ماده ۴۹۶ قانون مجازات اسلامی

پزشک در معالجاتی که دستور انجام آن را به مریض یا پرستار و مانند آن صادر می‌ نماید، در صورت تلف یا صدمه بدنی ضامن است مگر آنکه مطابق ماده (495) این قانون عمل نماید. تبصره 1 ـ در موارد مزبور، هرگاه مریض یا پرستار بداند که دستور اشتباه است و موجب صدمه و تلف می‌ شود و با وجود این به دستور عمل کند، پزشک ضامن نیست بلکه صدمه و خسارت مستند به خود مریض یا پرستار است. تبصره 2 ـ در قطع عضو یا جراحات ایجاد شده در معالجات پزشکی طبق ماده (495) این قانون عمل می‌ شود.

پیشینه

در گذشته ماده 319 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370) در این خصوص وضع شده بود.4899660

نکات توضیحی تفسیری دکترین

این ماده در خصوص معالجاتی است که به دستور پزشک انجام می شوند.401236 گروهی علت وضع این ماده را چنین بیان نموده اند که در فرض ورود ضرر به بیمار توس شخصی مانند پرستار و در اثر دستور پرستار، عرف پزشک حاذق را دارای مسئولیت صدور دستور درست و مناسب و پرستار را نیز موظف به رعایت دستورات پزشک می داند.353576 گروهی این ماده را از مصادیق اقوی بودن سبب از مباشر تلقی کرده اند.1782712 درواقع دستور پزشک، نوعی سبب و مباشر طرف دیگر اعم از خود بیمار یا یکی از اعضای درمانی نظیر پرستاران یا بهیاران است که عیناً بر اساس امر پزشک اقدام نموده و مرتکب تقصیری هم نشده است.4898044 منتها این سبب اقوی از مباشر تلقی می شود.1073520

البته بر اساس تبصره این ماده در فرضی که مباشر، آگاه به اشتباه بودن دستور پزشک بوده باشد، دیگر نمی توان مساله را از مصادیق اقوی بودن سبب از مباشر تلقی نمود.4165280

مستندات فقهی

گروهی در این خصوص روایتی را از امام حسن عسگری مورد استناد قرار داده اند که عدم مسئولیت و ضمان طبیب در چنین حالتی از آن قابل استنباط است. ایشان در این روایت خطاب به فردی که در جریان درمان فرزند خویش منجر به مرگ او شده بود، فرمودند :«بخاطر آنچه نموده ای چیزی بر گردن تو نیست. زیرا قصد تو مداوا بوده است...» اما گروهی دیگر معتقدند این روایت ویژه حالتی است که پزشکی مرتکب تقصیری نشده و یا دستور اشتباهی نداده باشد.2581572