حدود مسوولیت مدنی اشخاص در قبال حملات تروریستی ازمنظر فقه اسلامی و حقوق افغانستان
 | |
| عنوان | حدود مسوولیت مدنی اشخاص در قبال حملات تروریستی ازمنظر فقه اسلامی و حقوق افغانستان |
|---|---|
| رشته | حقوق خصوصی |
| دانشجو | محمد جواد اصغری |
| استاد راهنما | سیدحسن شبیری زنجانی |
| استاد مشاور | سیدعلی علوی قزوینی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
حدود مسوولیت مدنی اشخاص در قبال حملات تروریستی ازمنظر فقه اسلامی و حقوق افغانستان عنوان رساله ای است که توسط محمد جواد اصغری، با راهنمایی سیدحسن شبیری زنجانی و با مشاوره سیدعلی علوی قزوینی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
چکیده
در این رساله در باره حدود مسوولیت مدنی اشخاصی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در حملات تروریستی به نحوی دخالت دارند از منظر فقه وحقوق افغانستان بحث شده است. طرح این موضوع از آن جهت اهمیت که خسارات جانی و مالی فراوانی در نتیجه حملات تروریستی بر شهروندان وارد شده است، ولی در حوزه حقوق افغانستان وعرصه قانون گذاری این موضوع مورد توجه قرار نگرفته و تاکنون در باره مسوولیت مدنی زیان رسانندگان وهمچنین جبران خسارت آنان بحث نشده وقانونی در این مورد وضع نشده است. هدف این تحقیق ترویج این گونه مباحث در حوزه پژوهش های حقوقی و تشویق غیر مستقیم دانش آموختگان حقوقی ومحققان به طرح این گونه مباحث و وادار کردن نهادهای قانون گذار به پرداختن و ورود به این پژوهش هاست ، تا نتیجه آن تدوین قوانین و مقرراتی باشد، به منظور حمایت از بزه دیدگان وآسیب دیدگان حوادث تروریستی. در این تحقیق با مراجعه به فقه اسلامی و قوانین افغانستان، مبنای مسوولیت، تعیین مسوول و مشخص کردن حدود مسوولیت و ماهیت مسوولیت مدنی اشخاص و مبنای مسولیت مدنی دولت مورد بحث قرار گرفت. یافته ها و دستآوردها حاکی است که اشخاص حقیقی و حقوقی دخیل در انجام عمل تروریستی تحت عنوان مباشر و سبب (آمر، معاون، دولت ها) مطابق فقه وحقوق افغانستان مسیولیت مدنی دارند و میزان مسولیت شان یکسان است،چون تشخیص نقش هرفرد در وقوع حادثه تروریستی غیر ممکن است، برای اینکه نقش همه اشخاص دخیل در انجام این کار از لحاظ تاثیر، نقش مقدمه با ذی المقدمه است؛ یعنی هر مرحله مقدمه برای مرحله بعدی بوده است و همه عوامل با قصد و عمد مشترکا به صورت مستقیم و غیر مستقیم باعث به وجود آمدن سبب واحد(عمل تروریستی) شده است. بنابراین، همه ای عوامل مسوولیت مساوی دارند وتفاوتی بین آنها وجود ندارد و مسوولیت شان، از نظر ماهیت، مسیولیت شخصی تضامنی است؛ زیرا اشخاص دخیل در این عمل شبیه اعضای یک شرکت است که براساس منافع مشترک این عمل زیان بار را انجام داده اند، پس مسوولیت شان نیز مشترک و تضامنی است. نتیجه نهایی بحث این شد که به دلیل موانع، مطالبه خسارت از بقیه عوامل حوادث تروریستی غیر ممکن است تنها عاملی که می توان از آن مطالبه خسارت نمود، دولت محل وقوع زیان است که بر مبنای تقصیر مسوولیت مدنی دارد، البته برخی قواعد فقهی نیز دلالت بر مسوولیت مدنی دولت دارد که در متن مطرح شده که با مبنای خطر مشابهت دارد.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
