اصل دسترسی به عدالت

اصل دسترسی به عدالت به دو معنا تعبیر می‌شود: نخست به معنای حق؛ در این مفهوم هرکس حق دارد به عدالت دسترسی داشته باشد، زیرا دسترسی به حق برابر است با دسترسی به قانون. دیگر به معنای قاعده؛ در این مفهوم، قاعدة نخستین این است که دادگستری باید به منزلة مرجع قضایی اصلی در دسترس اشخاص باشد. به چنین برداشتی از اصل دسترسی به عدالت، هم در اصل 34 قانون اساسی و هم در اسناد جهانی و منطقه‌ای حقوق بشر اشاره شده است. در نتیجه، اصل دسترسی به عدالت تنها به معنای حق دسترسی به آن نیست بلکه قاعدة دسترسی به دادگستری به عنوان مرجع رسمی تظلمات را نیز دربر می‌گیرد. بدین‌ترتیب اگر به موجب اصل 34 قانون اساسی پرسیده شود که اشخاص در کجا حق دادخواهی دارند، به حکم اصل 159 آن قانون، دادگستری به منزله مرجع رسمی تظلمات است. بنابراین، اصل دسترسی به عدالت چه در معنای حق دسترسی و چه در مفهوم قاعده، هر دو دارای کارکرد رجحان در مقام تردید است؛ یعنی چنان‌چه تردید شود شخصی حق دادخواهی دارد یا خیر، پاسخ مثبت است و اگر پرسیده شود که این شخص باید برای دادخواهی به کجا برود، پاسخ آن، دادگستری به عنوان مرجع رسمی است.