بررسی تطبیقی اصل جبران همه ی خسارات در حقوق ایران فرانسه و انگلیس

عنوان	بررسی تطبیقی اصل جبران همه ی خسارات در حقوق ایران فرانسه و انگلیس
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سیدنوراله شاهرخی
استاد راهنما	حبیب الله رحیمی
استاد مشاور	ایرج بابایی، عیسی امینی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

بررسی تطبیقی اصل جبران همه ی خسارات در حقوق ایران فرانسه و انگلیس عنوان رساله ای است که توسط سیدنوراله شاهرخی، با راهنمایی حبیب الله رحیمی و با مشاوره ایرج بابایی و عیسی امینی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

حاصل تتبع در تالیفات حقوقی کشورمان در زمینه ی مسیولیت مدنی نشان می دهد قول مشهور حقوقدانان بر این است که اصلی تحت عنوان اصل جبران همه ی خسارات وجود دارد که به موجب آن پس از وقوع ضرر، آن ضرر، صرفنظر از نوع، در صورت جمع دو رکن دیگر مسیولیت (رابطه ی سبییت و فعل زیان بار)، باید جبران شود و نیاز به نص قانونی خاص برای تجویز جبران خسارت در هر مورد وجود ندارد؛ بر این اساس، اصل، جبران هر خسارتی است مگر به دلیل خاصی جبران آن منع شده باشد. رویه ی قضایی محاکم در این خصوص، مضطرب و متشتت است. سوال اصلی رساله ی حاضر این است که منشا این اصل کجاست و آیا می توان از بنیادهای فلسفی و فقهی مسیولیت مدنی چنین اصلی را استخراج نمود؟ علیرغم شهرت این اصل بین حقوقدانان، جستجو در مبانی فلسفی و اهداف عمده ی مطرح در حقوق مسیولیت مدنی (اعم از وحدت گرا و کثرت گرا) و نیز بنیادهای فقهی به روشنی نشان می دهد هیچ نظریه ای وجود ندارد که مقتضای آن، اصل جبران همه ی خسارات باشد و مصون از انتقادات بنیادین باشد. بر اساس یافته های رساله ی حاضر، به نظر می رسد اعتقاد به چنین اصلی، هم از بعد عملی ناممکن و باعث کاهش کارایی مسیولیت مدنی در مهندسی فعالیت های اجتماعی و هم از بعد نظری، فاقد مبنای استدلالی است. پیشنهاد می شود استناد به چنین اصلی به عنوان راهنمایی که همواره در موارد سکوت قانون باید مورد عمل قرار بگیرد از ادبیات مسیولیت مدنی ایران حذف شده و نظامی منعطف، دوگانه و کثرت گرا که مبتنی بر میزان فعالیت، قدرت اقتصادی یا درآمد اشخاص است بر مسیولیت مدنی غیرقراردادی کشورمان حاکم گردد. در رساله ی حاضر طرح کلی و نحوه ی کار چنین نظامی تبیین شده و پرورش، چکش کاری و ورود در جزییات این نظام پیشنهادی به مقال دیگری واگذار شده است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست تفصیلی مطالب فهرست مطالب ا الف فهرست اجمالی مطالب ا ب فهرست تفصیلی مطالب د فصل یکم – مقدمات

مبحث یکم – پیشینه ی بحث

گفتار یکم – اصل جبران همه ی خسارات در تالیفات حقوقی

بند یکم – درآمد بحث

بند دوم – مفهوم مبنایی اصل

الف – خوانش حداکثری

ب – خوانش حداقلی

قسمت یکم – تبیین خوانش

قسمت دوم – ارزیابی خوانش

ج – نتیجه

بند سوم – مفهوم مقوله ای اصل

بند چهارم – نسبت بین دو مفهوم

بند پنجم – دفع برخی اشکالات

بند ششم – برآمد بحث

گفتار دوم – اصل جبران همه ی خسارات در رویه ی قضایی ایران

مبحث دوم – ضرورت بحث

مبحث سوم – تقسیم مطالب و بیان منطق آن

فصل دوم – بررسی مبانی فلسفی مسیولیت مدنی از حیث انطباق با اصل جبران همه ی خسارات

مقدمه، طرح بحث و تقسیم مطالب

مبحث یکم – نظریات وحدت گرا

گفتار یکم – پیشینه ی بحث و تقسیم مطالب

گفتار دوم – بیان نظریات

بند یکم – عدالت اصلاحی / ترمیمی

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند دوم – جبران خسارت

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند سوم – عدالت توزیعی

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند چهارم – بازدارندگی بهینه

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

گفتار سوم – تحلیل نهایی در خصوص نظریات وحدت گرا

بند یکم – ارزیابی نظریه های وحدت گرا به طورکلی

بند دوم – ارزیابی نظریه های وحدت گرا از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

مبحث دوم – نظریات کثرت گرا

گفتار یکم – مقدمه، طرح بحث و تقسیم مطالب

بند یکم – دشواری های طبقه بندی

بند دوم – کثرت گرایی: امتناع یا امکان

الف – مخالفان کثرت گرایی

ب – موافقان کثرت گرایی

گفتار دوم – بیان نظریات

بند یکم – تکمیل گرایی (تلاشی برای هماهنگی بین عدالت اصلاحی و توزیعی)

