مبانی شرایط و آثار سلب حق در حقوق مدنی ایران و مصر

عنوان	مبانی شرایط و آثار سلب حق در حقوق مدنی ایران و مصر
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	حسنیه رادپسند
استاد راهنما	فرهاد پروین
استاد مشاور	محمد مهدی حاجیان، شعبان حق پرست
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

مبانی شرایط و آثار سلب حق در حقوق مدنی ایران و مصر عنوان رساله ای است که توسط حسنیه رادپسند، با راهنمایی فرهاد پروین و با مشاوره محمد مهدی حاجیان و شعبان حق پرست در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

امروزه سلب حق از بحث بر انگیز ترین موضوعات در مباحث فقهی و حقوقی گوناگون بوده و مورد توجه خاص قرار گرفته است. آزادی اراده در سلب حق یکی از شیون مهم آزادی های طبیعی و حقوقی هر فرد محسوب می شود. سلب حق به معنی پایان دادن و زوال زندگی حق است که ازسوی ذی حق صورت می گیرد، ازبین رفتن حق اولا و بالذات، ناشی از اسقاط حق، و اثرمستقیم قصد انشاءاست. ما در این رساله با توجه به نزدیکی های فرهنگی و مشابهات دینی و قدمت تاریخ تمدن مصر ، و غنای فرهنگ این کشور، بر آن شدیم به بررسی مبانی شرایط و آثار سلب حق در حقوق مدنی ایران و مصر بپردازیم و آن را از زوایای مختلف بررسی و مورد توجه قرار دهیم. سلب حق موضوع ماده۹۵۹ و۹۶۰ از قانون مدنی ایران است. این دو ماده قابل سلب و اسقاط بودن حقوق را به صورت ضمنی تجویز کرده است زیرا در این مواد سلب حریت و سلب حق به طور عام مطرح می باشد لذا مفهوم مخالف آن این است که در غیر این موارد سلب حق مجاز است. روش تحقیق در این رساله به گونه تحلیلی وتوصیفی صورت گرفته و به این نتیجه می رسد که مبانی سلب حق در حقوق ایران و مصر دارای وجوه تشابه وتفاوت است مبانی سلب حق در حقوق ایران بر مبنای اصل حاکمیت اراده پذیرفته شده است اما درحقوق مصر اگرچه به اصل حاکمیت اراده معترف هستند و اراده آزاد را منبع تمامی تعهدات می شمارند. ولی آن را محدود نموده و به طور مطلق در همه زمینه ها نمی پذیرد. در تعهدات ناشی از قرارداد، نیز اگر اراده را از حیث ترتب آن بر احکام تعهدات قراردادی مد نظر قرار دهیم می بینیم که نظم عمومی و آداب اجتماعی آن را محدود می نماید. درحقوق مصر توجه ویژه ای نسبت به عرف وحقوق طبیعی و عدالت مبذول داشته است و حجیت عرف در نظر اهل سنت، بر اهمیت آن درحقوق مصر افزوده است. شرایط سلب حق در حقوق مصر از همان احکام ایران تبعیت می کند و تفاوت معنا داری وجود ندارد ولی در آثار تا حدودی متفاوت هستند

ساختار و فهرست رساله

فهرست اجمالی: مقدمه (طرح پژوهش) ۱ فصل اول: شناخت حق ،حکم و سلب حق ۱۳ گفتار اول: مفهوم حق ۱۴ گفتار دوم :حکم ۲۵ گفتارسوم:سلب حق و اسقاط حق ۲۹ گفتار چهارم :مقایسه سلب حق بااعمال حقوقی مشابه ۳۹ فصل دوم:مبانی سلب حق ۴۵ گفتاراول:مبانی فقهی سلب حق در حقوق ایران و مصر ۴۵ گفتار دوم:مبانی قانونی سلب حق در حقوق ایران ومصر ۶۳ فصل سوم: شرایط، حدود اختیارات وآثار وضمانت اجرای سلب حق در حقوق ایران ومصر……… ۸۹ گفتار اول:شرایط عمومی سلب حق در حقوق ایران ومصر ۹۰ گفتار دوم:حدود اختیارات شخص در سلب حق ۱۰۷ گفتار سوم:آثار وضمانت اجرای سلب حق در حقوق ایران و مصر ۱۴۲ فصل چهارم: قلمرو سلب حق در حقوق مدنی ایران و مصر ۱۵۸ گفتار اول:سلب حق در قلمرو حقوق مالی خانواده ۱۵۹ گفتار دوم: سلب حق در حقوق غیر مالی خانواده