۱ تبیین موضوع
۲ اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق
۳ سوال های پژوهش
۴ فرضیه تحقیق
۵ اهداف تحقیق
۶ پیشینه تحقیق
۷ روش تحقیق
۸ قلمرو تحقیق
۹ ساماندهی تحقیق
فصل اول:مفاهیم وکلیات
مبحث نخست: مفاهیم
گفتار اول: مفهوم وانواع مسوولیت مدنی
بند۱ مفهوم مسوولیت درلغت و اصطلاح
الف مسوولیت درلغت
ب مسوولیت مدنی در اصطلاح حقوقی
بند۲ ضمان
الف مفهوم ضمان در فقه
بند۳ انواع مسوولیت مدنی
الف مسوولیت مدنی قهری
ب مسوولیت مدنی قراردادی
گفتار دوم:مفهوم تروریسم و انواع آن
بند۱ مفهوم ترور و تروریسم در لغت واصطلاح
الف مفهوم ترور وتروریسم درلغت
ب مفاهیم واصطلاحات مشابه وهم معنای تروریسم در فقه
ج مفهوم تروریسم در اصطلاح حقوقی
د مفهوم تروریسم در حقوق افغانستان
بند۲ انواع تروریسم
الف تروریسم فردی
ب تروریسم سازمانی یا گروهی
ج تروریسم دولتی
بند۳ مهمترین مصادیق تروریسم
الف هواپیما ربایی(hijacking )
ب آدم ربایی وگروگان گیری
ج بمب گذاری
د ترور
ه حملات انتحاری
گفتارسوم: مفهوم تقصیردر لغت و اصطلاح
بند۱ مفهوم تقصیر در لغت واصطلاح فقهی
الف تقصیر در لغت
ب تقصیر در اصطلاح فقه
بند۲ مفهوم تقصیر در حقوق افغانستان
الف تقصیر در حقوق مدنی
ب تقصیر در حقوق جزا
مبحث دوم: کلیات
گفتار اول: پیشینه تاریخی مسوولیت مدنی ناشی از خشونت در فقه
بند۱ تروریسم درحکومت بنی امیه وگروه خوارج و بنی العباس
بند۲ پیشینه مسوولیت مدنی ناشی از جنایت در فقه اسلامی
گفتاردوم: پیشینه تاریخی مسوولیت مدنی وحمایت از بزه دیدگان در حقوق
بند۱ پیشینه تاریخی حمایت از بزه دیدگان دراسناد بین المللی
بند۲ حمایت از بزه دیدگان حملات تروریستی در حقوق افغانستان
گفتارسوم: ارکان مسوولیت مدنی
بند۱ ضرر
الف مفهوم ضرر
ب انواع ضرر
بند۲ فعل زیانبار ۵۰ الف فعل زیان بار مثبت ۵۰ ب ترک فعل ۵۰ بند۳ رابطه سببیت ۵۰ الف لزوم رابطه سبییت ۵۰ ب مفهوم رابطه سببیت
ج احراز رابطه سببیت
د انواع رابطه سببیت
فصل دوم: مبانی، تعیین مسیول،میزان وماهیت مسیولیت
مبحث نخست: مبانی فقهی مسوولیت مدنی
گفتار اول: قاعده فقهی لاضرر
بند۱ مفهوم قاعده لاضرر
بند۲ قلمرو قاعده لاضرر ۵۹ گفتار دوم: قاعده فقهی اتلاف
بند۱ مقصود از مال و اتلاف در قاعده
الف مقصود از مال
ب منظور از اتلاف در قاعده
ج عدم شرط مباشرت در اتلاف
د عدم دخالت عمد و قصد در قاعده اتلاف
بند۲ قلمرو موضوعی و موارد قاعده اتلاف
الف تلف عین
ب تلف منافع اعیان
ج تلف منافع انسان
د تلف حقوق
ه اتلاف نفوس و اطراف
گفتار سوم: قاعده تسبیب
بند۱ مفهوم تسبیب در فقه وحقوق
الف تسبیب در فقه
ب مفهوم سبب
بند۲ قلمرو و محدوده دلالت قاعده تسبیب
مبحث دوم: مبانی فقهی و حقوقی مسوولیت مدنی دولت
گفتار اول: مبنای حقوقی مسوولیت مدنی دولت
