مطالعه تطبیقی آثار فسخ قرارداد در حقوق ایران فرانسه و انگلستان

عنوان	مطالعه تطبیقی آثار فسخ قرارداد در حقوق ایران فرانسه و انگلستان
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	احمد میرزایی گرمی
استاد راهنما	علیرضا لطفی دودران
استاد مشاور	مظفر باشکوه
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

مطالعه تطبیقی آثار فسخ قرارداد در حقوق ایران فرانسه و انگلستان عنوان رساله ای است که توسط احمد میرزایی گرمی، با راهنمایی علیرضا لطفی دودران و با مشاوره مظفر باشکوه در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل دفاع گردید.

چکیده

پا یبندی به تعهدات قراردادی از مسایل مهم حقوقی به شمار می آید. لیکن گاهی برخی اشخاص تعهدات قراردادی خویش را نقض می کنند. یکی از ضمانت اجراهای نقض تعهدات قراردادی فسخ قرارداد است که در مورد شرایط پیدایش و نحوه اعمال و آثار آن تفاوت هایی در نظام های حقوقی مختلف وجود دارد. نگارنده رساله در این پژوهش در صدد برآمده است که آثار فسخ قرارداد را با روشی توصیفی تحلیلی – تطبیقی در حقوق ایران، فرانسه و انگلستان بررسی کرده، وجوه شباهت و تفاوت میان این نظام ها را بیان نمایند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که در مورد آثار فسخ قرارداد هرچند در هر سه نظام حقوقی، اصولا فسخ قرارداد موجب زوال تعهدات طرفین می شود، لیکن پذیرش اثر قهقرایی فسخ قرارداد در حقوق فرانسه و انگلستان و عدم پذیرش آن در حقوق ایران، موجب تفاوت هایی میان آنها شده است. ازجمله تفاوت های یادشده، تفاوت از نظر قلمرو مواردی است که باید از سوی طرفین رعایت گردد و نیز تفاوت در تاثیر فسخ قرارداد بر حقوقی که پس از انعقاد قرارداد و قبل از فسخ آن برای اشخاص ثالث ایجاد شده است می باشد. در حقوق ایران فسخ اثر قهقرایی نداشته و ناظر به آینده است مگر در جایی که تراضی طرفین آثار قبلی را نیز در بر گیرد. لیکن در فرانسه و انگلستان در صورت فسخ قرارداد، کلیه اثرات ناشی از عقد خواه آثار گذشته و خواه آثار آتی(در مورد منافع) کان لم یکن می گردد. با این وصف، می توان نتیجه گرفت که فسخ، آثار عقد را از زمان انعقاد زایل می نماید به طوری که قوانین فرانسه و انگلستان بر آن به نوعی صحه گذاشته شده است. از حیث امکان مطالبه خسارات نیز در هر سه نظام حقوقی مورد بحث، امکان مطالبه خسارات با لحاظ شرایط مربوطه میسر می باشد. در خصوص استرداد عوضین نیز علی الاصول فروشنده و خریدار پس از فسخ بایستی به صورت همزمان نسبت به استرداد عوضین (ثمن و مبیع) اقدام نمایند. در مورد نحوه استرداد مبیع و ثمن در حقوق ایران نص صریحی وجود ندارد، ولی عقل و انصاف حکم می کند که هر دو طرف باید ملزم باشند که پس از فسخ، کالا، یا ثمن را به صاحب اولیه آن مسترد دارند؛ و در مورد زمان این مبادله هم اشاره ای در قانون مدنی نشده است ولی با توجه به ملاک ماده ۳۷۷ ق. م که در مورد حق حبس است، می توان به مبادله همزمان ثمن و کالا حکم داد و قایل به لزوم همزمانی استرداد بود. اثر دیگر فسخ قرارداد مطالبه خسارت است که در حقوق ایران این امر با توجه به قواعد عمومی مسیولیت ناشی از عدم اجرای تعهدات امکان پذیر است، مگر اینکه خود متعهدله سبب عدم انجام تعهد و فسخ قرارداد بشود.

