مفهوم قانون در رساله های سیاسی عصر قاجار

عنوان	مفهوم قانون در رساله های سیاسی عصر قاجار
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	محمد صارمی
استاد راهنما	فردین مرادخانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه بوعلی سینا

مفهوم قانون در رساله های سیاسی عصر قاجار عنوان پایان نامه ای است که توسط محمد صارمی، با راهنمایی فردین مرادخانی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی سینا دفاع گردید.

چکیده

عصر قاجار یکی از دوره های مهم تاریخی و به ویژه حقوقی بوده است. از میان مفاهیم پراهمیت در این عصر باید به مفهوم قانون اشاره کرد. در این دوره دو دسته دغدغه فراوان نسبت به این مفهوم داشته اند، روشن فکران و رساله نویسان، علت این دغدغه آشنایی آن ها با این مفهوم در فرنگستان بوده است. در این میان روشن فکرانی مانند طالبوف تبریزی علاوه بر کتاب هایی که خود با الهام از فرنگیان نوشته، به ترجمه رساله ها نیز پرداخته است، مانند رساله قانون اساسی ژاپن. اما دسته دوم که بسیار بااهمیت بوده و بیش از ۱۰۰ رساله از آن ها باقی مانده است، رساله نویسانی بودند که به نوشتن رساله پرداختند، در برخی از این رساله ها سرتاسر از قانون و اهمیت آن بحث شده است، مبنای رساله نویسان نیز دو مورد بوده، برخی از آن ها خواهان تقلید از فرنگستان بوده و برخی دیگر نیز سنت محمدی و قرآن را سر لوح قانون قرار داده، و متذکر می شوند. قانون نباید خلاف قوانین الهی باشد، این رساله نویسان که هر کدام تعریفی از قانون و ویژگی های آن ارایه داده اند که اهمیت مفهوم قانون را نشان می دهد&#۶۱۴۸۶; سوال اصلی که در این پایان نامه مطرح می شود آن است که مفهوم قانون در نوشته های سیاسی عصر قاجار چگونه تکوین یافته است؟ پاسخ این سوال پس از بررسی ها، که در برخی رساله نیز آمده است این بود که مقدمات تکوین قانون اساسی فراهم شد. لذا با توجه به محدودیت قانون و گستردگی قدرت پادشاه هنوز شاه را مافوق قوانین می دیدند، و تکوین قانون تا انقلاب مشروطه که قانون را در تحدید قدرت پادشاه می دیدند، به طول انجامید. این پایان نامه با استفاده از روش کتابخانه ای به دنبال این بوده که مفهوم قانون را از نگاه رساله نویسان مورد بررسی قرار دهد و اهداف، ویژگی ها، تعریف قانون، لزوم و استقرار قانون و نسبت شریعت با قانون که همواره اهمیت داشته در برخی رساله ها مورد بررسی قرار دهیم.

ساختار و فهرست پایان نامه

۱–۱ مقدمه

۱–۲ بیان مسیله

۱–۳ اهداف پژوهش

۱–۴ سوال های تحقیق

۱–۴–۱ سوال اصلی

۱–۴–۲ سوالات فرعی

۱–۵ فرضیه های پژوهش

۱–۵–۱ فرضیه اصلی

۱–۵–۲ فرضیه های فرعی

۱–۶ سابقه انجام پژوهش

۱–۷ روش انجام پژوهش

فصل دوم: پیشینه پژوهش و مفاهیم ۲–۱ مفهوم قانون

۲–۱–۱ معنای لغوی

۲–۱–۲ معنای اصطلاحی

۲–۱–۳ قانون در معنای خاص

۲–۱–۴ تحول مفهوم قانون

۲–۱–۴–۱ ایران پیشامشروطه

۲–۱–۴–۲ اروپا

۲–۱–۵ مفهوم و پیشینه قانون در ایران

فصل سوم: تبیین مفهوم قانون در رساله سیاسی عصر قاجار ۳–۱ تبیین و بررسی مفهوم قانون در رساله های سیاسی عصر قاجار

