تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه مطالعه تطبیقی حقوق ایران و آمریکا و آنسیترال

عنوان	تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه مطالعه تطبیقی حقوق ایران و آمریکا و آنسیترال
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	زهرا ایوبی
استاد راهنما	مرتضی شهبازی نیا
استاد مشاور	محمد عیسایی تفرشی، حسن بادینی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه مطالعه تطبیقی حقوق ایران و آمریکا و آنسیترال عنوان رساله ای است که توسط زهرا ایوبی، با راهنمایی مرتضی شهبازی نیا و با مشاوره محمد عیسایی تفرشی و حسن بادینی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

امروزه تجارت الکترونیک، حجم قابل توجهی از مبادلات تجاری را به خود اختصاص داده است و انتقال الکترونیکی وجوه نقش کلیدی در اجرای آن دارد. صرف نظر از ویژگی های معاملاتی تراکنش الکترونیکی وجوه، به عنوان یک شیوه پرداخت که آثار مستقیمی بر روی سیاست و نظام پولی کشورها دارد، این نوع تراکنش حقوق مصرف کننده را نیز تحت شعاع قرار می دهد. پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخی مناسب به سوالات مطروحه در خصوص تراکنش متقلبانه در بانکداری الکترونیکی از جمله مفهوم انتقال متقلبانه، معیار و آثار تقلب موثر در تراکنش الکترونیکی وجوه از جمله رویکردهای تخصیص خطر و بررسی مسیولیت طرفین، بار اثبات دعوا، امکان طرح دعوا و جبران خسارت در حوزه بانکداری الکترونیکی است و با استفاده از روشی تحلیلی و توصیفی و استنتاج منطقی به بررسی تطبیقی نظام های حقوقی ایران و آمریکا و آنسیترال پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که انتقال متقلبانه مشمول احکام انتقال غیرمجاز می گردد و نظام های حقوقی جهت احراز تراکنش غیرمجاز دو معیار ارایه داده اند. معیار اولیه هویت شخص صادرکننده است. بر مبنای این معیار چنانچه مشتری یا نماینده وی اقدام به صدور دستور پرداخت نمایند دستور مجاز و معتبر لحاظ می شود؛ اما در صورت عدم امکان اعمال معیار مزبور معیار ثانویه ملاک قرار می گیرد که معیار رویه ی امنیتی است و طبق آن عدم مطابقت دستور پرداختی واصله با رویه امنیتی تجاری متعارف منجر به غیرمجاز بودن دستور و مسیولیت بانک می گردد؛ مضافا در مواردی که انتقال بر اساس رویه امنیتی به پیشنهاد مشتری باشد، دستور مجاز محسوب و غالبا مسیولیت با مشتری است. در نظام حقوقی ایران، علی رغم فقدان قانون مدون در خصوص تراکنش الکترونیکی وجوه، با عنایت به مقررات خاص در حوزه حقوق بانکی، تجارت الکترونیک و مقررات عام، معیارهای مزبور در تشخیص و احراز دستور پرداخت الکترونیکی وجه قابل اعمال است. از دیگر نتایج این تحقیق این است که در هر دو نظام حقوقی آمریکا و ایران و قانون مدل آنسیترال اصل بر مسیولیت بانک است؛ لیکن رویه قضایی ایران مشتری را مسیول قلمداد می کند.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب: فصل یکم کلیات و طرح تحقیق.................................................................................................۱ ۱–۱ مقدمه...................................................................................................................................۲ ۱–۲ سوالات تحقیق...................................................................................................................۸ ۱–۳فرضیه ها..............................................................................................................................۸ ۱–۴ جنبه جدید و نوآوری..........................................................................................................۸ ۱–۵ پیشینه تحقیق....................................................................................................................۹

–۶هدف تحقیق.. ......................................................................................................................۹ ۱–۷ روش تحقیق.......................................................................................................................۹ ۱–۸ سامانه تحقیق....................................................................................................................۱۰ فصل دوم شناخت اجمالی انتقال الکترونیکی وجوه...............................................................۱۲ ۲–۱ تعریف انتقال الکترونیکی وجوه...............................

۲–۲ عناصر و ارکان انتقال الکترونیکی وجوه....................

۲–۲–۱ دستور پرداخت

۲–۲–۲ انتقال

۲–۲–۳ الکترونیکی

۲–۲–۴ وجه

۲–۲–۵ تعریف منتخب

۲–۳ تمایز تراکنش سنتی و تراکنش الکترونیکی وجوه

۲–۴ مزایای انتقال الکترونیکی..............................

