حقوق بشردوستانه

حقوق بشردوستانه بین الملل، عبارت است از مجموعه مقررات و قوانین که به منظور کاستن ضایعات و خسارات جنگ تنظیم شده است.

اهداف

هدف حقوق بشردوستانه، محدود کردن صدمات و لطمات ناشی از درگیری های مسلحانه و ممنوع کردن استفاده از برخی وسایل و شیوه های نبرد علیه رزمندگان (تحت شرایط خاصی) و افراد غیر نظامی و نیز اهداف غیر نظامی در مخاصمات مسلحانه است.

قلمرو

حقوق بشردوستانه، از لحاظ قلمرو مکانی، در مخاصمات مسلحانه بین اللمللی و غیر بین المللی قابل اعمال است اعم از زمینی، دریایی و هوایی است و از لحاظ زمانی از لحظه آغاز جنگ یا درگیری مسلحانه تا اتمام آن است. با این وجود ممکن است این قلمرو زمانی و مکانی تغییر کند و به ورای زمان و مکان درگیری گسترش یابد. از حیث زمانی، ممکن است پس از اتمام عملیات نظامی یا آتش بس باشد. همچنین در مورد وضعیت اشغال نظامی تا یک سال پس از خاتمه اشغال و در مورد افراد در دست دشمن تا زمان مبادله و آزادی و بازگشت به میهن خود، ادامه دارد. از لحاظ مکانی نیز ممکن است، کشورهای متخاصم در یک درگیری مسلحانه بین المللی یا مناطق جغرافیایی نزدیک به صحنه نبرد در یک درگیری مسلحانه غیر بین المللی را ایجاب کند.

ارتباط با سایر رشته ها

حقوق بشردوستانه و حقوق بشر

حقوق بشردوستانه مقرراتی است، ناظر به رعایت حداقل حقوقی که در هنگام جنگ، طرفین متخاصم باید نسبت به یکدیگر رعایت کنند. به عبارت دیگر می توان گفت، حقوق بشردوستانه نوع خاصی از حقوق بشر است و بنابراین می توان به طور اختصار آن را به عنوان ابزار حقوق بشری حقوق جنگ تعریف کرد. بنابراین حقوق بشر و حقوق بشردوستانه ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. اما موضوع حقوق بشردوستانه، نه کل بشریت بلکه بخش محدودی از آن ها یعنی رزمندگان، مجروحان، بیمان، کشتی شکستگان، اسیران جنگی و غیر نظامیان می باشد. نکته قابل توجه دیگر در حقوق بشردوستانه این است که حقوق بشردوستانه عمدتا حاکم بر روابط بین المللی است در حالی که حقوق بشر ناظر بر روابط بین حکومت یک کشور و افراد واقع در قلمرو آن کشور می باشد. همچنین هدف حقوق بشردوستانه تسکین درد و رنج افرادی است که در نتیجه درگیری مسلحانه برای آن ها ایجاد شده است اما هدف حقوق بشر حمایت از حقوق و آزادی های انسانی در برابر اقتدار فراگیر حکومت دولت متبوع آن ها می باشد. از لحاظ قلمرو زمانی نیز بین این دو رشته تفاوت وجود دارد. حقوق بشردوستانه در زمان بروز درگیری های مسلحانه بین المللی یا غیر بین المللی و آشوب مطرح است اما حقوق بشر در زمان صلح نیز مطرح است اما در زمان بروز مخاصمات مسلحانه و شورش های داخلی نیز به عنوان منبع فرعی حقوق بشردوستانه جهت تکمیل قواعد حمایتی آن اعمال می شود.

اسناد بین المللی

از جمله اسناد بین المللی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کنوانسیون های 1907 لاهه
• کنوانسیون های چهارگانه 1941 ژنو
• پروتکل های الحاقی 1977 ژنو
• کنوانسیون بهبود وضعیت مجروحان نیروهای مسلح در میدان نبرد 1864 و 1868
• کنوانسیون بهبود وضعیت مجروحان و بیماران نیروی مسلح در میدان 1906

کتب مرتبط

• حقوق بشردوستانه بین المللی (رهیافت اسلامی)
• حقوق بشردوستانه در اسلام و حقوق بین الملل (موسوی، موسوی فر و سیدیان هاشمی)