موقعیت اقلیت ها در نظام عدالت کیفری ایران

عنوان	موقعیت اقلیت ها در نظام عدالت کیفری ایران
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	مهدی هوشیار
استاد راهنما	محمدجعفر حبیب زاده
استاد مشاور	جلیل امیدی، حسین مهرپور
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

موقعیت اقلیت ها در نظام عدالت کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط مهدی هوشیار، با راهنمایی محمدجعفر حبیب زاده و با مشاوره جلیل امیدی و حسین مهرپور در سال ۱۳۹۳ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

اقلیت ها به جهت داشتن ویژگی در اقلیت بودن به عنوان یکی از گروه های آسیب پذیر نیازمند حمایت های قانونی هستند. در این رساله به بررسی وضعیت حقوقی اقلیت ها در نظام عدالت کیفری ایران پرداخته ایم. به این منظور، مطالب رساله در چهار فصل، طرح تحقیق، مفاهیم مقدماتی و مبانی نظری، حقوق اقلیت ها در قوانین کیفری ماهوی و حقوق اقلیت ها در قوانین کیفری شکلی ایران به بحث گذاشته شده است. در فصل دوم، پس از ارایه تعریف اقلیت و ذکر گونه های اقلیت در حقوق بین الملل، ایران و فقه اسلامی به بررسی مبانی اعتباربخشی به حقوق اقلیت ها از جمله، مبانی دینی، حقوقی– سیاسی، جامعه شناختی و اخلاقی پرداخته شده است. در فصل سوم، حقوق اقلیت ها را در قوانین کیفری ماهوی بررسی نمودیم و به این یافته ها رسیدیم که از یک سو، با غلبه و سیطره گفتمان کلاسیک فقهی بر نظام تقنینی، ویژگی در اقلیت بودن ، منشاء تفاوت احکام حقوقی برای اقلیت های دینی گردیده است. گرچه چند مصداق محدود حمایت محور از اقلیت های دینی در حقوق کیفری ایران مشاهده می شود، این مصادیق، تحت الشعاع موارد تبعیض مستقیم(تبعیض مبتنی بر قانون) علیه آنها قرار گرفته است. در نتیجه، اصل برابری شکلی در مقابل قانون نسبت به اقلیت ها نقض شده است. از سوی دیگر، قانونگذار با اتخاذ یک رویکرد سنتی و تمرکز بر ساختار خاص گرایی فرهنگی، موضع سکوت را در خصوص تفاوت های فرهنگی گروه های اقلیت اتخاذ کرده است و با خلاء تقنینی مواجه هستیم. محاکم کیفری نیز رویکرد عدم پذیرش مطلق دفاع فرهنگی را در پیش گرفته اند. از این رو، اصل برابری ماهوی در مقابل قانون نیز نسبت به اقلیت ها نقض شده است. در فصل چهارم، حقوق اقلیت ها را در قوانین کیفری شکلی بررسی نمودیم و به این یافته ها رسیدیم که حقوق اقلیت ها از جمله، تصدی مشاغل قضایی، دسترسی به عدالت در مقام شاکی یا متهم و اعتباربخشی در مقام اثبات وقایع کیفری، تحت الشعاع شاخص مذهب قرار گرفته است. در حوزه تقنینی، تمسک به رویکردهای ارزشی به اعمال ممنوعیت های قانونی تبعیض آمیز علیه اقلیت ها منجر شده است. در رویه قضایی نیز با توجه به اینکه قضات نوعا از میان افراد متعلق به گروه اکثریت که دارای عقاید و مبانی ایدیولوژیکی خاص هستند، انتصاب می شوند، نسبت به رفتارهای برخاسته از فرهنگ اعضای اقلیت واکنش منفی نشان می دهند و معمولا در تصمیم های قضایی، برخورد ناعادلانه و شدیدتری با متهمان وابسته به اقلیت دارند. برای برون رفت از مشکلات عدیده فراروی اقلیت ها در نظام تقنینی– قضایی، پیشنهاد کردیم که در شرایط فعلی در نظام عدالت کیفری ایران باید نظام حمایتی خاص اقلیت ها در امور کیفری ایجاد گردد تا به گونه ای ویژه از حقوق آنها حمایت شود. گذراندن قوانین کیفری – به ویژه قوانینی که نابرابری حقوقی را ایجاد کرده است– از صافی اصول احترام به کرامت ذاتی انسان، برابری و عدالت اجتماعی، قرایت جدید و انسانی از دین و روزآمد کردن برخی دیدگاه های فقهی با مقتضیات زمان، مکان و نیازهای بشری با هدف تغییر در گفتمان سنتی فقهی که منجر به تفاوت حقوقی افراد به اعتبار تفاوت در عقیده و آرمان شده است، اتخاذ سیاست تبعیض مثبت در راستای رفع تبعیض های ناعادلانه موجود، لغو عنوان قرارداد ذمه از قانون مجازات اسلامی که به تضییع حقوق اقلیت ها منجر شده است، دفع سیاست زدگی از وضعیت حقوقی اقلیت ها در حوزه کلان، گریز از خاص گرایی مذهبی و نگاه منفی و امنیتی به اقلیت ها در سطوح تقنینی و قضایی، از جمله مولفه های این نظام حمایتی خاص به شمار می رود.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول– طرح تحقیق ۱–۱ بیان مسیله