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند دوم – بازدارندگی بهینه به عنوان هدف اصلی و مهار آن با ملاحظات عدالت اصلاحی

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند سوم – انتخاب کاراترین شیوه از میان اخلاقی ترین اهداف

الف – تبیین نظریه

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند چهارم – بررسی پرونده به پرونده (دسته به دسته)

الف – تبیین نظریه

قسمت نخست – رویکرد پرونده به پرونده

قسمت دوم – رویکرد دسته به دسته

ب – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

گفتار سوم – تحلیل نهایی در خصوص نظریات کثرت گرا

بند یکم – ارزیابی نظریه های کثرت گرا به طورکلی

بند دوم – ارزیابی نظریه ها ی کثرت گرا از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

مبحث سوم – نظریه ی پیشنهادی

گفتار یکم – مقدمه، طرح بحث و تقسیم مطالب

گفتار دوم – تبیین نظریه ی پیشنهادی

بند یکم – تعیین دسته ی غالب از اهداف

بند دوم – وزن دادن به دسته ی ناغالب از اهداف

بند سوم – تعارضات درون یک دسته از اهداف

بند چهارم – دسته هایی با فقط یک هدف مرتبط

گفتار سوم – تحلیل نهایی در خصوص نظریه ی پیشنهادی

بند یکم – ارزیابی نظریه ی پیشنهادی به طورکلی

بند دوم – ارزیابی نظریه ی پیشنهادی از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

مبحث چهارم – نتیجه

فصل سوم – بررسی مبانی فقهی مسیولیت مدنی از حیث انطباق با اصل جبران همه ی خسارات

مقدمه، طرح بحث و تقسیم مطالب

مبحث یکم – قاعده ی لاضرر

گفتار یکم – مقدمه، طرح بحث و تقسیم مطالب

گفتار دوم – مستند، متن کامل و معنای الفاظ قاعده ی لاضرر

بند یکم – مدرک قاعده

الف – آیات قرآنی

ب – روایات

ج – اجماع

د – عقل

ه– – بنای عقلا

و – جمع بندی، دسته بندی و تحلیل مدارک قاعده

بند دوم – متن کامل قاعده

الف – در خصوص وجود یا نبود قید فی الإسلام در ذیل حدیث

ب – در خصوص وجود یا نبود قید علی مومن در ذیل حدیث

ج – جمع بندی

بند سوم – معنای الفاظ قاعده

الف – در خصوص معنای واژه ی ضرر

ب – در خصوص معنای واژه ی ضرار

گفتار سوم – مفهوم و مقصود از قاعده ی لاضرر

بند یکم – نظریات زیر مجموعه ی ناهیه دانستن لا ی روایت لاضرر

الف – نظریه ی نهی تکلیفی (الهی)

قسمت یکم – تبیین نظریه

قسمت دوم – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

ب – نظریه ی نهی حکومتی (سلطانی/ ولایی)

قسمت یکم – تبیین نظریه

قسمت دوم – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

بند دوم – نظریات زیر مجموعه ی نافیه دانستن لا ی روایت لاضرر

الف – نظریه ی نفی ضرر غیرمتدارک

قسمت یکم – تبیین نظریه

قسمت دوم – ارزیابی نظریه از حیث منطبق بودن بر اصل جبران همه ی خسارات

ب – نظریه ی نفی حکم ضرری

قسمت یکم – تبیین نظریه

قسمت دوم – ارزیابی نظریه

جزء یکم – ارزیابی نظریه صرفنظر از ارتباط با اصل جبران همه ی خسارات

جزء دوم – ارزیابی نظریه از حیث ارتباط با اصل جبران همه ی خسارات

بخش یکم – بررسی امکان یا عدم امکان اثبات حکم به واسطه ی قاعده ی لاضرر

بیان نظر شیخ انصاری در مساله

بیان نظر فقها در مساله

بیان نظر علمای اصول در مساله

جمع بندی اقوال فقها و اصولیون در مساله

بیان دلایل قایلین به اثبات حکم به واسطه ی قاعده ی لاضرر و ارزیابی این دلایل

بخش دوم – جمع بندی مطالب مربوط به اثبات حکم به واسطه ی قاعده ی لاضرر

گفتار چهارم – تحلیل نهایی در خصوص قاعده ی لاضرر

مبحث دوم – سایر مبانی فقهی

گفتار یکم – قاعده ی احترام

بند یکم – مدارک قاعده

بند دوم – بررسی قاعده از حیث اشتمال آن بر حکم وضعی ضمان

الف – روایت لا یحل

ب – روایت حرمت

بند سوم – تحلیل نهایی در خصوص قاعده ی احترام

گفتار دوم – قاعده ی اتلاف

گفتار سوم – قاعده ی تسبیب

مبحث سوم – نتیجه

فصل چهارم – جمع بندی، نتیجه و پیشنهاد

منابع

الف فارسی ۲۸۸

– ۱ کتب: ۲۸۸

– ۲ مقالات: ۲۹۰

– ۳ آراء قضایی:

ب عربی:

ج انگلیسی:

د سایت ها:

ضمیمه

کلیدواژه ها

• اصل جبران همه ی خسارات
• مبانی فلسفی و فقهی مسیولیت مدنی
• عدالت اصلاحی
• بازدارندگی بهینه
• قاعده ی لاضرر
• قاعده ی احترام