۸٬۱۴۸
ویرایش
حقوق جنگ: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حقوق جنگ یا مخاصمات بین المللی'''، یکی از فصول مهم [[حقوق بین الملل عمومی]] را تشکیل می دهد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل از نظریه تا عمل|ترجمه=|جلد=|سال=1394|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669456|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=امیدی|چاپ=2}}</ref> حقوق جنگ عبارت است از مجموعه قواعد حاکم بر روابط دو طرف متخاصم در جنگ و همچنین روابط آن ها با طرف های ثالث و بی طرف.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل اسلام|ترجمه=|جلد=|سال=1392|ناشر=دادگستر|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669460|صفحه=|نام۱=عباسعلی|نام خانوادگی۱=عظیمی شوشتری|چاپ=2}}</ref>سابقه حقوق جنگ به عهد باستان و قرون وسطی باز می گردد اما پیدایش آن به صورت امروزی، نسبتا جدید است و بنای آن بر پایه هنجاری آمرانه که توسل به زور را در حل اختلافات میان [[دولت]] ها مردود می شمرد، بعد از سال های پایانی قرن نوزدهم گذاشته شد و جنگ های تجاوزکارانه اعمالی نامشروع تلقی گردید ولی نتیجه تلاش برای پیشگیری از جنگ به دلیل نبودن یک سازمان علمی حقوق بین الملل جزا چندان موفقیت آمیز نبوده است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل کیفری (گزیده مقالات 1)|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669468|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=اردبیلی|چاپ=5}}</ref> حقوق جنگ شامل جنگ های بین المللی و جنگ های داخلی می شود.<ref name=":0" /> | '''حقوق جنگ یا مخاصمات بین المللی'''، یکی از فصول مهم [[حقوق بین الملل عمومی]] را تشکیل می دهد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل از نظریه تا عمل|ترجمه=|جلد=|سال=1394|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669456|صفحه=|نام۱=علی|نام خانوادگی۱=امیدی|چاپ=2}}</ref> حقوق جنگ عبارت است از مجموعه قواعد حاکم بر روابط دو طرف متخاصم در جنگ و همچنین روابط آن ها با طرف های ثالث و بی طرف.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل اسلام|ترجمه=|جلد=|سال=1392|ناشر=دادگستر|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669460|صفحه=|نام۱=عباسعلی|نام خانوادگی۱=عظیمی شوشتری|چاپ=2}}</ref> سابقه حقوق جنگ به عهد باستان و قرون وسطی باز می گردد اما پیدایش آن به صورت امروزی، نسبتا جدید است و بنای آن بر پایه هنجاری آمرانه که توسل به زور را در حل اختلافات میان [[دولت]] ها مردود می شمرد، بعد از سال های پایانی قرن نوزدهم گذاشته شد و جنگ های تجاوزکارانه اعمالی نامشروع تلقی گردید ولی نتیجه تلاش برای پیشگیری از جنگ به دلیل نبودن یک سازمان علمی حقوق بین الملل جزا چندان موفقیت آمیز نبوده است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق بین الملل کیفری (گزیده مقالات 1)|ترجمه=|جلد=|سال=1388|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669468|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=اردبیلی|چاپ=5}}</ref> حقوق جنگ شامل جنگ های بین المللی و جنگ های داخلی می شود.<ref name=":0" /> | ||
== تعریف == | == تعریف == | ||
حقوق | حقوق جنگ، شامل مجموعه قواعد حقوق بین الملل حاکم بر مناسبات متقابل کشورهای متخاصم در یک مخاصمه مسلحانه بین المللی و یا میان کشورهای متخاصم با کشورهای بی طرف است. طرفین درگیر در چنین جنگی، ملزم به رعایت آن قواعد در طول عملیات خصمانه خود هستند. به طور خلاصه حقوق جنگ را می توان عرف و ضوابط قراردادی مربوط به جنگ نیز نامید.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق جنگ حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه|ترجمه=|جلد=|سال=1395|ناشر=انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669464|صفحه=|نام۱=محمدرضا|نام خانوادگی۱=ضیایی بیگدلی|چاپ=4}}</ref> | ||
