ماده ۵۲۶ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)

هرگاه دو یا چند عامل، برخی به مباشرت و بعضی به تسبیب در وقوع جنایتی، تأثیر داشته باشند، عاملی که جنایت مستند به اوست ضامن است و چنانچه جنایت مستند به تمام عوامل باشد به ‌طور مساوی ضامن می‌ باشند مگر تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت باشد که در این صورت هر یک به میزان تأثیر رفتارشان مسؤول‌ هستند. در‌ صورتی ‌که مباشر در جنایت بی‌ اختیار، جاهل، صغیر غیرممیز یا مجنون و مانند آنها باشد فقط سبب، ضامن است.

توضیح واژگان

در این ماده در سبب اقوی از مباشر توضیحاتی ارائه شده است. مقصود آن است که اگر دو نفر منجر به اتلاف شوند در حالی که یکی از این دو مباشر و دیگری سبب باشد، در پاره ای از موارد که تاثیر رفتار سبب از مباشر قوی تر است باید او را مسئول دانست. در این خصوص حقوقدانان به حالاتی نظیر اکراه مباشر از سوی سبب و غرور مباشر از سوی سبب اشاره کرده اند.332208 همین طور اگر مباشر انسانی فاقد مسئولیت کیفری باشد و دیگری وی را وادار به ارتکاب جرم کرده باشد نیز مشمول این حالت است.4786424 سبب اقوی از مباشر را نباید چنان گسترده کرد که حالات بعید را که رابطه سببیت عرفی میان آن ها وجود ندارد را نیز در بر بگیرد.353096

نکات توضیحی تفسیری دکترین

این ماده در خصوص بیان حکم حالاتی است که در آن سبب و مباشر در ارتکاب یک جنایت با یکدیگر جمع شوند.4882032 به نظر می رسد در این حالت باید اصل را بر مسئولیت مباشر قرار داد. اما گاه باید در صورت اقوی بدون انتساب عمل به مسبب رفتار، او را عامل جنایت دانست.1813780 لذا در فرض اجتماع سبب و مباشر، باید حسب مورد یکی از آن دو را مسئول جبران خسارت قرار داد.443588 گاه مباشر از از سبب اقوی است. مانند حالتی که کسی چاهی را می کند و دیگری او را به درون چاه می اندازد.گاه نیز سبب از مباشر اقوی است. این در صورتی است که فعل سبب موجب ایجاد تزلزلی در فعل و یا هر یک از ارکان مسئولیت کیفری مباشر شده باشد.4796892 مباشر را باید زمانی از سبب اقوی دانست که دارای تمام ارکان مادی، معنوی و قانونی جرم باشد.348892 در مواردی نیز تاثیر رفتار این دو مساوی است که باید آنها را به تشریک ضامن دانست.340880قسمت اخیر ماده ناظر به حالتی است که سبب از مباشر اقوی است. در اکثر موارد باید مباشر از سبب اقوی دانست. به عنوان مثال در حالتی که به فرد عاقل و بالغ و مختاری دستور انجام امری داده شده باشد، قطعا مباشر از سبب اقوی است.4882192 در خصوص قسمت اخیر این ماده، گروهی حالتی را که مباشر عقل و بالغ و مختار بوده لیکن نسبت به حکم یا موضوع جاهل بوده است اما سبب به این امر آگاه بوده نیز مشمول این حالت دانسته اند.4882148

سوابق فقهی

فقها معتقدند که اقوی بودن سبب از مباشر را باید از طریق مراجعه به عرف تشخیص داد.353568 عده ای از فقها نیز تاکید کرده اند که لازم است هم مباشر و هم سبب هر دو انسان باشند.348896

مصادیق و نمونه ها

از حالت مورد بحث که اجتماع سبب و مباشر نام دارد، گروهی تحت عنوان ـ«توارد فعل سبب و مباشر» نیز یاد کرده اند و برای آن مثال های مختلفی بیان داشته اند. به عنوان مثال:

_ اگر کسی دیگری را نگاه دارد تا شخص ثالثی سر او را ببرد .

_اگر یکی چاهی در جای غیر مجاز حفر کند تا دیگری مجنی علیه را به داخل ان بلغزاند.

_ اگر کسی سمی تهیه کند تا دیگری با آن سم دیگری را مسموم کند.

_و ... از مصادیق اجتماع سبب و مباشر هستند.4767000

همچنین در خصوص مصداق سبب اقوی از مباشر برخی به وضعیت پرستاری اشاره کرده اند که در جریان اجرای دستورات پزشک و بدون علم به جزییات آن، دارویی سمی را که پزشک تجویز کرده بدون علم به سمی بودن آن به بیمار می خوراند.353564 همینطور حالتی را که در آن زنی که برای فرار از دست فرد رباینده خود را از طبقه بالا به پایین پرت می کند نیز گروهی مصداق سبب اقوی از مباشر دانسته اند.4807684