شهادت بر شهادت

شهادت بر شهادت، به شهادتی گفته می‌شود که شاهد اصلی مشخص است و شاهد فرعی، موضوع شهادت را از او شنیده و از قول او بیان می‌کند، ضمن اینکه شاهد اصلی را نیز معرفی می‌کند. شهادت بر شهادت، یعنی اینکه شخص، در محکمه، به آنچه که در خارج از دادگاه شنیده‌ است؛ شهادت بدهد، به عبارت دیگر، شهادت بر شهادت، یعنی اینکه شخص، خودش ناظر مستقیم واقعه نبوده؛ بلکه آن را از دیگری شنیده و در دادگاه بیان می‌نماید.

در تعریفی دیگر آمده است که شهادت بر شهادت، یعنی اینکه دو شخص، نسبت به استماع شهادت دو شخص دیگر، در مورد موضوعی واحد، شهادت بدهند.

برای پیشگیری از اشتباهات قضایی، شهادت بر شهادت شرعی در صورتی مورد تأیید است که شاهد اصلی، فوت کرده باشد یا بنا به دلایلی مثل بیماری، غیبت و … حضورش غیرممکن باشد، بدین ترتیب در شرایط عادی، شهادت بر شهادت معتبر نیست، و اعتبار چنین شهادتی، جنبه استثنایی دارد.

مواد مرتبط

• ماده ۱۳۲۰ قانون مدنی

• ماده ۲۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی
• ماده ۲۴۶ قانون آیین دادرسی مدنی
• ماده ۱۸۸ قانون مجازات اسلامی
• ماده ۱۸۹ قانون مجازات اسلامی

شهادت بر شهادت در حقوق کیفری

در قانون

مطابق ماده ۱۸۸ قانون مجازات اسلامی: «شهادت بر شهادت شرعی در صورتی معتبر است که شاهد اصلی فوت نموده یا به علت غیبت، بیماری و امثال آن، حضور وی متعذر باشد.

تبصره ۱ ـ شاهد بر شهادت شاهد اصلی باید واجد شرایط مقرر برای شاهد اصلی باشد.

تبصره ۲ ـ شهادت بر شهادت شاهد فرع، معتبر نیست.»

واژه «امثال آن»، شامل امتناع شاهد اصلی از ادای شهادت نیز می‌شود، زیرا می‌توان این گونه بیان داشت که چنین شاهدی از حضور در مرجع قضایی، متعذر است.

در فقه

• برخی از فقها معتقدند که شهادت بر شهادت، عبارت از موردی است که در آن حضور شاهد اصلی در محکمه ناممکن بوده و لذا دو نفر فرد جامع‌الشرایط به حضور شاهد و ادای شهادتش نزد آنان در خصوص موضوع مطروحه شهادت بدهند.

قلمرو پذیرش شهادت بر شهادت

به نظر می‌رسد شهادت بر شهادت، بر شهادت شاهد اصلی که با دو واسطه انجام می‌شود، قابل پذیرش نیست.

در قانون

به موجب ماده ۱۸۹ قانون مجازات اسلامی: «جرایم موجب حد و تعزیر با شهادت بر شهادت اثبات نمی‌شود لکن قصاص، دیه و ضمان مالی با آن قابل اثبات است.»

با توجه به حق الناس بودن قصاص و دیه، این دو برخلاف جرایم موجب حد و تعزیر، با شهادت بر شهادت، قابل اثبات می‌باشند، بنابراین ارکان جرایم مستوجب حد و تعزیر را با شهادت بر شهادت نمی‌توان احراز کرد.

مبنای حکم

این حکم که مقرر می‌دارد جرایم موجب حد، با شهادت بر شهادت قابل اثبات نیستند، مطابق با عرف و منطق نیست و مبتنی بر قاعده تخفیف در حدود است که قاعده ای تعبدی است.

در فقه

• امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: شهادت بر شهادت در خصوص حد و در حد کفالت، جایز نیست.

• امیرالمؤمنین (ع) «شهادت مردی بر شهادت مردی را جایز نمی‌دانست مگر شهادت دو مرد بر شهادت یک مرد را» لذا در صورتی که یک مرد شهادت دهد شهادتش جایز و نیمی از شهادت است و نیازمند شهادت مرد دیگر است.
• گروهی از فقها تأکید نموده‌اند که شهادت بر شهادت، فقط با یک واسطه پذیرفته می‌شود نه بیشتر.

بطلان شهادت بر شهادت

برخی از نویسندگان به تصریح بیان داشته‌اند که از آنجا که اعتبار شهادت فرعی، وابسته و ناشی از شهادت اصلی است، لذا در فرض بطلان شهادت اصلی، شهادت فرعی نیز باطل است.

شهادت بر شهادت در حقوق خصوصی

شرایط پذیرش شهادت بر شهادت

شهادت بر شهادت در صورتی مسموع است که شاهد اصل، وفات یافته یا به واسطهٔ مانع دیگری مثل بیماری و سفر و حبس و غیره نتواند حاضر شود.

شهادت غیرمستقیم، در مواردی پذیرفته می‌شود که دسترسی به شاهد اصلی، ممکن نباشد، در مواردی که شاهد اصلی، از ادای شهادت خودداری نماید نیز، شهادت بر شهادت پذیرفته می‌گردد، البته شهادت بر شهادت، زمانی معتبر است که شهادت اصلی نیز، قابل استماع باشد.

قلمروی پذیرش شهادت بر شهادت

در حقوق الله، شهادت بر شهادت مسموع نیست، در حقوق الناس نظیر قصاص، طلاق، نسب، غصب، قرض و …، شهادت بر شهادت پذیرفته می‌گردد.

در حقوق تطبیقی

• در حقوق انگلیس، در تشخیص مفاهیم و معیارهای شهادت بر شهادت، به رویه دادگاه‌های این کشور، مراجعه می‌گردد.

در فقه

• با استناد به روایتی از امام صادق، در مواردی که شاهد اصلی، ادعا نماید که شاهد فرع را گواه بر اظهارات خود نگرفته بوده و در نتیجه شهادت بر شهادت را در دعوی مزبور نپذیرد؛ در این صورت، قول کسی پذیرفته می‌گردد که عادل تر است؛ و اگر درجه عدالت هر دو، به یک اندازه باشد؛ شهادت بر شهادت پذیرفته نخواهد شد.

• در مواردی که شاهد اصلی، از ادای شهادت خودداری نماید؛ شهادت بر شهادت پذیرفته می‌گردد.

• شهادت بر شهادت فرع، پذیرفته نیست.

• شهادت بر شهادت، از زنان پذیرفته می‌گردد.

در رویه‌ قضایی

• رای دادگاه درباره اعتراض به تصمیم مراجع انتظامی دانشگاه آزاد اسلامی در دادگاه حقوقی (دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۱۶۰۰۶۹۱)

مقالات مرتبط

• محدودیت‌های موضوعی سوگند در دعاوی مدنی
• شهادت بر شهادت در حقوق کیفری ایران و انگلیس
• کاوشی نو در مبانی فقهی ماده ۱۳۲۰ قانون مدنی
• تعارض گواهان در شهادت بر شهادت با تکیه بر بنیادهای فقه اسلامی

جستارهای وابسته

• ادله اثبات دعوی
• ادله اثبات جرم
• شهادت
• شاهد اصل
• شاهد فرع