تحلیل رویه قضایی درمورد اصل جانشینی در عقد بیمه مطالعه تطبیقی حقوق و ایران و انگلستان

عنوان	تحلیل رویه قضایی درمورد اصل جانشینی در عقد بیمه مطالعه تطبیقی حقوق و ایران و انگلستان
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سید احمدرضا علوی دهکردی
استاد راهنما	مرتضی شهبازی نیا
استاد مشاور	محسن ایزانلو
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

تحلیل رویه قضایی درمورد اصل جانشینی در عقد بیمه مطالعه تطبیقی حقوق و ایران و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط سید احمدرضا علوی دهکردی، با راهنمایی مرتضی شهبازی نیا و با مشاوره محسن ایزانلو در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

عقد بیمه نیاز امروز جامعه بشری در همه ابعاد است و گستره وسیعی از امور اشخاص را به خود اختصاص می دهد به نحوی که حتی با وجود دوطرفی بودن آن، آثاری دارد که محدود به طرفین این عقد نمی گردد؛ به عبارت دیگر گرچه بیمه گذار در قبال پرداخت حق بیمه، یک تامین مالی به دست می آورد که تعهد بیمه گر به پرداخت خسارت یا وجه معین در صورت حصول واقعه احتمالی آینده است، اما فلسفه وجودی بیمه های غرامت در جبران خسارت زیان دیده در کنار حمایت از بیمه گذار از یک سو و تاسیس برخی از بیمه های اشخاص مثل بیمه عمر با ذینفعی مستقیم شخص یا اشخاص ثالث از سوی دیگر، تبلور محق بودن اشخاص ثالث در اجرا و آثار عقد بیمه می باشد. اصل جانشینی در این عقد، ضمن حمایت از صنعت بیمه و بیمه گران، تعیین کننده حقوق بیمه گذاران و تعهدات عامل زیان است که مثلث روابط فی مابین این سه ضلع را تنظیم و راهبری می کند. در این رساله ضمن تحلیل عقد بیمه و اوصاف آن، مفهوم و انواع قایم مقامی، کارکرد جانشینی از دیدگاه موافقان و مخالفان، مبانی اصل جانشینی، عناصر تشکیل دهنده جانشینی در سه عنوان مستقل یعنی ارکان، شرایط و موانع و در نهایت آثار جانشینی با عنایت به روابطه سه گانه مثلث فوق یعنی بیمه گر، بیمه گذار و عامل زیان با محوریت رویه قضایی ایران و انگلستان تحلیل گردیده است. آنچه حاصل شده این است که وجود جانشینی به عنوان یک اصل در صنعت بیمه ضروری است اما نیازمند اصلاحاتی در محتوی جهت قاعده مند کردن و شیوه اجرای آن است. مبنای اصل جانشینی در رویه قضایی انگلستان، منع داراشدن ناعادلانه است اما در رویه قضایی ایران، جانشینی ناشی از پرداخت ترجیح دارد. شرط پرداخت کامل خسارت در رویه قضایی انگلستان بسیار بارز بوده اما فحوای نمایان از آرای قضایی ایران گرایش به جانشینی جزیی را نشان می دهد. در بحث موانع نیز، ورشکستگی در حقوق انگلستان یکی از مصادیق است اما در حقوق ایران چنین امری قابل پذیرش نیست. در مبحث آثار اصل جانشینی هم شباهت های فراوانی بین دو نظام حقوقی وجود دارد جز اینکه در حقوق انگلستان، هر چند بیمه گر جانشین بیمه گذار در تمام حقوق و تعهدات می شود، اما درشیوه اقامه دعوی فرض می شود که بیمه گذار همچنان دارنده حق است و در نتیجه، بیمه گر تنها حق اقامه دعوی با نام بیمه گذار را برای منافع خود بدست می آورد. در مقابل در حقوق ایران، به محض جانشینی بیمه گر، کلیه حقوق بیمه گذار به بیمه گر منتقل می شود و به تبع این انتقال، بیمه گر حق اقامه دعوی را برا خود و به نام خود کسب می کند. هدف نگارنده از این پژوهش پیشرفت و ارتقای صنعت بیمه همراه با قاعده مند سازی و تسهیل جانشینی بیمه گران در عین حفظ حقوق بیمه گذاران از طریق اصلاح مقررات قانونی و رویه قضایی مرتبط با قایم مقامی بیمه گر در حقوق ایران با نگاهی تطبیقی با حقوق انگلستان است.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول: کلیات ۱–۱ طرح تحقیق رساله

