ماده ۴۸۲ قانون مجازات اسلامی

در موارد علم اجمالی به انتساب جنایت به یکی از دو یا چند نفر و عدم امکان تعیین مرتکب، چنانچه جنایت، عمدی باشد قصاص ساقط و حکم به پرداخت دیه می‌ شود.

توضیح واژگان

علم اجمالی را باید در مقابل علم تفصیلی دانست که به معنای روشن بودن امری از تمام جهات است. حال آنکه در علم اجمالی، مسأله از برخی جهات روشن و معلوم و از جهاتی دیگر مجهول می باشد.711460 در ماده فوق، علم اجمالی به معنای حالتی است که می دانیم یکی از چند نفر قاتل است. اما امکان تعیین یکی از آنان را به عنوان قاتل نداریم.670768

نکات توضیحی تفسیری دکترین

به موجب این ماده در مواردی که استناد جنایت به عمل یک فرد معین قطعی است، باید تنها او را مسئول جنایت دانست. اما گاه وقوع جنایت از سوی «یکی از متهمان» مسلم و قطعی ولی زننده ضربه مشخص نیست، در این حالت باید قائل به سقوط قصاص به دلیل بروز شبهه و ثبوت دیه باشیم. 357556 در واقع اثبات استناد جنایت به تمام شرکا و متهمان، وظیفه مدعی است. لذا در فرض ایجاد شبهه در استناد جنایت به فعل همه شرکا و عدم امکان تعیین مرتکب رفتار، باید به «قاعده درء» استناد کرد و قصاص را منتفی دانست. 728948 لذا حکم این ماده در صورتی جاری میشود که اتهام میان چند نفر مردد بوده و و هریک از متهمان مدعی قتل توسط دیگری بوده باشد. البته در خصوص این شرط اختلاف نظر است.711476 همچنین لازم است علم اجمالی نیز به وقوع قتل از سوی یکی از آنان وجود داشته باشد.711464 برخی از حقوقدانان اعم نکات این ماده را به شرح ذیل بیان نموده اند:

1-حد اقل افراد مورد بحث در این ماده 3 نفر اند.

2-واژه جنایت در این ماده به صورت مطلق به کار رفته است و منحصر به قتل نمی شود. همچنین نوع جنایت از نظر عنصر معنوی ممکن است جنایت عمد، جنایت شبه عمد یا جنایت خطای محض باشد.

3-بدون تردید می توان ارتکاب جنایت از سوی یکی از متهمین را مفروض دانست. در عین حال نمی توان دلیلی خاص برای انتساب جنایت به یکی از متهمان شناسایی نمود.352164

این ماده مطلق لوده و لذا نباید میان انواع قتل قائل به تفاوت و تفکیک شد.670780

سوابق فقهی

بسیاری از فقها معتقدند در موارد علم اجمالی به ارتکاب جنایت از سوی یکی از مداخله کنندگان در غیر موارد منازعه، باید قائل بر تنصیف و تساوی به پرداخت دیه بود.352152 گروهی دیگر معتقدند در این حالت باید پرداخت کننده دیه را به قید قرعه مشخص کرد. توجیه این گروه آن است که در فرض تنصیف، به طور قطع در حق یکی از متهمان که نقشی در وقوع جنایت نداشته است ظلم شده است.در حالی که در فرض پذیرش قرعه، یقینی بر این اجحاف وجود ندارد.357568 لذا ضرر یقینی از طریق اعمال خسارت احتمالی دفع خواهد شد.728964

رویه قضایی

به موجب نظریه مشورتی 7/2595-77/6/8 نمی توان یکی از متهمین را با قسامه یا قرعه به عنوان قاتل تعیین کرد. بلکه باید طرفین به دیه تفاهم نمایند. سپس پرداخت کننده دیه به قید قرعه تعیین خواهد شد.711492

همچنین به موجب نظریه7/2401-76/5/12 عدد متهمان در این ماده منحصر به دو نفر نمی باشد.670764

از سوی دیگر بر اساس نظریه 7/61994-78/12/9 نیم توان بین معلوم و مجهول قرعه کشید.670776

مصادیق و نمونه ها

منازعه یا زد و خورد ها را یکی از مصادیق احتمالی تحقق حالت مورد بحث در ماده فوق دانسته اند.356600 یکی دیگر از مثال هایی که در خصوص این ماده مطرح شده است نیز حالتی است که در آن دو نفر با دو سلاح مساوی و یکسان به دیگری شلیک نموده و متوفی در نتیجه اصابت یکی از دو گلوله کشته میشود.352168