۳–۲ رساله قانون ناصری

۳–۳ ضرورت عقلانی قانون

۳–۴ لزوم قانون در رساله

۳–۵ هدف قانون در رساله

۳–۶ مجلس مقدس و قانون مقدس

۳–۷ فواید قانون شرع مقدس

۳–۸ تعریف قانون

۳–۹ رساله قانون قزوینی

۳–۹–۱ روش بینی های قانون قزوینی

۳–۹–۲ وضع قانون

۳–۹–۳ لزوم قانون

۳–۹–۴ هدف قانون در رساله

۳–۹–۵ لزوم عدالت خانه

۳–۱۰ رساله مجدیه

۳–۱۰–۱ بی منزلتی قانون و لزوم قانون

۳–۱۰–۲ وضع قانون

۳–۱۰–۳ اهمیت رساله مجدیه در باب قانون

۳–۱۰–۴رساله حکومت قانون

۳–۱۰–۵ ارکان دولت در قانون

۳–۱۰–۶ تعریف قانون در رساله

۳–۱۰–۷ ویژگی های قانون و استثنایات

۳–۱۰–۸ انعطاف ناپذیری قانون و استثنایات

۳–۱۰–۹ لزوم قانون و حدود وظایف وزرا در قوانین

۳–۱۰–۱۰ مشخصات و ویژگی های مجلس قانون در رساله حاضر

۳–۱۰–۱۱ وظایف و اختیارات شاه در قانون

۳–۱۱ رساله منهاج العلی

۳–۱۱–۱ استعداد ایران در قبول تنظیم یا همان قانون

۳–۱۱–۲ پیشنهاد نویسنده برای دوای درد بی قانونی در رساله

۳–۱۱–۳ تعریف قانون

۳–۱۱–۴ لزوم استقرار قانون

۳–۱۱–۵ بیان وضع قانون

۳–۱۱–۶ احکام قانون در رساله منهاج العلای

۳–۱۱–۶–۱ فصل اول در بیان احکام قانون است، و مشتمل است بر

قانون

۳–۱۱–۶–۲ فصل دوم: لزوم تنبیهات جزاییه، اساس عدالت

۳–۱۲ رساله شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ۵۰ ۳–۱۲–۱ شرح عیوب و بیماری ها ۵۰ ۳–۱۲–۲ لزوم قوانین مدون در رساله

۳–۱۲–۳ توجه به قوانین شریعت در رساله

۳–۱۲–۴ وضع قوانین

۳–۱۳ ترجمه رساله کاداستره

۳–۱۳–۱ منافع قانون در رساله کاداستره

۳–۱۳–۲ تعریف قانون در کاداستره

۳–۱۳–۳ ضمانت اجرای عدم توجه به قوانین

۳–۱۳–۴ تبیین قانون مالیات در اسلام

۳–۱۴ رساله طرح عریضه ای محرمانه (۱۲۹۰ق)

۳–۱۴–۱ کلیات رساله

۳–۱۴–۲ دلیل اهمیت رساله در تاریخ اندیشه سیاسی

۳–۱۴–۳ نگاه میرزا یعقوب خان به قانون

۳–۱۴–۴ وضع قانون

۳–۱۴–۵ ویژگی قانون

۳–۱۴–۶ لزوم قانون

۳–۱۴–۷ نقل قولی مهم در این رساله در ارتباط با امیرکبیر و تفسیر آن

۳–۱۴–۸ تفسیر نقل قول

۳–۱۵ تبیین مفهوم قانون در رساله های ترجمه شده

۳–۱۵–۱ رساله قواعد حکمرانی فرانسه

۳–۱۵–۲ ویژگی های قانون در این رساله

۳–۱۵–۳ وظایف حاکم طبق قانون

۳–۱۵–۴ ترجمه ترتیبات تاسیس دولت مقننه بلژیک از زبان فرانسه

۳–۱۶ ترجمه رساله مجموعه قوانین عثمانی

۳–۱۶–۱ اهداف قانون در رساله

۳–۱۶–۲ وضع قوانین

۳–۱۶–۳ ترجمه کونستیتوسیون (تنظیمات جدید دولت عثمانی)