بند۱ مسوولیت دولت(محل وقوع زیان) برمبنای تقصیر
الف تقصیرِ موجب مسوولیت مدنی
ب مسوولیت وکارویژه اصلی دولت
ج ماهیت تقصیر(عمل مادی، یا عمل حقوقی مثبت یا منفی)
د مفهوم وانواع ترک فعل
ه مسوولیت دولت به موجب ترک فعل
بند۲ مبنای مسوولیت دولت حامی تروریسم
الف اسناد بین المللی
ب عرف بین المللی
گفتاردوم: مبانی فقهی مسیولیت دولت (مشابهت با نظریه خطر)
بند۱ مسولیت مدنی دولت به خاطر احترام به خون و مال مسلمان
الف قاعده فقهی لایبطل دم امرء مسلم
ب قاعده لا یبطل حق امرء مسلِم
بند۲ مسوولیت مدنی دولت در قبال بزه دیدگان به خاطر بهره مندی از منافع جامعه
الف شرح قاعده
ب مستندات قاعده
ج نحوه استدلال به قاعده برای مسوولیت مدنی دولت
بند۳ مسوولیت مدنی دولت به خاطر داشتن ولایت بر شهروندان
الف شرح قاعده
ب مستندات قاعده
بند۴ مسوولیت مدنی دولت در قبال بزه دیدگان به خاطر قایم مقامی از شهروندان
الف مفهوم قاعده
ب مستندات قاعده
ج وجه استدلال به قاعده بر مسوولیت مدنی دولت
مبحث دوم: تعیین مسوول زیان، درحملات تروریستی
گفتاراول: نحوه دخالت اشخاص حقیقی در وقوع حوادث تروریستی
بند۱ عوامل مستقیم مسوولیت مدنی
الف مباشر
ب شریک
بند۲ عوامل غیر مستقیم مسوولیت مدنی( اسباب)
الف مفهوم معاون
ب رهبران گروه های تروریستی
ج مسوولیت بزهدیدگان در ایجاد زیان
گفتاردوم: مسوولیت مدنی اشخاص حقوقی
بند۱ مسوولیت مدنی جریان های تروریستی
الف جریان های تروریستی در اسناد بین المللی
ب جریان های تروریستی در فقه
ج مسوولیت گروههای تروریستی در حقوق موضوعه
بند۲ مسوولیت مدنی دولت های حامی جریان تروریستی
الف انتساب جریان تکفیری به دولتهای حامی
ب تخلفات بین المللی دولت حامی جریان های تروریستی
بند۳ مسوولیت مدنی دولت محل وقوع فعل زیان
بند۴ تعیین سبب مسوول
مبحث سوم: میزان مسوولیت عوامل متعدد(اشخاص)
گفتار اول:کیفیت دخالت عوامل متعدد در ایراد زیان از منظرفقه وحقوق
بند۱ اجتماع دو یا چند مباشر
الف دیدگاه فقیهان درباره مباشران
ب دیدگاه حقوق افغانستان در باره مباشران
بند۲ اجتماع اسباب متعدد
بند۳ اجتماع سبب و مباشر
الف حکم اجتماع سبب و مباشر در فقه
ب اجتماع سبب و مباشر در حقوق افغانستان
مبحث چهارم: ماهیت مسوولیت مدنی اشخاص
گفتار اول: مسوولیت مدنی مستقیم یا غیر مستقیم در حملات تروریستی
بند۱ مسوولیت مدنی شخصی و مستقیم
الف مسوولیت مدنی اشخاص حقیقی به دلیل انجام فعل زیان بار تروریستی
ب مسوولیت مدنی اشخاص حقوقی(دولت)
بند۲ مسوولیت مدنی ناشی از فعل غیر
گفتار دوم: نسبی یا تضامنی بودن مسوولیت
بند۱ مبانی فقهی وحقوقی تضامن
بند۲ مسوولیت تضامنی در فقه اسلامی
الف فقه امامیه
ب فقه اهل سنت
بند۳ مسوولیت تضامنی در حقوق افغانستان
فصل سوم: آثار و احکام مسوولیت
مبحث اول: مطالبه خسارت حملات تروریستی در فقه و اسناد بین المللی
گفتار اول: حق مطالبه جبران خسارت از جانب قربانیان در فقه اسلامی
بند۱ حق مطالبه خسارت در فقه اسلامی
بند۲ حق مطالبه خسارت در اسناد بین المللی