۲–۵ انواع سامانه انتقال الکترونیکی وجوه............................................................................۳۷ ۲–۵–۱ انتقال وجه عمده و تجاری

۲–۵–۱–۱ سامانه فداویر............................

۲–۵–۱–۲ سامانه اتاق پایای پرداخت بین بانکی (چیپس)

۲–۵–۱–۳ شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب)

۲–۵–۱–۴ سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)

۲–۵–۱–۵ پایاپای الکترونیکی (پایا)...........

۲–۵–۲ انتقال الکترونیکی خرد (مصرف کننده)

۲–۵–۲–۱بانکداری تلفنی.........................................................................................................................۴۳ ۲–۵–۲–۲ کارت های پیش پرداخت شده

۲–۵–۲–۳ سامانه نقطه فروش..............

۴۴ ۲–۶ منابع نظام های حقوقی در انتقال الکترونیکی وجوه

۲–۶–۱ نظام حقوقی آمریکا

۲–۶–۲ آنسیترال

۲–۶–۳ نظام حقوقی ایران

۲–۷ ماهیت حقوقی انتقال الکترونیکی وجوه...................

۲–۷–۱ حواله

۲–۷–۲ انتقال طلب

۲–۷–۳ اذن

۲–۷–۴ نمایندگی

۲–۷–۵ تبدیل تعهد

۲–۷–۶ تعهد به نفع ثالث

۲–۷–۷ ماهیت ویژه

۲–۸ طرف های دخیل در تراکنش الکترونیکی........................................................................۷۴ ۲–۸–۱ درون بانکی

۲–۸–۲ بین بانکی

۲–۸–۲–۱ انواع سامانه انتقال وجه بین بانکی

۲–۸–۲–۱–۱ دو بانک...........................

۲–۸–۲–۱–۲ سه بانک و بیشتر...............

۲–۹ تعهدات طرفین در انتقال الکترونیکی وجوه................

۲–۹–۱ تعهدات بانک

۲–۹–۱–۱ اجرای دستور پرداخت

۸۶ ۲–۹–۱–۱–۱ نظام حقوقی آمریکا..........................

۲–۹–۱–۱–۲ آنسیترال..........................

۲–۹–۱–۱–۳ نظام حقوقی ایران.......

۸۹ ۲–۹–۱–۲ احراز اصالت و راستی آزمایی دستور

۲–۹–۱–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا...........................................................................................................۹۳ ۲–۹–۱–۲–۱–۱ مفهوم رویه امنیتی جهت احراز اصالت و راستی آزمایی دستور پرداخت.........۹۴ ۲–۹–۱–۲–۱–۲ معیار رویه امنیتی جهت احراز اصالت و راستی آزمایی دستور...........................۹۶ ۲–۹–۱–۲–۲ آنسیترال

۲–۹–۱–۲–۲ –۱ روش های احراز اصالت و راستی آزمایی دستور پرداخت....................................۹۷ ۲–۹–۱–۲–۲ –۲ معیار رویه امنیتی جهت احراز اصالت و راستی آزمایی دستور

۲–۹–۱–۲–۳ نظام حقوقی ایران

۲–۹–۱–۲–۳ –۱ مفهوم رویه ایمن جهت احراز اصالت و راستی آزمایی دستور پرداخت

۲–۹–۱–۲–۳ –۲ نظام مدیریت داد ه ها (نماد)

۲–۹–۱–۲–۳ –۳ نظام هویت سنجی الکترونیکی بانکی (نهاب)

۲–۹–۱–۲–۳ –۴ سامانه احراز هویت اشخاص (ساها)

۲–۹–۲ تعهدات مشتری

۲–۹–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا..........

۱۰۹ ۲–۹–۲–۲ آنسیترال....................................

۲–۹–۲–۳ نظام حقوقی ایران ۱۱۲..................................................................................................۱۱۲ فصل سوم مفهوم و معیار انتقال متقلبانه وجوه

۳–۱ مفهوم قاعده تقلب ..................................................................................................................۱۱۵ ۳–۱–۱ جایگاه قاعده تقلب در حقوق ایران

۳–۱–۲ مصالح قاعده تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه

۳–۱–۲–۱ مسدود کردن راه سوءاستفاده از سازوکار انتقال الکترونیکی وجوه

۳–۱–۲–۲ مصلحت عموم در جلوگیری از تقلب

۳–۱–۲–۳ حفظ کار آیی و سودمندی تجاری ابزار انتقال وجوه

۳–۲ مفهوم تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه و تمایز آن از تراکنش توام با خطا

۳–۲–۱ مفهوم تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه

۳–۲–۲ تمایز تراکنش متقلبانه وجوه از تراکنش توام با خطا

۳–۲–۲–۱ تراکنش توام با خطا ناشی از خطا و اشتباه انسانی

۳–۲–۲–۱–۱ نظام حقوقی آمریکا

۳–۲–۲–۱–۱–۱ تراکنش مصرف کننده

۳–۲–۲–۱–۱–۲ تراکنش های تجاری.