۳–۱۶–۴ شرایط برخورداری از حقوق در این رساله

۳–۱۶–۵ جایگاه وکلای ملت در تدوین قانون در رساله

۳–۱۶–۶ رساله ترجمه قانون تشریفات رسمیه دولت علیه عثمانی

۳–۱۶–۷ ویژگی های قانون در این رساله

۳–۱۷ رساله ترجمه قانون اساسی مدحت پاشا در روزنامه اختر

۳–۱۷–۱ اهداف موجود در این رساله ترجمه شده

۳–۱۷–۲ اصطلاح قانون در رساله ترجمه شده

۳–۱۷–۳ ترجمه قانون اساسی مدحت پاشا به وسیله عباس میرزا ملک آرا

۳–۱۷–۴ ترجمه کتاب حمار یحمل الافسار

۳–۱۷–۵ بحث تساوی عموم در قانون

فصل چهارم: مفهوم قانون در اندیشه روشنفکران ۴–۱ طالبوف تبریزی

۴–۱–۱ زندگی و آثار طالبوف

۴–۱–۲ حاکمیت قانون از دید طالبوف

۴–۱–۳ مرجع وضع قانون در نگاه طالبوف

۴–۱–۴ اهداف قانون در اندیشه طالبوف

۴–۱–۴–۱ رهایی از عقب ماندگی

۴–۱–۴–۲ تامین سعادت عموم

۴–۱–۴–۳ اطمینان مال و جان مردم

۴–۲ ترجمه رساله قانون اساسی ژاپن

۴–۲–۱ ویژگی های قانون در این رساله

۴–۲–۲ وضع قانون

۴–۲–۳ لزوم قانون در رساله

۴–۳ بررسی جایگاه مجلس مبعوثان در رساله ترجمه شده

۴–۳–۱ تعریف قانون در رساله

۴–۳–۲ مالیات ها و قانون حاکم بر آن

۴–۳–۳ تفسیر رساله حاضر

۴–۴ مفهوم قانون در اندیشه مستشارالدوله

۴–۴–۱ مفهوم قانون و درک مستشارالدوله از این مفهوم

۴–۴–۲ تعریف قانون

۴–۴–۳ قانون مطلوب مستشارالدوله

۴–۴–۴ وضع قانون

۴–۴–۵ روش مستشارالدوله در تبیین مفهوم قانون

۴–۴–۶ ویژگی های قانون از نظر مستشارالدوله

۴–۵ ترجمه رساله قانون فرانسه (یک کلمه)

۳–۱۵–۴ ترجمه ترتیبات تاسیس دولت مقننه بلژیک از زبان فرانسه

۳–۱۶ ترجمه رساله مجموعه قوانین عثمانی

۳–۱۶–۱ اهداف قانون در رساله

۳–۱۶–۲ وضع قوانین

۳–۱۶–۳ ترجمه کونستیتوسیون (تنظیمات جدید دولت عثمانی)

۳–۱۶–۴ شرایط برخورداری از حقوق در این رساله

۳–۱۶–۵ جایگاه وکلای ملت در تدوین قانون در رساله

۳–۱۶–۶ رساله ترجمه قانون تشریفات رسمیه دولت علیه عثمانی

۳–۱۶–۷ ویژگی های قانون در این رساله

۳–۱۷ رساله ترجمه قانون اساسی مدحت پاشا در روزنامه اختر

۳–۱۷–۱ اهداف موجود در این رساله ترجمه شده

۳–۱۷–۲ اصطلاح قانون در رساله ترجمه شده

۳–۱۷–۳ ترجمه قانون اساسی مدحت پاشا به وسیله عباس میرزا ملک آرا

۳–۱۷–۴ ترجمه کتاب حمار یحمل الافسار

۳–۱۷–۵ بحث تساوی عموم در قانون

فصل چهارم: مفهوم قانون در اندیشه روشنفکران ۴–۱ طالبوف تبریزی

۴–۱–۱ زندگی و آثار طالبوف

۴–۱–۲ حاکمیت قانون از دید طالبوف

۴–۱–۳ مرجع وضع قانون در نگاه طالبوف

۴–۱–۴ اهداف قانون در اندیشه طالبوف

۴–۱–۴–۱ رهایی از عقب ماندگی

۴–۱–۴–۲ تامین سعادت عموم

۴–۱–۴–۳ اطمینان مال و جان مردم

۴–۲ ترجمه رساله قانون اساسی ژاپن

۴–۲–۱ ویژگی های قانون در این رساله

۴–۲–۲ وضع قانون

۴–۲–۳ لزوم قانون در رساله

۴–۳ بررسی جایگاه مجلس مبعوثان در رساله ترجمه شده

۴–۳–۱ تعریف قانون در رساله

۴–۳–۲ مالیات ها و قانون حاکم بر آن

۴–۳–۳ تفسیر رساله حاضر

۴–۴ مفهوم قانون در اندیشه مستشارالدوله

۴–۴–۱ مفهوم قانون و درک مستشارالدوله از این مفهوم

۴–۴–۲ تعریف قانون

۴–۴–۳ قانون مطلوب مستشارالدوله

۴–۴–۴ وضع قانون

۴–۴–۵ روش مستشارالدوله در تبیین مفهوم قانون

۴–۴–۶ ویژگی های قانون از نظر مستشارالدوله

۴–۵ ترجمه رساله قانون فرانسه (یک کلمه)