۱–۲ اهمیت و ضرورت تحقیق ۹۱–۳ اهداف تحقیق ۱۱۱–۴ سوال های تحقیق ۱۱۱–۵ فرضیه های تحقیق ۱۱۱–۶ پیشینه تحقیق ۱۲۱–۷ مواد و روش انجام تحقیق ۱۴۱–۸ سازمان تحقیق ۱۴فصل دوم– مفاهیم مقدماتی و مبانی نظری۲–۱ مفهوم اقلیت ۱۸۲–۱–۱ تعریف لغوی اقلیت ۱۸۲–۱–۲ تعریف اصطلاحی اقلیت ۱۸۲–۲ گونه های اقلیت ۲۳۲–۲–۱ گونه های اقلیت در حقوق بین الملل ۲۳۲–۲–۱–۱ اقلیت مذهبی ۲۴۲–۲–۱–۲ اقلیت قومی ۲۵۲–۲–۱–۳ اقلیت نژادی

۲–۲–۱–۴ اقلیت زبانی ۲۷۲–۲–۱–۵ اقلیت بومی ۲۹۲–۲–۱–۶ اقلیت ملی ۳۱۲–۲–۲ گونه های اقلیت در حقوق ایران و فقه اسلامی ۳۲۲–۲–۲–۱ گونه های اقلیت در حقوق ایران ۳۲۲–۲–۲–۱–۱ اقلیت دینی ۳۲۲–۲–۲–۱–۲ اقلیت زبانی ۳۷۲–۲–۲–۱–۳ اقلیت قومی ۳۸۲–۲–۲–۲ گونه های اقلیت در فقه اسلامی ۳۹۲–۲–۲–۲–۱ اهل ذمه ۴۰۲–۲–۲–۲–۲ مستامن ۴۳۲–۲–۲–۲–۳ معاهد ۴۳۲–۳ نظام حقوقی اقلیت ها ۴۳۲–۳–۱ حقوق و حمایت ها ۴۶۲–۳–۲ تکالیف و محدودیت ها ۵۱۲–۴ مبانی اعتبار بخشی به حقوق اقلیت ها ۵۵۲–۴–۱ مبانی دینی ۵۵اول) اصل کرامت انسانی در اندیشه دینی ۵۶دوم) اصل عدالت در اندیشه دینی ۶۴۲–۴–۲ مبانی حقوقی و سیاسی ۷۲۲–۴–۲–۱ مبنای حقوق بشر ۷۲اول) نظریه حقوق طبیعی ۷۴دوم) نظریه خودمختاری اخلاقی کانت ۷۷۲–۴–۲–۲ رعایت قواعد دموکراسی ۸۰۲–۴–۲–۲–۱ دموکراسی مشورتی؛ قرایت جدید از مفهوم دموکراسی ۸۱۲–۴–۲–۲–۲ عناصر دموکراسی مشورتی ۸۳اول) مشارکت برابر بر پایه عقل مشورتی ۸۳دوم) تصمیم گیری بر مبنای وجدان جمعی ۸۵سوم) تاکید بر اثرگذاری اراده اقلیت ها در تصمیم گیری های عمومی ۸۷۲–۴–۲–۳ رعایت تساهل ۸۸۲–۴–۲–۳–۱ مبانی تساهل ۹۳اول) مبنای آزادگرایانه و سودمحور ۹۳دوم) مبنای اخلاقی و ارزشی ۹۶سوم) مبنای معرفت شناختی ۹۷۲–۴–۲–۳–۲ حدود و قلمرو تساهل ۹۸۲–۴–۳ مبنای فرهنگی و جامعه شناختی ۹۹۲–۴–۳–۱ کثرت گرایی فرهنگی ۹۹۲–۴–۳–۱–۱ مبانی کثرت گرایی فرهنگی

۲–۴–۳–۱–۲ آثار کثرت گرایی فرهنگی ۱۰۷۲–۴–۳–۱–۳ چالش های کثرت گرایی فرهنگی ۱۰۹اول) نقض برابری در مقابل قانون ۱۰۹دوم) تعارض با اصول حقوق بشر