ساختار و فهرست رساله

چکیده

مقدمه

الف: بیان مسیله

ب: هدف کلی و آرمانی تحقیق

پ: اهداف جزیی تحقیق

ت: پرسش اصلی تحقیق

ث: سوالات تحقیق

ج: فرضیات تحقیق

چ: پیشینه تحقیق

ح: روش تحقیق

خ: اهمیت موضوع تحقیق

د: روش جمعآوری اطلاعات

ذ: ابزار گردآوری اطلاعات

ر: محدودیتهای تحقیق

ز: ساختار تحقیق

ژ: نوآوری و پویایی تحقیق

فصل اول: کلیات (مبانی و مفاهیم نظری)

۱–۱– تعریف عقد و قرارداد

۱–۲– انواع قرارداد

۱–۲–۱– قراردادهای ذکر شده در قانون مدنی

۱–۲–۲– قراردادهای فقهی

۱–۳– تقسیمبندی دیگر عقود

۱–۴– شرایط اساسی صحت قرارداد

۱–۵– اجزای تشکیلدهنده قرارداد

۱–۶– آثار عقد قرارداد

۱–۶–۱– اثر عقد بین متعاملین

۱–۶–۱–۱– اصل اجباری بودن قرارداد

۱–۶–۱–۲– اصل لزوم

۱–۶–۱–۳– اجباری بودن قرارداد برای طرفین معامله

۱–۶–۱–۴– اجباری بودن قرارداد برای قاضی

۱–۶–۱–۵– تجدید نظر در قرارداد

۱–۶–۲– اثر عقد قرارداد بر اشخاص ثالث

۱–۶–۲–۱– اصل نسبی بودن قرارداد

۱–۶–۲–۲– استثنایات اصل نسبی بودن قرارداد

۱–۷– نقض قرارداد و مسیولیت قراردادی

۱–۷–۱– شرایط لازم جهت مسیولیت قراردادی و معافیت از آن

۱–۷–۱–۱– وجود قرارداد قانونی و نافذ

۱–۷–۱–۲– نقض قرارداد

۱–۷–۱–۳– منشا خسارت ناشی از فسخ قرارداد

۱–۷–۱–۴– معافیت از مسیولیت قراردادی و آثار آن در حقوق ایران

۱–۷–۲– قوانین حاکم بر مسیولیت های قراردادی و قهری

۱–۷–۲–۱– قانون حاکم بر مسیولیت قراردادی

۱–۷–۲–۲– قانون حاکم بر مسیولیت قهری

۱–۸– انحلال قرارداد و قواعد عمومی حاکم بر آن

۱–۸–۱– انفساخ قرارداد و اصول حاکم بر آن

۱–۸–۱–۱– انفساخ ارادی

۱–۸–۱–۲– انفساخ به موجب قانون

۱–۸–۱–۳– احکام و آثار انفساخ

۱–۸–۱–۴– مقایسه انفساخ با سایر اصطلاحات مشابه

۱–۸–۱–۵– وجوه افتراق احکام فسخ با انفساخ ۵۰ ۱–۸–۲– اقاله قرارداد و اصول حاکم بر آن