فصل اول: کلیات پژوهش ۱–۱ مقدمه

۱–۲ بیان مسیله

۱–۳ اهداف پژوهش

۱–۴ سوال های تحقیق

۱–۴–۱ سوال اصلی

۱–۴–۲ سوالات فرعی

۱–۵ فرضیه های پژوهش

۱–۵–۱ فرضیه اصلی

۱–۵–۲ فرضیه های فرعی

۱–۶ سابقه انجام پژوهش

۱–۷ روش انجام پژوهش

فصل دوم: پیشینه پژوهش و مفاهیم ۲–۱ مفهوم قانون

۲–۱–۱ معنای لغوی

۲–۱–۲ معنای اصطلاحی

۲–۱–۳ قانون در معنای خاص

۲–۱–۴ تحول مفهوم قانون

۲–۱–۴–۱ ایران پیشامشروطه

۲–۱–۴–۲ اروپا

۲–۱–۵ مفهوم و پیشینه قانون در ایران

فصل سوم: تبیین مفهوم قانون در رساله سیاسی عصر قاجار ۳–۱ تبیین و بررسی مفهوم قانون در رساله های سیاسی عصر قاجار

۳–۲ رساله قانون ناصری

۳–۳ ضرورت عقلانی قانون

۳–۴ لزوم قانون در رساله

۳–۵ هدف قانون در رساله

۳–۶ مجلس مقدس و قانون مقدس

۳–۷ فواید قانون شرع مقدس

۳–۸ تعریف قانون

۳–۹ رساله قانون قزوینی

۳–۹–۱ روش بینی های قانون قزوینی

۳–۹–۲ وضع قانون

۳–۹–۳ لزوم قانون

۳–۹–۴ هدف قانون در رساله

۳–۹–۵ لزوم عدالت خانه

۳–۱۰ رساله مجدیه

۳–۱۰–۱ بی منزلتی قانون و لزوم قانون

۳–۱۰–۲ وضع قانون

۳–۱۰–۳ اهمیت رساله مجدیه در باب قانون

۳–۱۰–۴رساله حکومت قانون

۳–۱۰–۵ ارکان دولت در قانون

۳–۱۰–۶ تعریف قانون در رساله

۳–۱۰–۷ ویژگی های قانون و استثنایات

۳–۱۰–۸ انعطاف ناپذیری قانون و استثنایات

۳–۱۰–۹ لزوم قانون و حدود وظایف وزرا در قوانین

۳–۱۰–۱۰ مشخصات و ویژگی های مجلس قانون در رساله حاضر

۳–۱۰–۱۱ وظایف و اختیارات شاه در قانون

۳–۱۱ رساله منهاج العلی

۳–۱۱–۱ استعداد ایران در قبول تنظیم یا همان قانون

۳–۱۱–۲ پیشنهاد نویسنده برای دوای درد بی قانونی در رساله

۳–۱۱–۳ تعریف قانون

۳–۱۱–۴ لزوم استقرار قانون

۳–۱۱–۵ بیان وضع قانون

۳–۱۱–۶ احکام قانون در رساله منهاج العلای

۳–۱۱–۶–۱ فصل اول در بیان احکام قانون است، و مشتمل است بر

قانون

۳–۱۱–۶–۲ فصل دوم: لزوم تنبیهات جزاییه، اساس عدالت

۳–۱۲ رساله شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ۵۰ ۳–۱۲–۱ شرح عیوب و بیماری ها ۵۰ ۳–۱۲–۲ لزوم قوانین مدون در رساله

۳–۱۲–۳ توجه به قوانین شریعت در رساله

۳–۱۲–۴ وضع قوانین

۳–۱۳ ترجمه رساله کاداستره

۳–۱۳–۱ منافع قانون در رساله کاداستره

۳–۱۳–۲ تعریف قانون در کاداستره

۳–۱۳–۳ ضمانت اجرای عدم توجه به قوانین

۳–۱۳–۴ تبیین قانون مالیات در اسلام

۳–۱۴ رساله طرح عریضه ای محرمانه (۱۲۹۰ق)

۳–۱۴–۱ کلیات رساله

۳–۱۴–۲ دلیل اهمیت رساله در تاریخ اندیشه سیاسی

۳–۱۴–۳ نگاه میرزا یعقوب خان به قانون

۳–۱۴–۴ وضع قانون

۳–۱۴–۵ ویژگی قانون

۳–۱۴–۶ لزوم قانون

۳–۱۴–۷ نقل قولی مهم در این رساله در ارتباط با امیرکبیر و تفسیر آن

۳–۱۴–۸ تفسیر نقل قول

۳–۱۵ تبیین مفهوم قانون در رساله های ترجمه شده

۳–۱۵–۱ رساله قواعد حکمرانی فرانسه

۳–۱۵–۲ ویژگی های قانون در این رساله

۳–۱۵–۳ وظایف حاکم طبق قانون

۳–۱۵–۴ ترجمه ترتیبات تاسیس دولت مقننه بلژیک از زبان فرانسه

۳–۱۶ ترجمه رساله مجموعه قوانین عثمانی

۳–۱۶–۱ اهداف قانون در رساله

۳–۱۶–۲ وضع قوانین

۳–۱۶–۳ ترجمه کونستیتوسیون (تنظیمات جدید دولت عثمانی)