== پیشینه == | == پیشینه == | ||
پیشینه حقوق جنگ در ادوار مختلفی قابل بررسی است: | پیشینه حقوق جنگ در ادوار مختلفی قابل بررسی است: | ||
قبل از دوران جامعه ملل: حیات بشر همواره با جنگ و خونریزی همراه بوده است. دولت شهرهای یونان باستان به رغم تمدن پیشرفته ای که داشتند، درگیر جنگ های پلوپونز شدند و خود را به نابودی کشاندند. امپراتوری اسکندر در نتیجه مخاصمات میان حکمرانان یونانی از هم پاشید. در سده دوم و سوم پیش از میلاد، قدرت امپراتوری روم از راه جنگ گسترش یافت و سرزمین های امپراتوری مدت دو سده بر اساس نظام حقوقی رم اداره شدند. وجود مصائب، [[خسارت]] ها و [[زیان]] های فراوان ناشی از جنگ، سبب شد تا تلاش هایی برای رهایی از این بلای خانمان سوز و جلوگیری از آن صورت گیرد. اما موفقیت چندانی به دست نیامده است زیرا قدرتمندان آن را تحت عناوین مختلفی مانند جنگ عادلانه در مقابل جنگ غیر عادلانه توجیه کرده اند. از این رو دولت ها به منظور تامین اهداف توسعه طلبانه و | قبل از دوران جامعه ملل: حیات بشر همواره با جنگ و خونریزی همراه بوده است. دولت شهرهای یونان باستان به رغم تمدن پیشرفته ای که داشتند، درگیر جنگ های پلوپونز شدند و خود را به نابودی کشاندند. امپراتوری اسکندر در نتیجه مخاصمات میان حکمرانان یونانی از هم پاشید. در سده دوم و سوم پیش از میلاد، قدرت امپراتوری روم از راه جنگ گسترش یافت و سرزمین های امپراتوری مدت دو سده بر اساس نظام حقوقی رم اداره شدند. وجود مصائب، [[خسارت]] ها و [[زیان]] های فراوان ناشی از جنگ، سبب شد تا تلاش هایی برای رهایی از این بلای خانمان سوز و جلوگیری از آن صورت گیرد. اما موفقیت چندانی به دست نیامده است زیرا قدرتمندان آن را تحت عناوین مختلفی مانند جنگ عادلانه در مقابل جنگ غیر عادلانه توجیه کرده اند. از این رو دولت ها به منظور تامین اهداف توسعه طلبانه و اغراض مادی و کسب یا حفظ قدرت و برتری جویی شان، تحت پوشش چنین واژگان جنگ هایی مانند جنگ های صلیبی صورت داده اند که جز خشونت، بی رحمی، انتقام جویی و خون ریزی نتیجه ای در برنداشت. | ||
# دوران جامعه ملل: اگر چه در قرن 19 و دهه های اول و قرن بیستم، [[حقوق بین الملل]]، رفتار دولت ها در ایام جنگ را با تنظیم قواعد و مقرراتی مورد ملاحظه قرار داده بود ولی درباره حق توسل به زور و جنگ توسط دولت ها ممنوعیتی را به وجود نباورد در واقع، اختیار به دست دولت ها بود که هر گاه لازم می دیدند به زور متوسل می شدند. چنان که کنفرانس های 1899 و 1907 لاهه علی رغم پیش بینی ها و انتظارات در موضوعات مورد نظر چندان موفقیتی نداشت و نتوانست ممنوعیتی را برای توسل به زور ایجاد نماید و جنگ را غیر قانونی اعلام کند. بعد از [[جنگ جهانی اول]]، جامعه ملل تشکیل شد تا از وقوع جنگ های بعدی پیش گیری کند اما این هدف محقق نشد و فقط محدودیت هایی در جنگ ایجاد شد. در گام بعدی پیمان بریان-کلوگ 1928 یا [[پیمان پاریس]] مشهور به قرارداد عمومی تقبیح جنگ به عنوان ابزار سیاست ملی است. اما این پیمان نیز در عمل موفق به پیشگیری از جنگ نشد. | # دوران جامعه ملل: اگر چه در قرن 19 و دهه های اول و قرن بیستم، [[حقوق بین الملل]]، رفتار دولت ها در ایام جنگ را با تنظیم قواعد و مقرراتی مورد ملاحظه قرار داده بود ولی درباره حق توسل به زور و جنگ توسط دولت ها ممنوعیتی را به وجود نباورد در واقع، اختیار به دست دولت ها بود که هر گاه لازم می دیدند به زور متوسل می شدند. چنان که کنفرانس های 1899 و 1907 لاهه علی رغم پیش بینی ها و انتظارات در موضوعات مورد نظر چندان موفقیتی نداشت و نتوانست ممنوعیتی را برای توسل به زور ایجاد نماید و جنگ را غیر قانونی اعلام کند. بعد از [[جنگ جهانی اول]]، جامعه ملل تشکیل شد تا از وقوع جنگ های بعدی پیش گیری کند اما این هدف محقق نشد و فقط محدودیت هایی در جنگ ایجاد شد. در گام بعدی پیمان بریان-کلوگ 1928 یا [[پیمان پاریس]] مشهور به قرارداد عمومی تقبیح جنگ به عنوان ابزار سیاست ملی است. اما این پیمان نیز در عمل موفق به پیشگیری از جنگ نشد. | ||
# بعد از تاسیس سازمان ملل: تدابیر پیش بینی شده درباره عدم توسل به جنگ در میثاق جامعه ملل، پیمان بریان-کلوگ و سایر موارد نشان داد که این تدابیر برای پیش گیری از جنگ موثر نبوده اند و وقوع جنگ جهانی دوم مثبت این امر بود. بعد از [[جنگ جهانی دوم]]، جامعه ملل متحل شد و سازمان ملل متحد به عنوان ابزار نظم و قانون در محیط بین الملل ایجاد شد. مهمترین مسئله در تدوین منشور ملل متحد موضوع جنگ بود که در بند 4 ماده 2 این منشور قید شده است. البته منشور ملل متحد به جای عنوان جنگ از واژه وسیع توسل به زور استفاده کرده است تا هر نوع برخورد مسلحانه و تجاوز از نوع جنگ را در بر گیرد و اقدامات خصمانه کمتر از جنگ از دایره ممنوعیت خارج نگردد.البته با وجود این که زمان زیادی از تشکیل سازمان ملل متحد نگذشته بود که به ترتیب دو عضو دائم شورای امنیت، یعنی فرانسه و ایالات متحده امریکا به عنوان بانیان جنگ خونین و دهشت بار ویتنام وارد عمل می شوند. علاوه بر این که بلای خانمان سوز توسط و یا تحت حمایت مدعیان به اصطلاح صلح و امنیت بین المللی البته تحت عناوینی دل انگیز مانند دفاع مشروع همچنان ادامه دارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نگاهی تحلیلی بر مخاصمات مسلحانه در دو دیدگاه اسلام و حقوق بین الملل|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=فصلنامه دیدگاه های حقوقی شماره 54 تابستان 1390|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669500|صفحه=|نام۱=عباس|نام خانوادگی۱=نظیفی|نام۲=سیداصغر|نام خانوادگی۲=جعفری|چاپ=}}</ref> | # بعد از تاسیس سازمان ملل: تدابیر پیش بینی شده درباره عدم توسل به جنگ در میثاق جامعه ملل، پیمان بریان-کلوگ و سایر موارد نشان داد که این تدابیر برای پیش گیری از جنگ موثر نبوده اند و وقوع جنگ جهانی دوم مثبت این امر بود. بعد از [[جنگ جهانی دوم]]، جامعه ملل متحل شد و سازمان ملل متحد به عنوان ابزار نظم و قانون در محیط بین الملل ایجاد شد. مهمترین مسئله در تدوین منشور ملل متحد موضوع جنگ بود که در بند 4 ماده 2 این منشور قید شده است. البته منشور ملل متحد به جای عنوان جنگ از واژه وسیع توسل به زور استفاده کرده است تا هر نوع برخورد مسلحانه و تجاوز از نوع جنگ را در بر گیرد و اقدامات خصمانه کمتر از جنگ از دایره ممنوعیت خارج نگردد.البته با وجود این که زمان زیادی از تشکیل سازمان ملل متحد نگذشته بود که به ترتیب دو عضو دائم شورای امنیت، یعنی فرانسه و ایالات متحده امریکا به عنوان بانیان جنگ خونین و دهشت بار ویتنام وارد عمل می شوند. علاوه بر این که بلای خانمان سوز توسط و یا تحت حمایت مدعیان به اصطلاح صلح و امنیت بین المللی البته تحت عناوینی دل انگیز مانند دفاع مشروع همچنان ادامه دارد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نگاهی تحلیلی بر مخاصمات مسلحانه در دو دیدگاه اسلام و حقوق بین الملل|ترجمه=|جلد=|سال=1390|ناشر=فصلنامه دیدگاه های حقوقی شماره 54 تابستان 1390|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669500|صفحه=|نام۱=عباس|نام خانوادگی۱=نظیفی|نام۲=سیداصغر|نام خانوادگی۲=جعفری|چاپ=}}</ref> | ||
== اهمیت == | == اهمیت == | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۳: | ||