۱–۸–۲–۱– ماهیت و مبنای اقاله

۱–۸–۲–۲– احکام اقاله

۱–۹– فسخ قرارداد و اصول حاکم بر آن

۱–۹–۱– ماهیت و مبنای فسخ

۱–۹–۱–۱– حق فسخ

۱–۹–۱–۲– مفهوم فسخ

۱–۹–۱–۳– مفهوم فسخ در حقوق ایران

۱–۹–۱–۴– خاتمه و فسخ

۱–۹–۱–۵– موقعیت فسخ و رد قرارداد

۱–۹–۱–۶– وسیله اعمال حق فسخ

۱–۹–۲– اصول حاکم بر اعمال حق فسخ و رویه های قضایی

۱–۹–۲–۱– شرایط اِعمال حق فسخ

۱–۹–۲–۲– اثبات و احراز وجود حق فسخ

۱–۹–۲–۳– علم دارنده خیار به وجود حق فسخ و رویه قضایی

۱–۹–۲–۴– اجرای حق فسخ و رویه قضایی

۱–۹–۲–۵– فوریت اجرای حق فسخ و رویه قضایی

۱–۹–۲–۶– اعلام اجرای حق فسخ و رویه قضایی

۱–۹–۳– طرق اعمال حق فسخ

۱–۹–۳–۱– اعمال حق فسخ از طریق لفظ

۱–۹–۳–۲– اعمال حق فسخ از طریق فعل

۱–۹–۳–۳– انواع حق فسخ قانونی

۱–۹–۴– فسخ قرارداد و تعلیق عقود

۱–۹–۴–۱– مبنای تعلیق قرارداد

۱–۹–۴–۲– منشا تعلیق قرارداد

۱–۹–۴–۳– آثار تعلیق قرارداد

۱–۹–۴–۴– حق فسخ برخاسته از عقد معلق

۱–۹–۵– فسخ قرارداد در شرایط اکراه و اجبار

۱–۹–۶– اسباب فسخ قرارداد

۱–۹–۶–۱– مفهوم و ماهیت حقوقی خیار

۱–۹–۶–۲– خاستگاه فقهی و حقوقی خیار در قانون مدنی ایران

۱–۹–۶–۳– انواع خیارات

۱–۹–۶–۴– مدت خیار

۱–۹–۷– موارد عدم امکان فسخ قرارداد

۱–۹–۸– قاعده فسخ قرارداد در صورت خ–ودداری متعهد از ادای تعهد و انتقادات وارده

۱–۹–۸–۱– قاعده فسخ و مبانی استخراج حکم فسخ قرارداد

۱–۹–۸–۲– انتقادهای وارد بر قاعده فسخ قرارداد و حکم عام فسخ قرارداد و پاسخ به آنها

۱–۹–۹– قاعده عدم تاثیر فسخ بر اجرای حکم به اعتبار امر مختوم

۱–۱۰– تعدیل و متعادل ساختن قراردادهای قانونی

۱–۱۰–۱– قراردادهای قانونی

۱–۱۰–۲– اصل ل–زوم ق–راردادها

۱–۱۰–۳– عدم امکان انجام تعهد

۱–۱۰–۳–۱– غیر قابل انجام بودن قرارداد از ابتدا

۱–۱۰–۳–۲– عدم امکان انجام قرارداد بنا به دلایل اتفاق بعدی

فصل دوم: مقایسه آثارفسخ قرارداد در مبانی حقوقی و قانونی ایران، فرانسه و انگلستان

۲–۱– آثار فسخ قرارداد

۲–۲– مبانی قانونی، حقوقی و اقتصادی حق فسخ در ایران

۲–۲–۱– جایگاه حقوقی قرارداد و حق فسخ

۲–۲–۲– مبانی اقتصادی حق فسخ

۲–۲–۳– مبنانی قانونی و حقوقی خیار

۲–۲–۳–۱– تراضی صریح به عنوان مبنای خیار

۲–۲–۳–۲– تراضی ضمنی به عنوان مبنای خیار

۲–۲–۳–۳– جبران عیب رضا

۲–۲–۳–۴– جبران ضرر ناروا (قاعده لاضرر)

۲–۲–۳–۴– حکم قانون

۲–۳– عدم انجام تعهد و ایجاد حق فسخ

۲–۳–۱– خیار تاخیر ثمن در بیع

۲–۳–۲– عدم پرداخت ثمن (خیار تفلیس)