۳–۲–۲–۱–۲ آنسیترال...............................

۳–۲–۲–۱–۳ نظام حقوقی ایران............

۳–۲–۲–۲ تراکنش توام با خطا ناشی از خطای فنی و اشتباه بانک

۳–۲–۲–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا.........

۳–۲–۲–۲–۱–۱ تراکنش مصرف کننده

۳–۲–۲–۲–۱–۲ تراکنش تجاری

۳–۲–۲–۲–۲ آنسیترال

۳–۲–۲–۲–۳ نظام حقوقی ایران

۳–۲–۳ معیار متقلبانه بودن تراکنش وجوه

۳–۲–۳–۱ معیار اولیه: هویت شخص صادرکننده دستور پرداخت

۳–۲–۳–۱–۱ مشتری، شخص صادرکننده دستورپرداخت

۳–۲–۳–۱–۱–۱ نظام حقوقی آمریکا.

۳–۲–۳–۱–۱–۱–۱ تراکنش مصرف کننده

۳–۲–۳–۱–۱–۱–۱–۱ صدور دستور پرداخت با آزادی عمل مشتری

۳–۲–۳–۱–۱–۱–۱–۲ صدور دستور با اجبار توسط مشتری

۳–۲–۳–۱–۱–۱–۲ تراکنش تجاری....

۳–۲–۳–۱–۱–۲ آنسیترال....................

۳–۲–۳–۱–۱–۳ نظام حقوقی ایران.....

۳–۲–۳–۱–۲ نماینده مشتری، شخص صادرکننده دستور پرداخت

۳–۲–۳–۱–۲–

نماینده واقعی

۳–۲–۳–۱–۲–۱ –۱ نظام حقوقی آمریکا.......................................................................................................................

۳–۲–۳–۱–۲–۱ –۱ –۱ تراکنش مصرف کننده

۳–۲–۳–۱–۲–۱ –۱–۲ تراکنش تجاری

۳–۲–۳–۱–۲–۱–۲ آنسیترال.....

۳–۲–۳–۱–۲–۱–۳ نظام حقوقی ایران

۳–۲–۳–۱–۲–۲ نماینده ظاهری

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۱ –۱ تراکنش مصرف کننده

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۱ –۲ تراکنش تجاری

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۱ –۲–۱ مقررات عام و قواعد نمایندگی

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۱ –۲–۲ قاعده استاپل

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۲ آنسیترال

۳–۲–۳–۱–۲–۲–۳ نظام حقوقی ایران

۳–۲–۳–۱–۳ ثالث، شخص صادرکننده دستور پرداخت

۳–۲–۳–۱–۳–۱ کارکنان بانک

۳–۲–۳–۱–۳–۲ کارکنان مشتری و افراد تحت کنترل وی

۳–۲–۳–۱–۳–۳ سایر افراد ۱۶۳.....................................................................................................۱۶۳ ۳–۲–۳–۱–۳–۳ –۱ ثالثی که از طریق مشتری یا سهل انگاری و قصور وی اطلاعات را کسب نموده است

۳–۲–۳–۱–۳–۳ –۲ ثالثی که از طریق سهل انگاری بانک به اطلاعات دسترسی یافته است

۳–۲–۳–۱–۳–۳ –۴ ثالثی که مستقلا به اطلاعات دسترسی یافته است

۱۶۶ ۳–۲–۳–۲ معیار ثانویه: مطابقت با رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا

۱۶۷ ۳–۲–۳–۲–۱–

تراکنش مصرف کننده

۳–۲–۳–۲–۱–

تراکنش تجاری

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ توافق بر رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ –۱ توافق بر رویه پیشنهادی از سوی بانک

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ –۱ –۱ توافق بر رویه امنیتی تجاری متعارف

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ –۱ –۱ –۱ دستور پرداخت واصله منطبق بر رویه امنیتی متعارف تجاری

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ –۱ –۱ –۲ عدم انطباق دستور پرداخت واصله با رویه امنیتی متعارف تجاری

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ –۱ –۲ توافق بر رویه امنیتی تجاری غیرمتعارف

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۱ –۲ توافق بر رویه امنیتی منتخب مشتری

۳–۲–۳–۲–۱– ۲–۲ عدم توافق بر رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۲ آنسیترال...........................

