوم: دیدگاه مشروطه خواهان ۴۴ بند اول: مشروطه خواهان شیعه ۴۵ الف) سروش؛ پیشگامِ متناقض ۴۵ ب ) مصطفی ملکیان؛ سکولاریسم دینی ۴۹ ج ) فنایی؛ حکومت دینی در چارچوب حکومت اخلاقی/ فرادینی ۵۰ د ) محسن کدیور؛ سکولاریسم آری، لاییسیته خیر ۵۱ ه ) بازرگان؛ طرف دار دین حداقلی ۵۲ و ) یوسفی اشکوری؛ نه دموکراسی اسلامی، نه حقوق بشر اسلامی ۵۳ ز ) حایری یزدی؛ فیلسوف مسلمان حامی قرارداد اجتماعی ۵۴ ح ) مجتهد شبستری؛ عبور از فقه اجتماعی ۵۵ ط ) بشیریه؛ باور به تعارض اسلام و دموکراسی ۵۷ بند دوم: مشروطه خواهان سنی ۵۸ الف) جابری؛ باور به سازگاری اسلام و دموکراسی ۵۸ ب ) عبدالرازق؛ حکومت آری، خلافت خیر ۵۸ ج ) عشماوی؛ اسلام دین بود نه سیاست ۶۰ فصل سوم: پاسداشت حق ۶۱ گفتار اول: پاسداشت حق و حقوق عمومی مشروطه ۶۱ مبحث اول: تحلیل مفهومی ۶۱ بند اول: مفهوم حق ۶۱ بند دوم: جهان شمولی حق ۶۳ بند سوم: حقوق بنیادین ۶۴ بند چهارم: حق داشتن و حق بودن ۶۴ مبحث دوم: توجیه مبانی ۶۶ بند اول: نظریات موجه ساز حق ۶۶ بند دوم: رقیبان ناهمدل ۶۸ بند سوم: اصطکاک حق و مصلحت ۶۸ گفتار دوم: پاسداشت حق و حکومت دینی ۷۰ مبحث اول: دیدگاه مشروعه خواهان ۷۰ بند اول: عقل منور به نور شرع آری؛ عقل خودبنیاد خیر ۷۱ بند دوم: برداشت ایدیولوژیک از حق و عدالت ۷۱ بند سوم: حقوق خانواده و پدر/ شوهر سالاری ۷۴ مبحث دوم: دیدگاه مشروطه خواهان ۷۵ بند اول: اسلام تاریخی و اسلام واقعی ۷۶ بند دوم: رویکردی نو به حقوق خانواده ۸۱ فصل چهارم: حکومت قانون ۸۳ گفتار اول: حکومت قانون و حقوق عمومی مشروطه ۸۳ مبحث اول: تحلیل مفهومی ۸۳ بند اول: چیستی قانون ۸۳ بند دوم: چیستی حکومت قانون ۸۸ الف) تفسیر شکلی/ حداقلی از حکومت قانون ۸۸ ب) تفسیر ماهوی/ حداکثری از حکومت قانون ۸۹ مبحث دوم: بایسته های عملی ۹۰ بند اول: حکومت قانون و نظارت قضایی ۹۰ الف) نظارت قضایی بر محتوای قانون، نظارت و دادرسی اساسی ۹۰ ب) نظارت قضایی بر اجرای قانون، دادرسی اداری ۹۲ بند دوم: عدالت رویه ای ۹۲ بند سوم: نظارت سلسله مراتبی ۹۳ بند چهارم: تفکیک قوا و ارزیابی و توازن میان آنها ۹۴ بند پنجم: حکومت قانون، جامع ارزش های مشروطیت ۹۵ بند ششم: نافرمانی مدنی ۹۷ بند هفتم: مخاطرات تهدیدکننده حکومت قانون ۹۷ گفتار دوم: حکومت قانون و حکومت دینی ۹۸ مبحث اول: دیدگاه مشروعه خواهان ۹۸ بند اول: حکومت قانون و مغالطه اشتراک لفظ ۹۸ بند دوم: مشروعه خواهان بنیادگرا و حرمت تقنین ۱۰۰ بند سوم: تلقی آیین نامه ای از قانون اساسی؛ احیای نظریه سلطنت مطلق منظم ۱۰۱ مبحث دوم: دیدگاه مشروطه خواهان ۱۰۳ بند اول: نواندیشی دینی و قانون ۱۰۳ بند دوم: همنشینی شریعت و قانون، آرزوی نابرآوردنی ۱۰۶ فصل پنجم: در نظر داشت سنت ۱۰۷ گفتار اول: در نظر داشت سنت و حقوق عمومی مشروطه ۱۰۷ مبحث اول: در نظر داشت سنت اقتضای حکمرانی مبتنی بر تدبیر ۱۰۷ بند اول: سنت بستر حکمرانی ۱۰۷ بند دوم: حکمرانی مبتنی بر تدبیر ۱۰۸ مبحث دوم: موانع مشروطه گرایی در جوامع سیاسی غیر مشروطه ۱۰۹ بند اول: سنت های خانوادگی و اجتماعی ضد مشروطه ۱۰۹ بند دوم: فقدان یا تضعیف طبقه متوسط ۱۱۴ بند سوم: ساختار سیاسی نامتناسب با جامعه سیاسی ۱۱۴ بند چهارم: فقدان تیوری، ایدیولوژی زدگی و بنیادگرایی دینی یا ضد دینی ۱۱۵ گفتار دوم: در نظرداشت سنت و حکومت دینی ۱۱۷ مبحث اول: دیدگاه مشروعه خواهان ۱۱۷ بند اول: بازگشت به خویشتن ۱۱۸ بند دوم: مایِ برگزیده و دیگریِ فروتر ۱۱۹ بند سوم: مشروعه خواهان و زن ۱۲۰ بند چهارم: مشروعه خواهان و پدرسالاری ۱۲۱ بند پنجم: مشروعه خواهان و سنت های کیفری ۱۲۲ بند ششم: مشروعه خواهان و سنت های ملی، ندیده انگاری و درگیری ۱۲۳ مبحث دوم: دیدگاه مشروطه خواهان ۱۲۴ بند اول: حکومت دموکراتیک دینی؛ اقتضای سنت ملی– اسلامی ۱۲۴ بند دوم: مشروطه خواهان و دوران به سرآمده فقه رایج؛ اصلاح یا عبور؟ ۱۲۶ نتیجه گیری ۱۲۹ فهرست منابع ۱۳۱

کلیدواژه ها

• آرای عمومی
• حق
• حقوق عمومی مشروطه
• حکومت دینی
• حکومت قانون
• مشروعه
• سنت