۱–۱–۱ بیان مساله

۲–۱–۱ پرسش های تحقیق

۳–۱–۱ نظریه و فرضیه های پژوهشی

۴–۱–۱ روش تحقیق

۵–۱–۱ ساختار تحقیق

۲–۱ مفاهیم بنیادین حقوق بیمه

۱–۲–۱ ماهیت و اوصاف عقد بیمه

۲–۲–۱ اصول خاص بیمه ای

۳–۲–۱ اصل جانشینی

۱–۳–۲–۱ مفهوم جانشینی

۲–۳–۲–۱ اصل جانشینی در عقد بیمه و تمایز آن از مفاهیم و دعاوی مشابه

۱–۲–۳–۲–۱ اصل جانشینی در عقد بیمه

۲–۲–۳–۲–۱ مفاهیم و دعاوی مشابه

فصل دوم: اهداف و مبانی اصل جانشینی بیمه ای در رویه قضایی ایران و انگلستان ۱–۲ اهداف اصل جانشینی بیمه ای

۱–۱–۲ کارکرد اصل جانشینی بیمه ای از دیدگاه موافقان

۱–۱–۱–۲ ضرورت جانشینی برای بقای صنعت بیمه

۲–۱–۱–۲ کاهش هزینه ها

۳–۱–۱–۲ مانعیت همراه با تهدید علیه رفتار مقصرانه

۲–۱–۲ کارکرد اصل جانشینی بیمه ای از دیدگاه منتقدین

۱–۲–۱–۲ اصطکاک پوشش های بیمه ای

۲–۲–۱–۲ بی فایده و بی جهت بودن طرح دعوی حقوقی

۳–۲–۱–۲ از بین رفتن مزیت و سودمندی بیمه

۲–۲ مبانی اصل جانشینی بیمه ای

۱–۲–۲ دارا شدن ناعادلانه

۱–۱–۲–۲ مفهوم دارا شدن ناعادلانه

۲–۱–۲–۲ آرای جانشینی بیمه ای بر مبنای دارا شدن ناعادلانه

۲–۲–۲ جانشینی ناشی از پرداخت

۱–۲–۲–۲ مفهوم جانشینی ناشی از پرداخت

۲–۲–۲–۲ آرای جانشینی ناشی از پرداخت

۳–۲–۲ سایر مبانی مورد استناد

۱–۳–۲–۲ انتقال طلب

۲–۳–۲–۲ مسیولیت مدنی

۳–۳–۲–۲ اذن در پرداخت دین

فصل سوم: ارکان، شرایط و موانع اصل جانشینی در عقد بیمه ۱–۳ ارکان اصل جانشینی بیمه ای

۱–۱–۳ اعتبار عقد بیمه

۲–۱–۳ وقوع ریسک بیمه

۲–۳ شرایط اصل جانشینی بیمه ای

۱–۲–۳ غرامتی بودن بیمه

۲–۲–۳ خسارت منتج از ریسک بیمه

۳–۲–۳ پرداخت غرامت

۱–۳–۲–۳ مفهوم و نقش پرداخت

۲–۳–۲–۳ تفسیر شرط پرداخت

۳–۳–۲–۳ شرط جانشینی بدون پرداخت خسارت

۴–۲–۳ وجود شخص ثالث عامل زیان

۵–۲–۳ اجرای کامل تعهدات بیمه ای

۶–۲–۳ پرداخت برای جبران خسارت

۳–۳ موانع اصل جانشینی بیمه ای

۱–۳–۳ ذینفعی عامل زیان در مورد بیمه

۲–۳–۳ اقوام نزدیک بیمه گذار بودن عامل زیان

۳–۳–۳ توافق بر عدم جانشینی علیه عامل زیان

۴–۳–۳ ورشکستگی بیمه گذار

فصل چهارم: آثار اصل جانشینی بیمه ای در رویه قضایی ایران و انگلستان ۱–۴ آثار اصل جانشینی بیمه ای نسبت به بیمه گذار

۱–۱–۴ عدم ضرورت حضور در دعوی جانشینی به همراه بیمه گر

۲–۱–۴ تسهیم مبالغ دریافتی با بیمه گر

۳–۱–۴ حفظ موقعیت جانشینی بیمه گر

۴–۱–۴ عدم تاثیر جانشینی بر حقوق اولیه بیمه گذار

۲–۴ آثار اصل جانشینی بیمه ای نسبت به بیمه گر

۱–۲–۴ انتقال تمام حقوق و تعهدات جبرانی بیمه گذار به بیمه گر

۲–۲–۴ حق رجوع به عامل زیان

۳–۲–۴ محدودیت جانشینی بیمه گر به مبلغ پرداختی

۴–۲–۴ تعهد به ذکر نام بیمه گذار در دعوی جانشینی

۵–۲–۴ کنترل و مدیریت دعوی

۶–۲–۴ حق اولویت در وصول طلب

۳–۴ آثار اصل جانشینی بیمه ای نسبت به شخص ثالث

۱–۳–۴ عدم امکان استناد به بیمه نامه در مقابل بیمه گذار

۲–۳–۴ امکان استناد به همه ایرادات و دفاعیات در مقابل بیمه گر

نتیجه گیری و پیشنهادها

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• اصل چانشینی
• عقد بیمه