# [[اصول کلی حقوق]]: در حقوق جنگ به اصول کلی حقوقی، نسبت به سایر منابع، کمتر بها داده شده است، به طوری که معمولا به خطا حقوق جنگ را تنها رسوم و قوانین جنگی می دانند اما در واقع اصول کلی حقوقی در جنگ، نقشی تقریبا به همان اندازه مهم ایفا می کند که در حقوق صلح. از سوی دیگر، عرف و قراردادهای مربوط به حالت جنگ، همیشه بر اصول کلی حقوقی مبتنی می باشد. از جمله این اصول، [[اصل حسن نیت]] است که پایه و اساس روابط بین المللی را تشکیل داده و زیربنای حقوق جنگ نیز محسوب می شود. | # [[اصول کلی حقوق]]: در حقوق جنگ به اصول کلی حقوقی، نسبت به سایر منابع، کمتر بها داده شده است، به طوری که معمولا به خطا حقوق جنگ را تنها رسوم و قوانین جنگی می دانند اما در واقع اصول کلی حقوقی در جنگ، نقشی تقریبا به همان اندازه مهم ایفا می کند که در حقوق صلح. از سوی دیگر، عرف و قراردادهای مربوط به حالت جنگ، همیشه بر اصول کلی حقوقی مبتنی می باشد. از جمله این اصول، [[اصل حسن نیت]] است که پایه و اساس روابط بین المللی را تشکیل داده و زیربنای حقوق جنگ نیز محسوب می شود. | ||
# [[معاهدات بین المللی|قراردادهای بین المللی]]: قراردادها از جمله منابع عمده حقوق جنگ است و بخش اعظم این حقوق به صورت حقوق قراردادی است از جمله این قرارداد می توان به [[اعلامیه پاریس]] و [[عهدنامه ژنو]] اشاره کرد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نگرشی اجمالی به حقوق جنگ|ترجمه=|جلد=|سال=45|ناشر=مجله حقوقی بین المللی تابستان و پاییز 65 شماره 6|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669440|صفحه=|نام۱=محمدرضا|نام خانوادگی۱=ضیایی بیگدلی|چاپ=}}</ref> | # [[معاهدات بین المللی|قراردادهای بین المللی]]: قراردادها از جمله منابع عمده حقوق جنگ است و بخش اعظم این حقوق به صورت حقوق قراردادی است از جمله این قرارداد می توان به [[اعلامیه پاریس]] و [[عهدنامه ژنو]] اشاره کرد.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=نگرشی اجمالی به حقوق جنگ|ترجمه=|جلد=|سال=45|ناشر=مجله حقوقی بین المللی تابستان و پاییز 65 شماره 6|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669440|صفحه=|نام۱=محمدرضا|نام خانوادگی۱=ضیایی بیگدلی|چاپ=}}</ref> | ||
در حقوق اسلام نیز منابعی برای حقوق جنگ برشمرده شده است که به قرار زیر است: | |||
# [[قرآن]]: از مجموع آیات قرآن 260 آیه مربوط به [[جنگ|جهاد]] است که 4 در صد قرآن را در بر می گیرد. در ایام اقامت پیامبر اسلام در مکه، به علت اندک بودن گروندگان به [[اسلام]]، به هیچ وجه اجازه حمله مسلحانه به دشمن داده نشده و صرفا آیات نازله مربوط به جهاد در مدت 13 سال مزبور جنبه آماده سازی لازم داشته است از جهت ایمان و توکل به خدا، پایداری، صبر، معامله با خدا وعده پاداش های آخرت، دور ساختن تصور مرگ و فنا از شهدای در راه خدا، آماده شدن برای خطرات شدید و خسارت مسلم و ضرورت تدافع اجتماعی در سال 8 بعثت یعنی 6 سال مانده به درگیری نظامی با کفار اولین آیات جنگ نازل شد که آیات 148 تا 152 سوره بقره بود و آیات 245 و 246 حکم فقهی جنگ صریحا اعلام گردید تا آن که بالاخره در سال اول هجرت به مدینه باز در همان سوره شرایط اصلی جنگ یعنی چهارچوب جهاد اسلامی در آیه 186 کامل و جامع بیان شد. | |||
# سیره: سیره منبع دیگری از منابع اصلی احکام و قواعد جهاد است. پیامبر اسلام (ص) پس از ورود به شهر مدینه اولین اقدامی که به عمل آوردند بنای یک مسجد بود و بعد عملی کردن اتحاد با انعقاد یک قرارداد بین گروه هایی که در مدینه زندگی می کردند. | |||
# نظر فقها: فقهای اسلامی از همان دوره های آغازین به تنظیم قواعد و مقررات جنگ به طور جدی اهتمام ورزیدند چرا که ملت مسلمانان از همان ایام با ملل مجاور خود برخورد داشتند. لذا فقیهان در خصوص احکام و قواعد و اعمال مجاز و اعمال ممنوع در جنگ کتاب ها و رسالات زیادی نگاشته اند و کتاب الجهاد نام نهاده اند از جمله کتاب محمد بن علی بن بابویه قمی در کتاب الهدایه که فصلی به جهاد اختصاص داده شده یا شرح شیخ مفید در کتاب المقنعه مه به جهاد فی الدین اختصاص داده است.<ref>{{یادکرد کتاب۲||عنوان=حقوق اسیران جنگی|ترجمه=|جلد=|سال=1387|ناشر=میزان|مکان=|شابک=|پیوند=|شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران=6669564|صفحه=|نام۱=محمدعلی|نام خانوادگی۱=حجازی|چاپ=1}}</ref> | |||
== قوانین و مقررات پرکاربرد == | == قوانین و مقررات پرکاربرد == | ||