کارکرد فرض قانونی در نظام های حقوقی

کارکرد فرض قانونی در نظام های حقوقی نام مقاله ای از رضا شکوهی زاده است که در شماره دوم (فروردین ۱۳۹۸) فصلنامه علمی دانشنامه های حقوقی منتشر شده است.

چکیده

فلسفۀ وجودی فرض قانونی، در کارکرد آن نهفته است و نه ماهیت نظری آن. به­رغم ماهیت فرامنطقی فروض قانونی، ضرورت کاربردی آن باعث شده است تا در تمام نظام­های حقوقی، به­نوعی از آن استفاده شود. فرض قانونی دارای کارکردی دوگانه در نظام­های حقوقی است. کارکرد فنی فروض قانونی را باید از کارکرد قاعده­ساز آن تمیز داد. کارکرد فنی فرض قانونی ممکن است تفسیری یا تکمیلی باشد. برخی از فروض قانونی کارکرد تفسیری صرف دارد، مانند فرض قانونی رهن عام اموال بدهکار. کارکرد تکمیلی فروض قانونی (مانند فرض عدم پذیرش جهل نسبت به قانون)، به اثرگذاری دیگر قواعد حقوقی کمک می­کند. کارکرد قاعده­ساز فروض قانونی، موضوعی را تخصصاً مشمول یک حکم جدید قرار می­دهد، بدون اینکه به­قلمروی قاعدۀ موردنظر استثنایی وارد کند. فروض قانونی قاعده­ساز ممکن است تاریخی یا غایت­مدار باشند. فروض قانونی تاریخی به گذشته نظر دارند و فروض غایت­مدار به آینده. کارکرد تاریخی امکان می­دهد تا بدون برهم خوردن انسجام یک نظام حقوقی، قواعد جدیدی وارد آن شود (مانند قواعد حاکم بر اشخاص حقوقی). آنجا که نوبت به کارکرد غایت­بنیان فرض قانونی می­رسد، این فروض اجازه می­دهد تا قانون‌گذار برخی منافع و ارزش­ها را مورد حمایت قرار دهد. وسعت ابتکار عمل قانون‌گذار در وضع این احکام، با سوءظن برخی حقوق‌دانان روبرو شده است. بنابراین، باید مرجع خلق فروض قانونی غایت­مدار و حدود اختیارات آن مشخص شود.

کلیدواژه ها

• فرض قانونی
• کارکرد فروض قانونی
• کارکرد فنی
• کارکرد قاعده‌ساز

مواد مرتبط

• ماده ۹۵۷ قانون مدنی
• ماده ۸۵۱ قانون مدنی
• ماده ۸۷۵ قانون مدنی
• ماده ۴۵ قانون مدنی
• ماده ۶۹ قانون مدنی