نظریه شماره 7/1402/352 مورخ 1402/09/18 اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره تعیین نایب التولیه برای بقاع متبرکه

شماره نظریه	۷/۱۴۰۲/۳۵۲
شماره پرونده	۱۴۰۲-۸۲-۳۵۲ع
تاریخ نظریه	۱۴۰۲/۰۹/۱۸
موضوع نظریه	قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه
محور نظریه	بقاع متبرکه

چکیده نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۳۵۲ مورخ ۱۴۰۲/۰۹/۱۸ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره تعیین نایب التولیه برای بقاع متبرکه: هرچند تبصره ۲ ماده یک قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳ با اصلاحات و الحاقات بعدی، بقاع متبرکه حضرت امام رضا (علیه السلام) و حضرت احمد بن موسی (علیه السلام) و حضرت معصومه (علیها السلام) و حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و موقوفات مربوط به آن ها که متولی خاص نداشته باشد و موقوفاتی که برای اداره هر کدام از آن ها از طرف ولی فقیه نایب التولیه تعیین شده یا بشود را از شمول این قانون مستثنی دانسته است؛ اما از محل قرار گرفتن تبصره در ذیل ماده یک و نه به عنوان ماده پایانی قانون و همچنین از عبارت قسمت پایانی این تبصره که در غیر موارد فوق، اداره موقوفات را با سازمان یادشده دانسته است، چنین مستفاد است که استثنای مذکور در این تبصره صرفا از حیث تعیین مدیر این اوقاف و امور راجع به آن و عدم نظارت و دخالت اداره اوقاف بر اداره این بقاع متبرکه است؛ اما از جهت چگونگی اداره و ترتیبات راجع به آن و اموری مانند اخذ پذیره و اهدایی و نحوه و ترتیب وصول آن مشمول این قانون (تبصره ماده ۱۳ قانون) و آیین نامه مربوطه است

استعلام

از آنجایی که اساس و مبنای اخذ پذیره رقبات موقوفات؛ اعم از پذیره ابتدایی، پذیره نقل و انتقال، پذیره حقوق کسب یا پیشه یا تجارت و نیز تغییر کاربری از مسکونی به تجاری ناظر به مواد ۱، ۲، ۴ و ۵ آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی مصوب ۱۰/۲/۱۳۶۵ هیأت وزیران با اصلاحات و الحاقات بعدی، از مقررات ماده ۱۳ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳ با اصلاحات و الحاقات بعدی متأثر است و با عنایت به اینکه وفق تبصره ۲ ماده یک قانون اخیرالذکر، تعدادی از بقاع متبرکه؛ (آستان قدس رضوی، حضرت احمد ابن موسی (ع) و حضرت عبدالعظیم (ع) و حضرت معصومه (س)) و نیز موقوفاتی که برای اداره هر کدام آنها از طرف ولی فقیه نایب التولیه تعیین شده است، از شمول این قانون مستثنی اعلام شده است، خواهشمند است اعلام فرمایید آیا بقاع متبرکه و موقوفات یاد شده صرفا از حیث تعیین نایب التولیه از شمول قانون مذکور مستثنی هستند و به عبارتی دیگر، تعیین نایب التولیه آن موقوفات به طور انحصاری در حیطه اختیارات مقام معظم رهبری است و یا آنکه به طور کلی از شمول تمامی مواد و احکام قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳ با اصلاحات و الحاقات بعدی؛ بویژه مقررات ماده ۱۳ این قانون و به تبع آن آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی مصوب ۱۰/۲/۱۳۶۵ هیأت وزیران با اصلاحات و الحاقات بعدی مستثنی هستند؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

اولا، هرچند تبصره ۲ ماده یک قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳ با اصلاحات و الحاقات بعدی، بقاع متبرکه حضرت امام رضا (علیه السلام) و حضرت احمد بن موسی (علیه السلام) و حضرت معصومه (علیها السلام) و حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و موقوفات مربوط به آن ها که متولی خاص نداشته باشد و موقوفاتی که برای اداره هر کدام از آن ها از طرف ولی فقیه نایب التولیه تعیین شده یا بشود را از شمول این قانون مستثنی دانسته است؛ اما از محل قرار گرفتن تبصره در ذیل ماده یک و نه به عنوان ماده پایانی قانون و همچنین از عبارت قسمت پایانی این تبصره که در غیر موارد فوق، اداره موقوفات را با سازمان یادشده دانسته است، چنین مستفاد است که استثنای مذکور در این تبصره صرفا از حیث تعیین مدیر این اوقاف و امور راجع به آن و عدم نظارت و دخالت اداره اوقاف بر اداره این بقاع متبرکه است؛ اما از جهت چگونگی اداره و ترتیبات راجع به آن و اموری مانند اخذ پذیره و اهدایی و نحوه و ترتیب وصول آن مشمول این قانون (تبصره ماده ۱۳ قانون) و آیین نامه مربوطه است (آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی مصوب ۱۰/۲/۱۳۶۵ هیأت وزیران با اصلاحات و الحاقات بعدی).

ثانیا، دیگر مؤیدات دیدگاه فوق به شرح زیر است:

نخست، در ماده یک طرح توجیه ادارات اوقاف و امور خیریه در خصوص نظارت بر اعمال متولیان موقوفات پیشنهادی نماینده محترم ولی فقیه و سرپرست سازمان حج و اوقاف و امور خیریه که به موجب نامه شماره ۳۵۰۳/۱ مورخ ۱۴/۸/۱۳۶۹ مورد موافقت مقام معظم رهبری قرار گرفته است، به این موضوع تصریح شده است که ادارات حج و اوقاف و امور خیریه به استناد تبصره ۲ ماده یک قانون صدرالذکر در مورد بقاع متبرکه موضوع این تبصره و موقوفات مربوط به بقاع مزبور که از طرف مقام معظم رهبری برای اداره آن ها تولیت معین و منصوب شده است، هیچ گونه دخالت و نظارتی نخواهد داشت.

دوم، قانون استفساریه تبصره ذیل ماده (۹) قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۳۶۳، مصوب ۲۸/۲/۱۳۷۹ و همچنین قانون استفساریه تبصره ذیل همین ماده مصوب ۱۳/۶/۱۳۷۹ که به ترتیب حکم مقرر در تبصره ذیل ماده ۹ این قانون مبنی بر معافیت بقاع متبرکه و اماکن مذهبی از پراخت هزینه های دادرسی و ثبتی و اجرایی را به بقعه متبرکه حضرت امام رضا (علیه السلام) و بقاع متبرکه حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) و حضرت معصومه (علیها السلام) و موقوفات آن ها تسری داده است، مؤید استدلال فوق است.

سوم، مواد متعددی از آیین نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۱۰/۲/۱۳۶۵ هیأت وزیران با اصلاحات و الحاقات بعدی؛ از جمله مواد ۳، ۴، ماده ۲۰ و تبصره ۲ این ماده و مواد ۳۰ و ۳۴ این آیین نامه و همچنین رأی شماره ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۰۹۸۹۸۹۶ مورخ ۲۰/۴/۱۴۰۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در ابطال اطلاق ماده ۳۴ آیین نامه اجرایی یادشده، مؤید این دیدگاه است.

مواد مرتبط

• ماده ۱ آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی
• ماده ۲ آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی
• ماده ۴ آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی
• ماده۵ آیین نامه نحوه و ترتیب وصول پذیره و اهدایی
• ماده ۱۳ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه
• ماده ۱ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه

جستارهای وابسته

• رقبات
• موقوفات
• متولی