امکان سنجی تاسیس مرجع حقوقی حل و فصل اختلافات نفت و گاز و آثار آن بر حقوق نفت و گاز ایران

عنوان	امکان سنجی تاسیس مرجع حقوقی حل و فصل اختلافات نفت و گاز و آثار آن بر حقوق نفت و گاز ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	مریم بلندی برزکی
استاد راهنما	محمود جلالی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه اصفهان

امکان سنجی تاسیس مرجع حقوقی حل و فصل اختلافات نفت و گاز و آثار آن بر حقوق نفت و گاز ایران عنوان رساله ای است که توسط مریم بلندی برزکی، با راهنمایی محمود جلالی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه اصفهان دفاع گردید.

چکیده

در جامعه ی جهانی، تعدادی از نهادهای بین المللی به حل و فصل اختلافات تجاری بین المللی می پردازند که بعضی از این نهادها به صورت منطقه ای و برخی به طور جهانی اختلافات بین المللی را حل و فصل می نمایند؛ لکن مرجعی اختصاصی جهت حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز وجود ندارد. در این رساله با روش توصیفی – تحلیلی و با تحلیل محتوایی به بررسی ساز و کار نهادهای عمومی حل و فصل اختلافات بین المللی که در حال حاضر امکان رسیدگی و حل و فصل اختلافات و دعاوی نفت و گاز را دارند، پرداخته می شود که در این زمینه به طور خاص مراجع اصلی حلو فصل اختلافات تجارت بین الملل (مرکز ایکسید، نظام داوری حاکم بر اتاق بازرگانی بین المللی، دیوان بین المللی دادگستری و سازمان جهانی تجارت) بررسی خواهد گردید و سپس با توجه به صلاحیت مراجع مذکور بررسی خواهد گردید که آیا امکان افزایش صلاحیت نهادهای موجود حل و فصل اختلافات مناسب است یا ایجاد مرجع جدید حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز که به طور تخصصی به حل و فصل دعاوی مزبور بپردازد. با وجود اینکه در مورد ایجاد نهاد بین المللی جدید برای حل وفصل اختلافات بین المللی نفت و گاز نظرات موافق و مخالف وجود دارد؛ لکن وجود پیچیدگی در عملیات اکتشاف و استخراج و مدت طولانی این نوع قراردادها و همچنین ارتباط بین طرفین در قراردادهای صنعت نفت و گاز که این قراردادها را مستعد انواع اختلافات می نماید، از یک سو و عدم وجود مرجع واحد حقوقی اختصاصی جهت حل و فصل اختلافات با موضوع واحد و اخذ تصمیمات متفاوت در این حوزه که به دلیل عدم وجود تخصص لازم در نهاد های موجود سبب تشدید تعارض آراء در این زمینه شده استو همین امر سبب آن گردیده است که تمایل کمتری از جانب طرفین قراردادهای نفت و گاز جهت حل وفصل اختلافاتشان از طرق حقوقی وجود داشته باشد. و به همین دلیل به نظر می رسد که تاسیس مرجع اختصاصی در زمینه ی حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز ضروری باشد. ایران با توجه به اینکه یکی از کشورهای نفت خیز بوده و از اعضای فعال و تاثیر گذار اوپک هم به شمار می رود در این زمینه می تواند نقش ویژه ای را جهت تاسیس این نهاد ایفا نماید و یقینا تاسیس این نهاد آثار و پیامدهای متعددی را برای کشور ما خواهد داشت. در مجموع پیشنهاد می گردد دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز جهت رسیدگی به اختلافات بین المللی نفت و گاز با صلاحیت های قضایی و داوری ایجاد گردد و البته با عنایت به اینکه تشکیل مرجع جدید جهت حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز نیاز به تعیین ساختار و ترکیب و نیز صلاحیت های دقیق مرجع مذکور دارد که در این رساله سعی گردیده است تاحدودی صلاحیت ها و ساختارهای مربوط به این نهاد پیش بینی و پیشنهاد گردد.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول کلیات ۱–۱– شرح و بیان مساله پژوهشی