۳–۲–۳–۲–۲–۱ توافق بر رویه امنیتی تجاری متعارف

۳–۲–۳–۲–۲–۱–۱ دستور پرداخت واصله، منطبق با رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۲–۱–۲ عدم انطباق دستور پرداخت واصله با رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۲–۲ توافق بر رویه امنیتی تجاری غیرمتعارف

۳–۲–۳–۲–۲–۳ عدم توافق بر رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۲–۳–۱ فرض دستور غیرمجاز

۳–۲–۳–۲–۲–۳–۲ اعمال قواعد نمایندگی

۳–۲–۳–۲–۲–۳–۳ تشخیص بر مبنای رویه امنیتی

۳–۲–۳–۲–۳ نظام حقوقی ایران ....................................................۱۸۵ ۳–۲–۳–۲–۳–۱ توافق بر رویه ایمن

۳–۲–۳–۲–۳–۱ –۱ دستور پرداخت واصله منطبق با رویه ایمن

۳–۲–۳–۲–۳–۱ –۲ عدم انطباق دستور پرداخت واصله با رویه ایمن

۳–۲–۳–۲–۳–

توافق بر رویه ایمنی منتخب مشتری

۳–۳ انواع تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه ۱۸۸......................................................................۱۸۸ ۳–۳–۱ اسکیمینگ

۳–۳–۲ فیشینگ

۳–۳–۳ جعل کارت

۳–۳–۴ تحصیل رمز کارت

۳–۴ زمان تحقق تقلب...........................................................

۳–۴–۱ قبل یا هم زمان با صدور دستور پرداخت

۳–۴–۲ در طول روند انتقال و صدور دستور معتبر پرداخت

۳–۴–۳ پس از دریافت پیام از سوی بانک

۳–۵ مرتکبین تقلب....................................................................

۳–۵–۱ شخص ثالث

۳–۵–۲ کارکنان بانک

۳–۵–۳ مشتری یا با همکاری وی

۳–۵–۴ کارکنان مشتری

فصل چهارم تخصیص خطر و مسیولیت ناشی از تقلب در انتقال الکترونیکی وجوه

۴–۱ تخصیص خطر.............................................................

۴–۱–۱ قواعد تخصیص خطر

۴–۱–۱–۱ شخصی که در بهترین موقعیت قرار دارد...........

۴–۱–۱–۲ توزیع ضرر........................

۴–۱–۱–۳ تخصیص مسیولیت نامحدود به یکی از طرفین.........................

۴–۱–۱–۴ مسیولیت محدود..........................

۴–۱–۱–۵ تعیین قاصر..................

۴–۱–۱–۶ تعیین شخص منتفع..................

۴–۱–۲ اهداف

۴–۱–۲–۱ ایجاد تعادل بین هزینه ها

۴–۱–۲–۲ شفاف سازی.................................................

۴–۱–۲–۳ کاهش خسارت

۴–۱–۲–۴ ایجاد اعتماد و اطمینان برای استفاده از این ابزار.................

۴–۱–۳ ارتباط تخصیص خطر با مسیولیت

۴–۲ مسیولیت ناشی از تقلب در تراکنش سنتی و انتقال الکترونیکی وجوه

۴–۲–۱ مسیولیت ناشی از تقلب در تراکنش سنتی

۴–۲–۲ مسیولیت ناشی از تقلب انتقال الکترونیکی وجوه

۴–۲–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا ..........

۴–۲–۱–۱ تراکنش مصرف کننده .....................................................۲۲۳ ۴–۲–۱–۱–۱ عدم مسیولیت مشتری .............................................................۲۲۶ ۴–۲–۱–۱–۲ مسیولیت محدود مشتری

۴–۲–۱–۱–۲–۱ شروط اعمال مسیولیت محدود

۴–۲–۱–۱–۲–۱–۱ اخطار به بانک ظرف مهلت مقرر

۴–۲–۱–۱–۲–۱–۲ اثبات تاثیر اخطار در جلوگیری از تراکنش غیرمجاز از سوی بانک

۴–۲–۱–۱–۲–۲ مسیولیت مشتری تا سقف ۵۰ دلار

۴–۲–۱–۱–۲–۳ مسیولیت مشتری تا سقف

دلار

۴–۲–۱–۱–۳ مسیولیت نامحدود ...............................................۲۳۳ ۴–۲–۱–۲تراکنش تجاری.....................