فصل سوم– حقوق اقلیت ها در قوانین کیفری ماهوی ایران۳–۱ موقعیت اقلیت های قومی، زبانی و فرهنگی ۱۲۳۳–۱–۱ تاثیر تفاوت های فرهنگی در بزهکاری و بزه دیدگی اعضای اقلیت ۱۲۶۳–۱–۲ رویکرد قانونی در ارتباط با تفاوت های فرهنگی اقلیت ها ۱۳۰۳–۱–۳ رویکرد قضایی در ارتباط با تفاوت های فرهنگی اقلیت ها ۱۳۲۳–۱–۴ علل عدم توجه به تفاوت های فرهنگی اقلیت ها در نظام عدالت کیفری ۱۴۰اول) خاص گرایی فرهنگی نظام حقوقی ۱۴۰دوم) عدم توجه به سازوکار بومی گزینی قضات ۱۴۱سوم) اعمال رویکردها و ملاحظات ارزشی ۱۴۲چهارم) عدم رعایت تساهل در نظام تقنینی و قضایی ۱۴۵۳–۲ موقعیت اقلیت های دینی ۱۴۷۳–۲–۱ جرم انگاری ها و اقلیت های دینی ۱۴۷۳–۲–۱–۱ جرم انگاری های حمایت محور از اقلیت های دینی ۱۴۹اول) مصرف مسکر توسط غیرمسلمان ۱۵۱دوم) سرقت مال غیر مسلمان ۱۵۳۳–۲–۱–۲ جرم انگاری در راستای رفع تبعیض از اقلیت های دینی ۱۵۵اول) جنایت بر میت غیر مسلمان ۱۵۵۳–۲–۱–۳ جرم انگاری های تبعیض آمیز علیه اقلیت های دینی ۱۵۶اول) جرم تبلیغ دین و آیین ۱۵۶دوم)جرم اهانت به مقدسات ۱۶۱سوم) جرم ربا ۱۶۴۳–۲–۲ پاسخ های کیفری و اقلیت های دینی ۱۶۷۳–۲–۲–۱ ضمانت اجرای کیفری در راستای رفع تبعیض از اقلیت های دینی ۱۷۱اول) تساوی در دیه اقلیت های دینی به رسمیت شناخته شده ۱۷۱دوم) تساوی در دیه اقلیت های دینی به رسمیت شناخته نشده ۱۷۳۳–۲–۲–۲ ضمانت اجراهای کیفری تبعیض آمیز علیه اقلیت های دینی ۱۷۷اول) قتل عمد غیرمسلمان توسط مسلمان ۱۷۷الف) قتل غیرمسلمان ذمی توسط مسلمان ۱۷۷ب) قتل غیرمسلمان غیرذمی توسط مسلمان ۱۸۷دوم) قذف غیرمسلمان توسط مسلمان ۱۸۹سوم) زنای غیرمسلمان با زن مسلمان ۱۹۱چهارم) لواط غیرمسلمان با مسلمان ۱۹۳۳–۳ تحلیل رویکردهای اعمال تبعیض بر اقلیت های دینی در حقوق کیفری ۱۹۳فصل چهارم– حقوق اقلیت ها در قوانین کیفری شکلی ایران۴–۱ موقعیت اقلیت ها در نظام قضایی ۲۱۰۴–۱–۱ نابرابری اقلیت ها در بزهکاری ۲۱۱۴–۱–۲ نابرابری اقلیت ها در بزه دیدگی ۲۱۷۴–۲ تفسیرهای قضایی از قوانین کیفری در ارتباط با اقلیت ها ۲۲۱۴–۳ سیاست جنایی قضایی در ارتباط با اقلیت ها ۲۳۰۴–۳–۱ حق ترافع قضایی اقلیت ها ۲۳۱۴–۳–۲ زمینه ها و موانع فقهی – حقوقی دادرسی افتراقی نسبت به اقلیت ها ۲۳۴اول) تشکیل محاکم اختصاصی برای رسیدگی به دعاوی اقلیت ها ۲۳۵دوم) رسیدگی افتراقی به دعاوی اقلیت ها ۲۳۸۴–۴ اقلیت ها به عنوان مجریان عدالت کیفری ۲۴۱۴–۴–۱ امکان تصدی مقام قضا ۲۴۳۴–۴–۲ امکان تصدی در دادسرا ۲۴۶۴–۴–۳ امکان تصدی در بخش انتظامی و ضابطان قضایی ۲۴۷۴–۴–۴ اقلیت ها در مقام عضویت هیات منصفه ۲۴۸۴–۴–۵ اقلیت ها در مقام عضویت شورای حل اختلاف ۲۵۰۴–۵ اعضای اقلیت ها به عنوان کنشگران عدالت کیفری ۲۵۱۴–۵–۱ دسترسی به عدالت در مقام شاکی یا مدعی خصوصی ۲۵۱اول) حق دادخواهی بطور موثر ۲۵۱دوم) حق رسیدگی به دعوی در کمال بی طرفی و استقلال ۲۵۳۴–۵–۲ امنیت و حمایت قضایی به عنوان متهم ۲۵۶اول) حق متهم در تفهیم اتهام بطور موثر ۲۵۶دوم) غیرقانونی نبودن بازداشت

سوم) حق داشتن وکیل ۲۵۹۴–۶ اعتباربخشی در مقام اثبات وقایع دعوی ۲۶۱۴–۶–۱ اقلیت ها به عنوان گواه ۲۶۲۴–۶–۲ اقلیت ها به عنوان کارشناس و مترجم ۲۶۳۴–۶–۳ اقلیت ها در مقام ادای سوگند ۲۶۳۴–۶–۴ اقلیت ها در مقام میانجی در عدالت ترمیمی ۲۶۵نتیجه گیری و پیشنهاد ها

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• اقیت
• تفاوت های فرهنگی
• حقوق اقلیت ها