۱–۲– پیشینه و تاریخچه موضوع پژوهش

۱–۲–۱– مطالعات داخلی

۱–۲–۲– مطالعات خارجی

۱–۳– اهمیت و ارزش پژوهش

۱–۴– اهداف پژوهش:

۱–۴–۱– هدف اصلی

۱–۴–۲– اهداف فرعی

۱–۵– سوالهای پژوهش

۱–۶– فرضیه های تحقیق

۱–۷– روش پژوهش

۱–۸– کاربرد نتایج پژوهش

۱–۹– ساماندهی تحقیق

۱–۱۰– تعریف اصطلاحات

۱–۱۰–۱– نفت

۱–۱۰–۲– گاز طبیعی

۱–۱۰–۳– منابع نفتی

۱–۱۰–۴– عملیات بالادستی نفت

۱–۱۰–۵– عملیات پایین دستی نفت

۱–۱۰–۶– تولید صیانت شده از منابع نفت

۱–۱۰–۷– فرآورده های نفتی

۱–۱۰–۸– انتقال نفت

۱–۱۰–۹– تجارت نفت، فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمیایی

۱–۱۰–۱۰– قرارداد نفتی

۱–۱۰–۱۱– امور حاکمیتی صنعت نفت

۱–۱۰–۱۲– اصل ملل کامله الوداد

عنوان صفحه ۱–۱۰–۱۳– اصل رفتار ملی

۱–۱۰–۱۴– اصل عدم تبعیض

۱–۱۰–۱۵– گات

۱–۱۰–۱۶– ایکسید

۱–۱۰–۱۷– سازمان تجارت جهانی

۱–۱۰–۱۸– دیوان بین المللی دادگستری

۱–۱۰–۱۹– دیوان داوری اتاق بازرگانی بین المللی

۱–۱۱– ویژگی های قراردادهای نفت و گاز و اختلافات ناشی از آن

۱–۱۱–۱– طولانی بودن دوره عمر پروژه نفت و گاز

۱–۱۱–۲– ساختار هزینه ای پروژه های اکتشاف و توسعه نفت و گاز

۱–۱۱–۳– ریسک زمین شناسی

۱–۱۱–۴– نوسان و تغییر مکرر قیمت

۱–۱۱–۵– ریسک سیاسی کشورهای میزبان

فصل دوم روش های حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز ۲–۱– مقدمه

۲–۲– انواع شیوه های حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۲–۲–۱– پیشگیری از وقوع اختلافات نفت و گاز از طریق ذکر برخی بندها در ضمن قرارداد

۲–۲–۱–۱– شرط کامل کردن موارد توافق نشده

۲–۲–۱–۲– شرط امکان تغییر چارچوب کار

۲–۲–۱–۳– شرط امکان افزایش و تعدیل قیمت

۲–۲–۱–۳–۱–امکان افزایش دوره ای قیمت

۲–۲–۱–۳–۲– افزایش خودکار قیمت

۲–۲–۱–۳–۳– شرط پیشنهاد واقعی و صادقانه

۲–۲–۱–۳–۴– شرط مذاکره مجدد

۲–۲–۱–۳–۵– شرط کامله الوداد

۲–۲–۱–۴– شرط ثبات قرارداد

۲–۲–۲– روش های جایگزین حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۲–۲–۲–۱– روش های غیرحقوقی حل و فصل اختلافات نفت و گاز

عنوان صفحه ۲–۲–۲–۱–۱– مذاکره

۲–۲–۲–۱–۲– میانجیگری

۲–۲–۲–۱–۳– سازش

۲–۲–۲–۱–۴– مساعی جمیله

۲–۲–۲–۲– روش های شبه حقوقی

۲–۲–۲–۲–۱– کارشناسی

۲–۲–۲–۲–۲– هیات بررسی و حل اختلاف

۲–۲–۲–۲–۳– کمیته مشترک حل اختلاف

۲–۲–۲–۲–۴– هیات های حل اختلاف فدراسیون بین المللی مهندسان مشاور (فیدیک) ۵۰ ۲–۲–۳– روش های حقوقی حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۲–۲–۳–۱– داوری