گفتار سوم:سلب حق در حقوق اموال و مالکیت

فهرست منابع: ۲۴۱ فهرست تفصیلی: چکیده: مقدمه(طرح پژوهش)

۱–بیان مسیله

۲–پیشینه پژوهش:

۳–اهداف پژوهش

۳–۱–هدف اصلی:

۳–۲–اهداف فرعی:

۴–سوال اصلی :

۵– سوال های فرعی :

۶–فرضیه اصلی:

۷–فرضیه های فرعی:

۸–روش پژوهش:

۹–قلمرو پژوهش:

۱۰–سازماندهی پژوهش:

فصل اول:شناخت حق ،حکم و سلب حق۱۳ گفتار اول: مفهوم حق

بند۱:حق در لغت

بند۲: حق در قران

بند۳:حق در اصطلاح فقهاء امامیه

۱– نظریه سلطنت

۲– نظریه ملکیت

۳– نظریه اعتبار خاص

۴–نظریه ماهیت اعتباری مستقل

بند۴:حق در اصطلاح فقهاء اهل سنت

بند۵–حق در اصطلاح حقوقدانان

گفتار دوم : مفهوم حکم

بند۱:تعریف حکم

بند۲:اقسام حکم

بند۳: تمییزحق از حکم

گفتارسوم :سلب حق و اسقاط حق

بند۱:سلب حق

۱–سلب در لغت

۲–منشاء ایجاد حق و سلب حق

۳–سلب حق در اصطلاح فقهاء

۴–سلب حق در اصطلاح حقوقدانان

۵– انواع سلب حق

۵–۱–سلب کلی

۵–۲– سلب جزیی

۵–۳–سلب ضمنی حق

۶:ماهیت سلب حق:

بند۲:اسقاط حق:

۱–اسقاط در لغت:

۲– اسقاط حق در اصطلاح

گفتار چهارم:مقایسه سلب حق با اعمال حقوقی مشابه

بند۱:تفاوت سلب حق با اسقاط حق

بند۲:تفاوت سلب حق با انتقال حق

بند۳: تفاوت سلب حق با سقوط حق

نتیجه گیری فصل اول:

فصل دوم: مبانی سلب حق در حقوق ایران ومصر گفتار اول: مبانی فقهی سلب حق در حقوق ایران و مصر

بند۱:مبانی سلب حق در فقه امامیه

۱–قاعده تسلیط

۱–۱–قران کریم

۱–۲– سنت ……………………………………………………………:۴۸ ۱–۳–اجماع: ۵۰ ۱–۴–بنای عقلاء ۵۰ ۱–۵–حدود وگستره وشمول قاعده تسلیط

۱–۵–۱–"النبی اولی بِالمومنین مِن انفسِهم"

۱–۵–۲–قال ربِ انی لا املِک الا نفسی و اخی( مایده/

)

۱–۵–۳–حدیث در واگذاری امور مومن به خویشتن

۲–قاعده اقدام :

۲–۱–مدارک ومستندات قاعده اقدام:

۲–۱–۱–اخبار

۲–۱–۱–۱روایه سماعه:

۲–۱–۱–۲–موثقه ابن بکیر:

۲–۱–۱–۳–حدیث سلطنت:

۲–۱–۲–بنای عقلا

۲–۱–۳–اجماع:

بند۲:مبانی سلب حق در فقه اهل سنت درحقوق مصر

گفتار دوم: مبانی قانونی سلب حق در حقوق ایران ومصر

بند۱:نظریه اصالت اراده در حقوق مدنی ایران و مصر

۱–اصل آزادی اراده در سلب حق

۲– حاکمیت اراده در حقوق ایران و مصر

۲–۱–قاعده ی العقود تابعه للقصود:

