ماده ۱ قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸

ماده ۱ قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان: از نظر این قانون، به مؤلف و مصنف و هنرمند « پدیدآورنده » و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می آید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن بکار رفته، « اثر» اطلاق می شود.

مواد مرتبط

• ماده 15 کنوانسیون برن
• ماده 2 کنوانسیون برن
• ماده 3 کنوانسیون برن
• ماده 4 کنوانسیون برن
• ماده 9 موافقت نامه تریپس
• ماده 6 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و...
• ماده 16 قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای
• ماده 62 قانون تجارت الکترونیکی
• ماده 2 WCT (معاهده حق مولف سازمان جهانی مالکیت فکری)
• ماده 1 UCC (کنوانسیون جهانی کپی رایت)

توضیح واژگان

پدیدآورنده به کسی گفته می شود که اثر، نتیجه ذوق و ابتکار و خلاقیت اوست. پدیدآورنده اصولا شخص حقیقی است. البته در قوانین ایران، تعریفی از پدیدآورنده به عمل نیامده است.

از اثر در فرهنگ های لغت به نشان، علامت، هر آن چیزی که پس از هر کاری باقی بماند و دلالت بر وجود آن کند، تالیف، تصنیف و... تعریف شده است. از منظر حقوقی نیز وقتی می توان کلمه اثر را بر محصول فکری ای اطلاق نمود که آن اثر، تجلی و بروز ظاهری یافته باشد. اثر در این ماده، اعم از اثر کاغذی و الکترونیکی (داده پیام) می باشد.

اصطلاح ابتکار نیز به این معنا است که اثر باید مظهر شخصیت پدیدآورنده باشد و منظور از آن، لزوما جدید بودن و تازگی اثر نیست. اثر اصیل با اثر جدید متفاوت است و آنچه این جا مطرح است، اصالت است.

هرگاه مفروضاتی جمع شوند و از جمع آنها، یک عنوان و مفهوم جدیدی به وجود آید، تألیف صورت گرفته است. و شخصی که اقدام به این عمل نموده را مؤلف می نامند.

مطالعات تطبیقی

کنوانسیون برن، علمی، هنری یا ابتکاری بودن اثر را شرط لازم برای حمایت نمی داند و از تمامی آثار، حمایت به عمل می آورد، مشروط بر اینکه آن اثر، به نحوی از انحاء، در کنوانسیون از شمول حمایت استثنا نشده باشد. همچنین کنوانسیون برن، فردی که نامش به نحو متعارف و معمول بر روی اثر آمده را پدیدآورنده تلقی می کند، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود.

در رویه قضایی و دکترین فرانسه نیز مانند ایران، فکر، بدون شکل و قالب، به دارایی عمومی تعلق دارد و قابل تعقیب توسط صاحب فکر و ایده نیست.

بند 2 ماده 3 قانون 1988 انگلیس، تثبیت و مضبوط بودن را شرط حمایت می داند و صرف اصالت را کافی نمی داند.

فلسفه و مبانی نظری ماده

کپی رایت از ایده حمایت نمی کند؛ بلکه آنچه در کپی رایت مورد حمایت است، قالب و نمودیافته ایده است؛ زیرا حمایت از ایده مانعی برای گسترش خلاقیت در جامعه است.

نکات توضیحی

ملاک اصالت و نوآوری، شخصی است، نه عینی. یعنی صرف اینکه پدیدآورنده، تقلید نکرده باشد و اثر حاصل تلاش ذهنی خودش باشد، ولو اینکه شخصی قبل از او یا همزمان با او، اثری مانند آن خلق کرده باشد، کافی است.

انتقادات

در عنوان این قانون و ماده 1 از این قانون، به سه واژه مؤلف، مصنف و هنرمند اشاره شده است، درحالی که از این کلمات تعریفی به عمل نیامده است و بهتر آن بود که تعریف این واژگان نیز ارائه شود. مضاف بر این، حصر این سه شخصیت، صحیح به نظر نمی آید. بعضی از حقوقدانان نیز بر این اعتقادند که اثر، لغتی عام است و مناسب تر آن است که از واژه آفرینه استفاده شود.

نقد دیگری که به این ماده وارد است این است که این ماده مقرر می کند به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می آید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن بکار رفته، «اثر » اطلاق می شود. عبارت به کار رفته بسیار کلی است و حال آنکه منظور قانون گذار، صرفا آثار ادبی و هنری اصیل است و مواردی از قبیل اکتشافات و اختراعات از شمول این قانون خارج اند. پس بهتر آن بود که به شرط اصالت در این ماده اشاره می گردید.

مصادیق و نمونه ها

مواردی مانند عقاید، فرایندها، روش های عملیاتی یا مفاهیم ریاضی، مشمول حمایت کپی رایت نمی باشند. و هم چنین موافقت نامه تریپس و WCT نیز مقرر می کنند که ایده ها، رویه ها، روش های اجرایی، مفاهیم ریاضی مشمول حمایت مالکیت ادبی و هنری نمی باشند.

نویسنده نسبت به کتاب، معمار نسبت به طرح، عکاس نسبت به عکس و در پایگاه داده، کسی که اقدامات اولیه را در تحصیل، تغییر و ارائه محتوا پایگاه داده انجام داده، مالک حقوق مادی و معنوی اثر می باشند.

در برخی از کشورها، کتب راهنما و سالنامه ها نیز اثر ادبی و هنری محسوب می شوند.

یک فیلم مستهجن، یک شعر توهین آمیز، مجسمه عریان، صوت غنایی یک زن و مانند اینها؛ اثر قابل حمایت به شمار نمی آیند؛ چرا که خلاف موازین شرعی اند.