۲–۲–۳–۱–۱– شرط داوری قراردادهای امتیازی سه گانه لیبی

۲–۲–۳–۱–۲– شرط داوری قرارداد ۱۹۳۳

۲–۲–۳–۱–۳– شرط داوری قرارداد شرکت ملی نفت ایران و شرکت فرانسوی الفبا آکیتی

۲–۲–۳–۱–۴– شرط داوری در قراردادهای شرکت ملی نفت ایران با پان امریکن و همچنین سافایر (۱۹۵۸)

۲–۲–۳–۱–۵– وضعیت شروط داوری در قراردادهای حوزه نفت و گاز پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷

۲–۲–۳–۲– رسیدگی قضایی

فصل سوم امکان سنجی استفاده از نهادهای حل و فصل اختلافات غیر دولتی تجارت بین الملل در اختلافات تجاری نفت وگاز ۳–۱– بررسی اتاق بازرگانی بین المللی به عنوان مرجع حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۳–۱–۱– تاثیر اتاق بازرگانی بین المللی در داوری تجاری بین المللی

۳–۱–۲– ساختار داوری اتاق بازرگانی بین المللی جهت حل و فصل اختلافات تجارت بین الملل

۳–۱–۲–۱– قواعد داوری اتاق

۳–۱–۲–۲– سازمان داوری اتاق

۳–۱–۳– خصوصیات داوری اتاق بازرگانی بین المللی جهت حل و فصل اختلافات تجارت بین الملل

۳–۱–۳–۱– جهانی بودن

۳–۱–۳–۲– بی طرفی و تساوی

۳–۱–۳–۳– قطعیت و لازم الاجرا بودن آرای داوری

عنوان صفحه ۳–۱–۳–۴– غیر دولتی بودن

۳–۱–۴– فرآیند داوری در نظام داوری اتاق بازرگانی بین المللی در حل وفصل اختلافات تجاری بین المللی

۳–۱–۵– نقش دیوان داوری اتاق بازرگانی بین المللی در حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۳–۲– بررسی مرکز بین المللی حل و فصل اختلافات مربوط به سرمایه گذاری(ایکسید) به عنوان مرجع حل وفصل اختلافات بین المللی نفت و گاز

۳–۲–۱– فرآیند حل و فصل اختلافات تجای بین الملل در ایکسید

۳–۲–۱–۱– شورای اداری ایکسید

۳–۲–۱–۲– دبیرخانه ایکسید

۳–۲–۱–۳– دیوان های داوری و سازش

۳–۲–۲– نظام حل و فصل اختلافات در ایکسید در حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز

۳–۲–۲–۱– داوری در نظام ایکسید

۳–۲–۲–۲– سازش در نظام ایکسید

۳–۲–۳– صلاحیت ایکسید در رسیدگی به اختلافات تجاری بین المللی

۳–۲–۳–۱– توافق کتبی طرفین جهت ارجاع موضوع به مرکز

۳–۲–۳–۲– صلاحیت موضوعی

۳–۲–۳–۳– صلاحیت شخصی

۳–۲–۳–۴– توسعه ی دامنه ی فعالیت ایکسید

۳–۲–۳–۴–۱– تسهیلات اضافی

۳–۲–۳–۴–۲– حقیقت یابی

۳–۲–۳–۴–۳– سازش و داوری تحت تسهیلات اضافی

۳–۲–۴– بررسی امکان حل و فصل اختلافات ناشی از سرمایه گذاری تجاری بین المللی و نفت و گاز در ایکسید در حقوق ایران