۴–۲–۱–۲–

عدم مسیولیت مشتری...................

۴–۲–۱–۲–۲ مسیولیت نامحدود مشتری (پس از حصول مرور زمان قانونی)

۴–۲–۲–۲ آنسیترال

۴–۲–۲–۳ نظام حقوقی ایران

۴–۲–۲–۳ –۱ عدم مسیولیت مشتری

۲۴۴ ۴–۲–۲–۳ –۲ مسیولیت نامحدود مشتری

۴–۳ آثار ناشی از انتقال متقلبانه وجوه........................................................................................۲۵۲ ۴–۳–۱ امکان طرح دعوا علیه موسسه مالی واسط از سوی مشتری

۴–۳–۱–۱ نظام حقوقی آمریکا............

۴–۳–۱–۲ آنسیترال..................................

۴–۳–۱–۳ نظام حقوقی ایران..........

۴–۳–۱–۴ تحلیل رویکردهای مطرح.

۴–۳–۱–۴–۱ دلایل رویکرد عدم امکان طرح دعوا علیه بانک واسط توسط مشتری

۴–۳–۱–۴–۱ –۱ قاعده نیویورک

۴–۳–۱–۴–۱–۲ عدم وجود رابطه قراردادی فی مابین مشتری و بانک واسطه.......................................

۴–۳–۱–۴–۲ دلایل رویکرد امکان طرح دعوا علیه بانک واسط توسط مشتری

۴–۳–۱–۴–۲ –۱ قاعده ماساچوست.....

۴–۳–۱–۴–۲ –۲ ذینفع ثالث............

۴–۳–۱–۴–۲ –۳ بانک واسطه نماینده بانک مشتری

۴–۳–۲ جبران خسارت

۴–۳–۲–۱ نظام حقوقی آمریکا........

۴–۳–۲–۱–۱ خسارت مستقیم

۴–۳–۲–۱–۲ خسارت تبعی

۴–۳–۲–۲ آنسیترال................................

۴–۳–۲–۲–۱ خسارت مستقیم

۴–۳–۲–۲–۲ خسارت تبعی

۴–۳–۲–۳ نظام حقوقی ایران

۴–۳–۲–۳–۱ خسارت مستقیم..........

۴–۳–۲–۳–۲ خسارت تبعی..............

۴–۳–۳ بار اثبات دعوا

۴–۳–۳–۱ نظام حقوقی آمریکا

۴–۳–۳–۱–۱ تراکنش مصرف کننده......

۴–۳–۳–۱–۲ تراکنش تجاری

۴–۳–۳–۲ آنسیترال...............................

۴–۳–۳–۳ نظام حقوقی ایران................

۴–۳–۴ وظایف طرفین در زمان تحقق تراکنش متقلبانه وجوه

۴–۳–۴–۱ وظایف بانک..........................

۴–۳–۴–۱–۱ تشخیص و تمیز تقلب.......

۴–۳–۴–۱–۲ عدم اجرای دستور پرداخت

۴–۳–۴–۱–۳ قبول دستور پرداخت با حسن نیت

۴–۳–۴–۱–۳–۱ مفهوم حسن نیت.......

۴–۳–۴–۱–۳–۲ معیار حسن نیت.

۴–۳–۴–۱–۳–۲–۱ معیار ذهنی..

۴–۳–۴–۱–۳–۲–۲ معیار عینی. ............۲۹۸ ۴–۳–۴–۱–۳–۲–۳ اثبات حسن نیت بانک در پذیرش دستور پرداخت............................................

۴–۳–۴–۲ وظایف مشتری.....................

۴–۳–۴–۲–۱ رعایت مراقبت متعارف.

۴–۳–۴–۲–۲ اخطار و اعلان مراتب به بانک

نتیجه گیری............................. ...........................................................................................................................۳۰۶ پیشنهادها.............................................................................................................................................................۳۱۵ منابع....................................................................................................................................................................................۳۱۸

کلیدواژه ها

• انتقال الکترونیکی وجوه
• تراکنش متقلبانه
• تخصیص خطر
• بانک
• مشتری
• تراکنش غیرمجاز
• رویه امنیتی