۲–۳–۳– بیع از روی نمونه

۲–۳–۴– خوداری متعهد از اجرای تعهدات ناشی از شروط ضمن عقد

۲–۳–۵– امتناع موجر از تحویل عین مستاجره

۲–۳–۶– خودداری عامل از انجام زراعت

۲–۳–۷– حق حبس

۲–۴– مبنای فقهی و حقوقی امکان فسخ قرارداد در صورت عدم انجام تعهد

۲–۴–۱– توسل به شروط ضمن عقد

۲–۴–۲– تکیه نمودن به عرف و عادت

۲–۴–۳– اتکا به رویارویی تعهدات

۲–۵– امکان تقدم حق فسخ قرارداد نسبت به سایر ضمانت اجراها

۲–۵–۱– رد ادله تاخیر حق فسخ

۲–۵–۲– اثبات امکان تقدم حق فسخ

۲–۶– شروط فسخ قرارداد

۲–۷– موانع پذیرش حق فسخ در حقوق ایران

۲–۷–۱– اصل لزوم

۲–۷–۲– اصل لازمالاتباع بودن عقد

۲–۸– سقوط حق فسخ در حقوق ایران

۲–۸–۱– سقوط ارادی حق فسخ

۲–۸–۲– اسقاط عملی فسخ

۲–۸–۳– سقوط حق فسخ به دلیل تبدیل تعهد

۲–۸–۴– تعارض اشتراط حق و اسقاط فسخ

۲–۸–۵– سقوط قهری حق فسخ

۲–۸–۶– صلح حق فسخ

۲–۹– مبانی حقوقی و قانونی حق فسخ در حقوق انگلستان

۲–۹–۱– شروط فسخ در صورت امتناع متعهد

۲–۹–۱–۱– پیش بینی شدن فسخ در قرارداد

۲–۹–۱–۲– جدی بودن قصور در انجام تعهد

۲–۹–۱–۳– شرط فاسخ در قراردادها

۲–۹–۱–۴– موارد اس–تثناء در مورد کوتاهی مت–عهد به شکل جدی

۲–۹–۲– ذکر موارد پیش بینی شده در ق–رارداد

۲–۹–۳– موارد فسخ قرارداد

۲–۹–۳–۱– تعذر اجرای قرارداد با تصویب قانون دیگر

۲–۹–۳–۲– از بین رفتن عامل ضروری برای اجرای قرارداد

۲–۹–۳–۳– ناتوانی متعهد در انجام قراردادهای شخصی

۲–۹–۳–۴– عدم وقوع رخدادی که اساس و مبنای قرارداد است

۲–۹–۴– شروط قراردادی و تعهدات پیش شرط

۲–۹–۵– اولویت داشتن اخذ خسارت نسبت به اجرای تعهد

۲–۹–۶– فسخ قرارداد در صورت نقض قابل پیش بینی

۲–۹–۷– ضمانت اجراهای قرارداد در صورت نقض آن از سوی متعهد

۲–۹–۷–۱– اجرای اجباری قرارداد

۲–۹–۷–۲– تعلیق قرارداد

۲–۹–۷–۳– حق حبس

۴۲–۹–۷–۴– تقلیل ثمن

۲–۹–۷–۵– نقض قرارداد

۲–۹–۷–۶– مطالبه خسارت

۲–۹–۸– موارد عدم امکان حق فسخ

۲–۹–۸–۱– تایید قرارداد

۲–۹–۸–۲– سقوط حق فسخ به سبب تغییر موضوع قرارداد

۲–۱۰– مبانی حقوقی و قانونی حق فسخ در حقوق فرانسه

۲–۱۰–۱– اصلاحات جدید در قانون مدنی فرانسه

۲–۱۰–۲– فسخ قرارداد و نقش دادگاه ها در نظام حقوقی فرانسه

۲–۱۰–۳– مبانی حقوقی فسخ قرارداد

۲–۱۰–۴– شرط فاسخ در قراردادها

۲–۱۰–۵– تاثیر فسخ روی شروط قرارداد

۲–۱۰–۶– روشهای وقوع فسخ قرارداد

۲–۱۰–۷– نقض قابل پیش بینی و فسخ قرارداد

۲–۱۰–۸– فسخ قرارداد به دلیل عدم اجرای آن

۲–۱۰–۹– ضمانت های اجرای قرارداد در صورت نقض آن از سوی متعهد