۳–۲–۵– فرآیند حل و فصل اختلافات ایکسید در حوزه ی نفت و گاز

فصل چهارم امکان سنجی استفاده از نهادهای حل و فصل اختلافات دولتی تجارت بین الملل در اختلافات تجاری نفت وگاز ۴–۱– بررسی دیوان بین المللی دادگستری به عنوان مرجع حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۴–۱–۱– صلاحیت های دیوان بین المللی دادگستری

۴–۱–۱–۱– صلاحیت منحصر دولت ها

۴–۱–۱–۲– افزایش صلاحیت شخصی دیوان

عنوان صفحه ۴–۱–۲– قابلیت حل و فصل اختلافات نفت و گاز در دیوان بین المللی دادگستری

۴–۲– سازمان تجارت جهانی

۴–۲–۱– اهداف سازمان تجارت جهانی

۴–۲–۲– اصول حاکم بر سازمان تجارت جهانی

۴–۲–۲–۱– تضمین آزادی تجاری بین اعضا

۴–۲–۲–۲– کاهش تعرفه های گمرکی

۴–۲–۲–۳– لغو تبعیض های تجاری

۴–۲–۳– نظام حقوقی حاکم بر سازمان تجارت جهانی

۴–۲–۳–۱– روش حل اختلافات در گات ۱۹۴۷

۴–۲–۳–۲– نظام حقوقی فعلی حاکم بر حل اختلافات در سازمان تجارت جهانی

۴–۲–۳–۲–۱– اصول حاکم بر حل وفصل اختلافات (انصاف، سرعت، کارایی و پذیرش متقابل)

۴–۲–۳–۲–۲– فرآیند حل وفصل اختلافات در سازمان تجارت جهانی

۴–۲–۳–۲–۳– مراحل رسیدگی

۴–۲–۴– فرآیند حل و فصل اختلافات حوزه نفت در سازمان تجارت جهانی

فصل پنجم ضرورت تاسیس دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز ۵–۱– نتایج حاصل از بررسی نهادهای فعلی حل و فصل اختلافات بین المللی نفت و گاز

۵–۱–۱– ایکسید

۵–۱–۲ –اتاق بازرگانی بین المللی

۵–۱–۳ –دیوان بین المللی دادگستری

۵–۱–۴ –سازمان تجارت جهانی

۵–۲– بررسی امکان تاسیس نهاد جدید جهت حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۵–۳– چارچوب و ساختار دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۵–۳–۱– ساختار و ترکیب دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز

۵–۳–۱–۱– بخش قضایی دیوان

۵–۳–۱–۲– بخش داوری دیوان

۵–۳–۱–۳– بخش اداری دیوان

۵–۳–۲– حدود صلاحیت دیوان

۵–۳–۲–۱– حدود صلاحیت دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز بر اساس موضوع دعوا

عنوان صفحه ۵–۳–۲–۲– حدود صلاحیت دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز بر اساس طرفین دعوی

۵–۳–۲–۳– صلاحیت دیوان بر اساس نوع رسیدگی

۵–۳–۲–۳–۱– صلاحیت ترافعی

۵–۳–۲–۳–۲–صلاحیت داوری

۵–۳–۲–۳–۳– صلاحیت مشورتی

۵–۴– آثار تاسیس دیوان بین المللی حل وفصل اختلافات نفت و گاز در صنعت نفت و گاز ایران

۱–۴–۵– وضعیت فعلی حل و فصل اختلافات قراردادهای نفت و گاز در ایران

۵–۴–۱–۱– تشکیل هیات های حل و فصل اختلافات وزارت نفت

۵–۴–۱–۲– بررسی شیوه نامه حل اختلاف قراردادی وزارت نفت

۵–۴–۳– تاثیر دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز بر صنعت نفت و گاز ایران

نتیجه گیری:

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• حقوق تجارت بین الملل
• قراردادهای نفت و گاز
• حل و فصل اختلافات
• داوری تجاری بین المللی
• دادرسی بین المللی
• دیوان بین المللی حل و فصل اختلافات نفت و گاز