۳–۱۶–۴ شرایط برخورداری از حقوق در این رساله

۳–۱۶–۵ جایگاه وکلای ملت در تدوین قانون در رساله

۳–۱۶–۶ رساله ترجمه قانون تشریفات رسمیه دولت علیه عثمانی

۳–۱۶–۷ ویژگی های قانون در این رساله

۳–۱۷ رساله ترجمه قانون اساسی مدحت پاشا در روزنامه اختر

۳–۱۷–۱ اهداف موجود در این رساله ترجمه شده

۳–۱۷–۲ اصطلاح قانون در رساله ترجمه شده

۳–۱۷–۳ ترجمه قانون اساسی مدحت پاشا به وسیله عباس میرزا ملک آرا

۳–۱۷–۴ ترجمه کتاب حمار یحمل الافسار

۳–۱۷–۵ بحث تساوی عموم در قانون

فصل چهارم: مفهوم قانون در اندیشه روشنفکران ۴–۱ طالبوف تبریزی

۴–۱–۱ زندگی و آثار طالبوف

۴–۱–۲ حاکمیت قانون از دید طالبوف

۴–۱–۳ مرجع وضع قانون در نگاه طالبوف

۴–۱–۴ اهداف قانون در اندیشه طالبوف

۴–۱–۴–۱ رهایی از عقب ماندگی

۴–۱–۴–۲ تامین سعادت عموم

۴–۱–۴–۳ اطمینان مال و جان مردم

۴–۲ ترجمه رساله قانون اساسی ژاپن

۴–۲–۱ ویژگی های قانون در این رساله

۴–۲–۲ وضع قانون

۴–۲–۳ لزوم قانون در رساله

۴–۳ بررسی جایگاه مجلس مبعوثان در رساله ترجمه شده

۴–۳–۱ تعریف قانون در رساله

۴–۳–۲ مالیات ها و قانون حاکم بر آن

۴–۳–۳ تفسیر رساله حاضر

۴–۴ مفهوم قانون در اندیشه مستشارالدوله

۴–۴–۱ مفهوم قانون و درک مستشارالدوله از این مفهوم

۴–۴–۲ تعریف قانون

۴–۴–۳ قانون مطلوب مستشارالدوله

۴–۴–۴ وضع قانون

۴–۴–۵ روش مستشارالدوله در تبیین مفهوم قانون

۴–۴–۶ ویژگی های قانون از نظر مستشارالدوله

۴–۵ ترجمه رساله قانون فرانسه (یک کلمه)

۴–۵–۱–۱ کلیات رساله

۴–۵–۱–۲ شریعت و قانون

۴–۵–۱–۳ تعریف قانون در رساله

۴–۵–۱–۴ تفاوت قانون فرانسه با قوانین اسلام

۴–۵–۱–۵ هدف قانون

۴–۵–۱–۶ مسیولیت در برابر قانون

۴–۵–۱–۷ تفسیر رساله

۴–۶ قانون در اندیشه میرزا ملکم خان ناظم الدوله

۴–۶–۱ زندگی نامه ملکم خان

۴–۶–۲ ملکم خان و معنای قانون

۴–۶–۳ سنت و قانونگذاری جدید از دید ملکم خان

۴–۶–۴ گفتمان تنظیمات و مفهوم قانون

۴–۶–۵ ملکم خان و مفهوم قانون در تنظیمات

۴–۶–۶ ویژگی های قانون از دید ملکم خان

۴–۶–۷ فرآیند تولید قانون از دید ملکم خان

۴–۷ قانون در اندیشه زین العابدین، مراغه ای

۴–۷–۱ سیاحت نامه ابراهیم بیگ

۴–۷–۲ قانون خواهی و نسبت آن با حق

۴–۷–۳ قانون و شریعت در نگاه زین العابدین مراغه ای

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری ۵–۱ نتیجه گیری

منابع و مآخذ الف) منابع فارسی

ب) منابع انگلیسی

کلیدواژه ها

• روشنفکران
• رساله نویسان
• قانون
• قاجار