گفتار دوم: حق مطالبه خسارت در حقوق افغانستان
بند۱ حمایت از بزه دیدگان در مقررات داخلی
الف مطالبه خسارت براساس حکم قانون اساسی
ب مطالبه خسارت براساس مقررات کیفری
ج مطالبه خسارت براساس مقررات مدنی
د توجه به حقوق بزه دیدگان در قوانین و مقررات ضد تروریسم
بند۲ حمایت عملی دولت افغانستان از بزه دیدگان اعمال تروریستی
بند۳ شرایط ضرر قابل جبران
الف مسلم بودن ضرر
ب مستقیم بودن ضرر
ج نامشروع بودن ضرر
د عدم جبران ضرر
۵ عدم دخالت زیان دیده در ایجادضرر
مبحث دوم : انواع زیان و زیان دیدگان
گفتار اول: انواع زیان های ناشی از حملات تروریستی
بند۱ زیان های جانی
الف دیه نفس
ب دیه قطع اعضاء و جوارح
ج دیه ازدست دادن منافع اعضا
بند۲ زیان های مالی
الف تلف مال
ب نقص وارده برمال
ج خسارت مازاد بردیه
بند۳ زیان های معنوی
الف خسارت معنوی به عاطفه واحساس
ب خسارت معنوی به شرف، اعتبار و عرض قربانی
گفتار دوم: انواع بزه دیدگان حملات تروریستی
بند۱ بزه دیده شخص حقیقی واحدیا متعدد
الف قربانیان
ب مجروحان
ج زیان دیدگان روحی و روانی
د مال باختگان
بند۲ شخص حقوقی
مبحث سوم: شرایط و اصول حاکم بر جبران خسارت
گفتار اول: شرایط مطالبه جبران خسارت ازعامل زیان
بند۱ شرایط ماهوی مطالبه جبران خسارت زیان دیدگان درحقوق افغانستان
الف وقوع فعل زیان بار
ب ورود خسارت و زیان وارده
ج برقراری رابطه سببیت
بند۲ شرایط شکلی جبران خسارت زیان دیدگان
الف تحقق عناصر دعوای مسوولیت مدنی
ب قضایی بودن رسیدگی به موضوع
ج لزوم تقاضای جبران خسارت از سوی زیان دیده
د لزوم اثبات جرم تروریستی و عمل زیان بارتوسط زیان دیده
ه لزوم وقوع جرم در قلمرو حاکمیت دولت مسوول
بند۳ چگونگی مطالبه خسارت از جریان های تروریستی
الف محاکمه عاملین و رهبران گروه های تروریستی
ب مسوولیت دولتهای حامی تروریسم
ج دولت محل وقوع حملات تروریستی
گفتار دوم: اصول حاکم برجبران خسارت ناشی از اعمال تروریستی
بند۱ اصل لزوم جبران کامل خسارت
الف فقه اسلامی
ب حقوق افغانستان
ج مقررات بین المللی
بند۲ اصل بازگشت زیان دیده به وضع قبل از ورود ضرر
بند۳ اصل ترتیب جبران عینی ومالی
بند۴ اصل زمان و مکان ارزیابی جبران
گفتارسوم: شیوه های تامین جبران خسارت توسط عاملان اصلی و دولت
بند۱ جبران مستقیم خسارت توسط عاملان اصلی
بند۲ جبران خسارت توسط دولت
الف جبران خسارت از طریق بیمه
ب جبران خسارت از طریق یک نهاد خاص دولتی
ج جبران خسارت از طریق تاسیس صندوق
گفتار چهارم: جنبه های حمایت از قربانیان تروریسم
بند۱ حمایتهای قضایی
بند۲ حمایتهای فرهنگی از قربانیان تروریسم
بند۳ حمایتهای امنیتی از قربانیان تروریسم
بند۴ جبران خسارت مالی زیان دیدگان تروریسم
بند۵ حمایت های پزشکی
گفتار پنجم: مراجع حمایتی صالح برای رسیدگی به دادخواست قربانیان تروریسم
بند۱ دادگاه های عمومی داخلی
بند۲ دیوان کیفری بین المللی
فهرست منابع
کلیدواژه ها
- حدود مسوولیت مدنی
- حملات تروریستی
- نظریه تقصیر
- مسوولیت تضامنی
- مسوولیت مدنی دولت
- اجتماع سبب و مباشر