مبانی فوریت و تراخی در خیارات در حقوق ایران

عنوان	مبانی فوریت و تراخی در خیارات در حقوق ایران
رشته	فقه و حقوق خصوصی
دانشجو	امین کریم پور علی آباد
استاد راهنما	سید صادق موسوی
استاد مشاور	ابوالحسن مجتهد سلیمانی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه خوارزمی

مبانی فوریت و تراخی در خیارات در حقوق ایران عنوان رساله ای است که توسط امین کریم پور علی آباد، با راهنمایی سید صادق موسوی و با مشاوره ابوالحسن مجتهد سلیمانی در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.

چکیده

در این رساله که با عنوان مبانی فوریت یا تراخی خیارات در حقوق ایران نگاشته شده با توجه به اصل قانون و دلایل عقلی و نقلی اثبات گردیدکه برخلاف باور برخی اصل در قراردادها لزوم است و فسخ امری استثنایی و خلاف قاعده به شمار می رود. این اصل که در ماده ۲۱۹ قانون مدنی بیان شده اگرچه متکی به دلایل نقلی بسیاری است، اما مهم ترین دلیل اعتبار این اصل بنای عقلا است، چه آنکه در تمام نظام های حقوقی وجود چنین اصلی در قراردادها پذیرفته شده و انکار آن امنیت قراردادها را برهم زده و نظام تجارت و داد و ستد را مختل خواهد کرد. در خصوص مبنای فسخ قراردادها نیز خیارات مقرر در قانون مدنی را نمی توان با یک مبنا توجیه کرد. خیار مجلس و خیار حیوان بیشتر بر عادات و سنن تاریخی متکی هستند تا مبنا و منطق حقوقی؛ و خیار شرط نیز بی تردید مبتنی بر حاکمیت اراده است و چهره ای قراردادی دارد. اما در مورد سایر خیارات از میان نظریه های مطرح شده یعنی قاعده لاضرر و لزوم جبران ضرر ناروا، نظریه شرط ضمنی و رعایت مفاد تراضی و بالاخره نظریه عیب اراده ، قاعده لاضرر بهتر از مبانی دیگر می تواند ایجاد و اعمال خیار را ثابت نماید. نظریه شرط ضمنی و نظریه عیب اراده با ایراداتی همراه است که مهم ترین آن صوری بودن و تحمیل بر اراده متعاقدین است. از سوی دیگر با پذیرش هریک از این دو نظریه، خیارات یاد شده اصالت نداشته و مصداقی از خیار تخلف شرط یا عیب اراده خواهند بود، حال آنکه قانونگذار آنها را مستقل از خیار تخلف شرط و عیب اراده و اشتباه مورد بحث قرار داده و احکام و آثار آنها را بیان نموده است و احتمال نفوذ نظریه مرسوم لاضرر در ذهن قانونگذار به مراتب بیشتر از نظریه های جدید و قابل انتقاد شرط ضمنی و عیب اراده است.

ساختار و فهرست رساله

۱–طرح مساله

۲–ضرورت طرح و موضوع

۳– اهداف پژوهش

۴–پرسش های پژوهش

الف: سوال اصلی :

ب: سوالات فرعی:

۵–فرضیه های پژوهش

۶–پیشینه پژوهش:

۷– روش انجام تحقیق

فصل اول: مبانی نظری و کلیات

مقدمه:

مبحث اول: ماهیت شناختی خیار

گفتار اول : معای لغوی و اصطلاحی خیار

۱– معنای لغوی خیار

۲– معنای اصطلاحی خیار

–گفتار دوم :ماهیت حقوقی خیار

۱– عقد و ایقاع

۲– وجود عقد صحیح و نافذ

۳–نظریه ایقاع

گفتار سوم : اصل لزوم قرارداد

۱–مبنای حقوقی اصل لزوم:

۲–موضوع اصل لزوم

۳–موارد کاربرد اصل لزوم

الف ) تردید در لزوم و جواز عقد

ب) تردید در وجود حق فسخ

ج) تردید در مدت حق فسخ

۴–استثنایات اصل لزوم

الف) اقاله

ب) انحلال عقد به علت قانونی

۵–اصل لزوم قراردادها در قانون مدنی ایران

گفتار دوم: منبع اصل لزوم قراردادها

۲–: ادله جواز

۳–تردید در لزوم و جواز عقد

۳–تردید در وجود حق فسخ

۴–تردید در مدخلیت چیزی در لزوم عقد

۵–تردید در مدت حق فسخ

۶– خلاف اصل بودن خیار

۷–خلاف اصل بودن جریان خیار در عقود جایز

۸–ادله نظریه پذیرش خیار در عقد جایز و بررسی آنها:

مبحث دوم مبنای خیار

گفتار اول حکومت اراده:

گفتار ذوم : قاعده لاضرر مبنای فسخ قرارداد

مبحث سوم: سیری در انواع خیارات و آثار آنها در تراخی و فوریت

گفتار اول انواع خیارات:

گفتار دوم : خیارات مشترک

۱: خیار شرط:

۲: خیار رویت و تخلف وصف: ۵۶

خیار غبن: ۵۷

خیار عیب:

۵: خیار تدلیس: ۵۹

خیار تبعض صفقه: ۵۹

خیار تخلف شرط

۸: خیار تفلیس

گفتار سوم خیارات مختص به بیع:

۱: خیار مجلس

۲: خیار حیوان:

گفتار چهارم: جواز و خیارات متمایز در فقه اسلامی و فقه اهل سنت:

۱: خیارات مختص به فقه امامیه:

الف–خیار مایفسد من یومه:

ب– خیار شرکت:

ج– خیار تصریه:

۲: خیارات مربوط به فقه اهل سنت :

الف– خیار ورثه در مازاد علی الثلث :

ب–خیار الخیانه:

ج–خیار نقد:

گفتار چهارم: نتایج خیارات: ۶۶

انخلال عقد از زمان اعمال: ۶۷

اثر عقد نسبت به گذشته:

۳: ضمان تلف در زمان خیار:

فصل دوم :

ادله فوریت و تراخی خیارات در فقه

مبحث اول :مقدمه:

مبحث دوم نظریه تراخی:

گفتار اول قاعده لاضرر:

۱–: دیدگاه فقها:

۲–ظرف زمان در فقه معاملات

۳–: از دیدگاه حقوقدانان:

گفتار دوم: استصحاب:

۱–اجماع فقها:

گفتار سوم: جهل صاحب خیار:

گفتار چهارم : برخی دیگراز ادله تراخی:

اول: دلایل فقاهتی:

۱–اجماع

۲–استصحاب خیار

۲–نظر مشهور

الف: اولین دلیل

ب: دلیل دوم دلیل محقق ثانی(ره)

دوم : ادله لفظی

۱– ظهورات

۲– اطﻼقات

مبحث سوم : نظریه فوریت

گفتار اول: سه قول در دلالت صیغه امر بر فور و تراخی

۱: ادله قول به فوریت

۲: فوری بودن اعمال خیار و دلایل آن

۳–فوریت در اعمال خیار غبن

فصل سوم:انواع و اقسام خیارات مشترک در مذاهب اسلامی و تفاوت های آن

مبحث اول : انواع خیار

۱: : انواع خیار در مذهب حنفیه ۱۰۰

انواع خیار در مذهب مالکیه : ۱۰۱

انواع خیار در مذهب شافعیه :

الف – خیار تشیه ب – خیار نقیصه ۱۰۱

انواع خیار در مذهب حنابله

۵– اقسام خیارات مشترک در مذاهب اسلامی که مورد بررسی قرار گرفته :

مبحث دوم: بررسی خیار مجلس در مذاهب اسلامی

۱: خیار مجلس در مذهب امامیه

الف: سند خیار مجلس

۲: خیار مجلس در مذهب حنفی

۳: خیار مجلس در مذهب مالکیه

۴: خیار مجلس در مذهب شافعی

۵: خیار مجلس در مذهب حنبلی

۶: جمع بندی احکام مشترک در خیار مجلس

مبحث سوم: خیار شرط در مذاهب اسلامی ۱۰۶

مختصری در باره خیار شرط در مذهب امامیه :