۲–۲–قاعده لزوم وفای به عهد

بند۲: عرف:

بند۳–قانون فطری یا طبیعی

۱–قانون طبیعی در دوران باستان و قرون وسطی

۲–حقوق طبیعی پس از رنسانس

۳–نظریه حقوق طبیعی در دوره جدید

۴–نظریه حقوق طبیعی در قرن بیستم

بند۴–عدالت:

بند۵–مصلحت عمومی

فصل سوم:شرایط حدود اختیارات وآثارو ضمانت اجرای سلب حق در حقوق ایران و مصر گفتار اول: شرایط عمومی سلب حق در حقوق ایران ومصر

بند اول: شرایط عمومی

۱– لزوم وجود اراده در "سلب حق"

۲–اهلیت سالب حق

۳–شرایط حق موضوع سلب

۳–۱– دارا بودن منفعت عقلایی ومشروع

۳–۲– معین و معلوم بودن

۳–۳– موجود و مقدور بودن

۳–۳–۱–لزوم وجود حق در زمان انشاء( اسقاط ما لم یجب)

۳–۳–۲– دلایل بطلان اسقاط ما لم یجب وارزیابی آن

۳–۴– عدم تعلق حق به دیگران

۴– مشروعیت جهت

۴–۱– بررسی مساله با توجه به عناوین "تحریم حلال " و"تحلیل حرام"

۴–۲–بررسی مسا له از دیدگاه حقوقی

گفتار دوم:حدود اختیارات شخص در سلب حق

بند۱: حدود غیر قراردادی آزادی شخص در سلب حق

۱–حقوق غیر قابل سلب

۱–۱– حقوق فطری بشری

۱–۲– حق حیات

۱–۳–حق آزادی

۱–۴–حق برابری

بند۲: حدود قانونی حقوق قابل سلب

۲–۱–نظم عمومی

۲–۲–اخلاق حسنه

۲–۳–مقررات آمره

۲–۴–ویژگی های سلب حقوق مربوط به شخصیت

۲–۴–۱– تعریف حقوق مربوط به شخصیت

۲–۴–۲–:تفاوت حقوق مربوط به شخصیت و حقوق بشر

۲–۴–۳– حمایت از شخصیت:

۲–۴–۳–۱–حمایت از شخصیت جسمانی

۲–۴–۳–۲–حمایت ازشخصیت معنوی

۲–۴–۴–حقوق قابل سلب مربوط به شخصیت

بند۳:حدود قراردادی آزادی شخص در سلب حق

۱– قراردادهای راجع به حقوق مربوط به شخصیت

۱–۱– قراردادهای راجع به شخصیت جسمانی

۱–۲–قراردادهای راجع به شخصیت معنوی

۲–قراردادهای مربوط به حقوق معاملات

۲–۱–سلب حق خیار

۲–۱–۱–اسقاط کافه خیارات

۲–۱–۱–۱ –مشروعیت شرط سقوط کافه خیارات

۲–۱–۱–۲–استثنایات اسقاط کافه خیارات

۲–۱–۱–۲–۱–خیار تخلف وصف و خیار رویت

۲–۱–۱–۲–۲–خیار تدلیس:

۲–۲– سلب حق عزل وکیل

رویه قضایی در سلب حق عزل وکیل

گفتارسوم: آثار و ضمانت اجرای سلب حق در حقوق ایران ومصر …………………………………………………………… ۱۴۲ بند۱:آثار سلب حق

بند۲:ضمانت اجرای سلب حق

نتیجه گیری فصل سوم

فصل چهارم : قلمرو سلب حق در حقوق مدنی ایران و مصر گفتار اول:سلب حق درقلمرو حقوق مالی خانواده

بند۱–سلب حق مهر

۱–بررسی ماهیت مهر

۲– امکان سلب حق زوجه بر مهر

۳–نسبت شرط عدم مهر با مقتضای عقد نکاح

۴– شرط عدم مهر در هنگام عقد نکاح و بعدازآن

بند۲–سلب حق زوجه واقارب بر نفقه

بند۳–سلب حق اخذ فدیه در طلاق خلع

بند۴–سلب حق توارث

۱–رویه قضایی در سلب حق توارث

بند۵–سلب حق اشتغال زوجین

گفتار دوم:سلب حق در حقوق غیر مالی خانواده

بند ۱– سلب حق نکاح

بند۲–سلب حق تقاضای تمکین از زوجه

۱–تبیین مفهوم تمکین

۲–بررسی سلب حق تقاضای تمکین از نظر فقهاء

۲–۱– صحت شرط سلب حق

۲–باطل بودن شرط عدم نزدیکی

۲–۳–تفضیل میان نکاح دایم و منقطع

۳–بررسی سلب حق تقاضای تمکین از نظرحقوق دانان

بند۳–سلب حق حبس در نکاح

۱–تعریف حق حبس

۲–شرط اعمال حق حبس

۳–رویه قضایی در مسقطات حق حبس زوجه

بند۴–سلب حق فرزند آوری

۱–رابطه شرط عدم فرزند آوری ومقتضیات ذات عقد نکاح از منظرحقوقدانان

۲–شرط عدم فرزند آوری و سلب حق

بند۵–سلب حق تعدد زوجات

۱–پیشینه تعدد زوجات

۲–سبب ایجاد تعهد بر عدم ازدواج مجدد

۳–نظریه فقهاء و حقوقدانان در شرط عدم ازدواج مجدد

بند۶–سلب حق طلاق

۱–مفهوم وتبیین حق طلاق زوج

۲–انتقال و اسقاط حق طلاق در حقوق مصر و ایران

۲–۱–انتقال یا تفویض حق طلاق

۲–۲–مقایسه”تفویض حق طلاق”و”وکالت در طلاق”

۲–۳–نظرات راجع به انتقال حق طلاق به زوجه

۲–۳–۱–جواز انتقال حق طلاق به زوجه

۲–۳–۲–عدم جواز تفویض حق طلاق زوجه

۳–سلب و تفویض حق طلاق در حقوق مصر و ایران

۴–سلب حق تقاضای طلاق از طرف زوجه

۵–رویه قضایی درسلب حق طلاق

بند۷– سلب حق ریاست زوج بر خانواده

بند۸–سلب حق ولایت قهری

بند۹– سلب حق حضانت

۱–حضانت در فقه امامیه

۲–حضانت در فقه اهل سنت

۳–رویه قضایی اثر ازدواج مادر در سلب حضانت

گفتارسوم: سلب حق در حقوق اموال و مالکیت

بند۱:"سلب حق" در حقوق مالی

۱–سلب حقوق عینی

۱–۱–سلب حق مالکیت یا اعراض

۱–۲–سلب حق انتفاع

۱–۳– سلب حق ارتفاق

۱–۴– سلب حق شفعه

۱–۵– محدودیت مالک در سلب حق آپارتمان ها

۱–۵–۱–سلب حق مالکیت در مشاعات آپارتمان

۱–۵–۲–محدودیت تصرف (مالکیت )در قسمتهای اختصاصی آپارتمان ها

۱–۵–۳–رویه قضایی تاثیرسلب حق نسبت به مشاعات آپارتمان ها

۲– سلب حقوق دینی

۲–۱– ابراء در حقوق ایران و مصر

۲–۲– تفاوت ابراء با اعراض و اسقاط

نتیجه گیری فصل چهارم:

نتیجه گیری نهایی:

پیشنهادات :

فهرست منابع :

منابع فارسی :

الف– کتب: ……………………………………………………………۲۴۱ ب– مقالات فارسی:

ج–سایر منابع:

منابع عربی :

الف– کتب:

ب–مقاله عربی:

ج–منابع لاتین:

کلیدواژه ها

• سلب حق
• حقوق مصر
• حقوق ایران
• ازادی اراده