۲:معیوب و هلاکت مبیع در مدت خیار درمذهب امامیه

۳: احکام مشترک خیار شرط در مذهب حنفیه

ب۴: خیار شرط در مذهب مالکیه

۵: مدت خیار شرط در مذهب مالکیه

۶: خیار شرط در مذهب شافعی

۷: مدت خیار شرط در مذهب شافعی

۸: : خیار شرط در مذهب حنبلی

۹: مدت خیار شرط در مذهب حنبلی

مبحث چهارم : خیار عیب در مذاهب اسلامی

۱: خیار عیب در امامیه

۲– برایت از عیوب در مذهب امامیه

ب۳: خیار عیب در مذهب حنفیه

۴: چگونگی رد مبیع معیوب در مذهب حنفی ۱۱۴

خیار عیب در مذهب مالکیه

۶: خیار عیب در مذهب شافعیه

۷: خیار عیب در مذهب حنبلی

مبحث پنجم: خیار رویت در مذاهب اسلامی

۱: خیار رویت در مذهب امامیه

۲– فوریت و تراخی در مذهب امامیه

۳–فسخ خیار رویت برای بایع و مشتری در مذهب امامیه

الف– نظریه مشهور :

ب– نظریه ابن ادریس :

ج– نظریه مقنیه ، نهایه مراسم :

۲: خیار رویت در مذهب مالکیه

۳–رویت مبیع قبل از عقد در مذهب مالکی

۴– خیار رویت در مذهب شافعیه

۵– خیار رویت در مذهب حنبلی

۶– خیار رویت در مذهب حنفیه

مبحث ششم: خیار غبن در مذاهب اسلامی

۱– خیار غبن در مذهب امامیه

۲–فوری بودن خیار غبن: ۱۲۴

خیار غبن در مذهب حنفیه

۴– خیار غبن در مذهب مالکیه

۵–خیار غبن در مذهب شافعی:

۶– خیار غبن در مذهب حنبلی

مبحث هفتم: خیار تاخیر و تبعض صفقه در مذاهب امامیه و حنفیه

۱– خیار تاخیر در مذهب امامیه

۲–خیار نقد ( خیار تاخیر ) درمذهب حنفیه

۳– خیار تبعض صفقه در مذهب امامیه

۴– خیار تفریق صفقه در مذهب حنفیه

مبحث هشتم : تدلیس ( تصریه ) در مذهب امامیه

فصل چهارم: آثار فوریت و تراخی:

مبحث اول:مقدمه:

مبحث دوم : در زمان حدوث خیار

گفتار اول: آرای زمان خیار

۱– زمان انعقاد عقد

۲– :تسلیم موضوع قرارداد

۳– علم به سبب و حکم خیار

۴– علم به فوریت خیار

۵– شرطیت یا کاشفیت ظهور خیار

گفتار سوم: اثر فوریت یا تراخی در خاتمه خیار

۱– خیارات زمانی – غیر مستمر

الف– خیار مجلس

ب– خیار شرط

ج: خیار حیوان در محدوده ظرف زمان:

۲– خیارات غیر زمانی – مستمر

مبحث سوم: شمول فوریت یا تراخی در خیارات به تفکیک

گفتار اول: خیارات غیر زمانی که به فوریت آنها در قانون تصریح شده است

۱– خیار غبن:

۲–فوریت در اعمال خیار غبن:

۳– خیار تدلیس

۴– خیار رویت و تخلف وصف

گفتار دوم : خیارات غیر زمانی که به فوریت آنها تصریح نشده است

۱–خیار تخلف شرط

۲–:خیار تفلیس وتعذر تسلیم

۳–خیار تبعض صفقه

۴–خیار تاخیر ثمن

گفتار سوم :اصل حاکم بر عقد بیع :

۱–اثر فسخ درعقدبیع :

الف– صورت اول :

ب–صورت دوم :

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

گفتار اول:نتیجه گیری

گفتار دوم: انتقادات و پیشنهادات

فهرست منابع

۱– منابع فارسی:

۲–منابع عربی

۳–مجلات و نشریات

کلیدواژه ها

• تراخی
• فوریت