۲–۱۰–۹–۱– قاعده اجبارمتعهد به انجام قرارداد

۲–۱۰–۹–۲– قاعده ایراد و یا عدم اجرا

۲–۱۰–۹–۳– قاعده حبس

۲–۱۰–۹–۴– تقلیل ثمن

۲–۱۰–۹–۵– مطالبه خسارت

۲–۱۰–۹–۶– لغو قرارداد

۲–۱۰–۹–۷– فسخ قرارداد به دلیل عدم اجرای آن

۲–۱۱– بررسی و مقایسه تطبیقی حق فسخ در کشورهای مورد مطالعه

فصل سوم: آثار فسخ قرارداد نسبت به طرفین و اشخاص ثالث

۳–۱– انحلال قرارداد

۳–۱–۱– در حقوق ایران

۳–۱–۲– در حقوق فرانسه

۳–۱–۳– در حقوق انگلستان

۳–۲– مبرا شدن از تعهدات قرارداد

۳–۲–۱– در حقوق ایران

۳–۲–۲– در حقوق فرانسه

۳–۲–۳– در حقوق انگلستان

۳–۳– امکان مطالبه و جبران خسارات

۳–۳–۱– مبانی جبران خسارت در حقوق ایران

۳–۳–۲– اهداف جبران خسارت در مسیولیت مدنی

۳–۳–۳– روشهای جبران خسارت در قانون مدنی

۳–۳–۳–۱– جبران عینی

۳–۳–۳–۲– جبران بدلی یا معادل

۳–۳–۴– پرداخت و مطالبه خسارت در حقوق ایران

۳–۳–۴–۱– پرداخت خسارت ناشی از تاخیر و یا عدم انجام تعهد

۳–۳–۴–۲– پرداخت خسارت ناشی از فسخ

۳–۳–۴–۳– جبران خسارت توسط ذوالخیار

۳–۳–۴–۴– جبران خسارت توسط من علیه الخیار

۳–۳–۴–۵– جبران خسارت توسط ثالث

۳–۳–۴–۶– خسارت قراردادی(وجه التزام) و مطالبه آن

۳–۳–۴–۷– موارد عدم مسیولیت متعهد دربرابر خسارات ایجاد شده

۳–۳–۵– پرداخت خسارت در حقوق فرانسه

۳–۳–۵–۱– مسیولیت مدنی و جبران خسارت در حقوق فرانسه

۳–۳–۵–۲– اهداف جبران خسارت در حقوق فرانسه

۳–۳–۵–۳– شیوههای جبران خسارت

۳–۳–۵–۴– قوانین ناظر بر جبران خسارت

۳–۳–۵–۵– جمع بین فسخ قرارداد و حق مطالبه خسارت

۳–۳–۵–۶– موارد مرتبط با معافیت از پرداخت خسارت

۳–۳–۶– پرداخت خسارت در حقوق انگلستان

۳–۳–۶–۱– جبران خسارت در مسیولیت مدنی حقوق انگلستان

۳–۳–۶–۲– اهداف جبران خسارات در حقوق انگلستان

۳–۳–۶–۳– شیوه های پرداخت خسارت در حقوق انگلستان

۳–۳–۶–۴– جبران خسارت در حقوق انگلستان

۳–۳–۶–۵– موارد معافیت از مسیولیت قراردادها و پرداخت خسارت

۳–۴– استرداد عوضین

۳–۴–۱– در حقوق ایران

۳–۴–۱–۱– هزینههای استرداد عوضین و تکلیف آن

۳–۴–۱–۲– همزمانی استرداد عوضین

۳–۴–۱–۳– عدم توانایی در استرداد مبیع

۳–۴–۱–۴– تلف شدن یکی از عوضین

۳–۴–۲– در حقوق فرانسه

۳–۴–۳– در حقوق انگلستان

۳–۵– تسویه حساب

۳–۵–۱– تسویه حساب در حقوق ایران

۳–۵–۲– تسویه حساب در حقوق فرانسه

۳–۵–۳– تسویه حساب در حقوق انگلستان

۳–۶– وجوه تشابهات فسخ قرارداد و آثار آن در حقوق ایران، فرانسه و انگلستان

۳–۷– وجوه افتراق فسخ قرارداد و آثار آن در حقوق ایران، فرانسه و انگلستان

۳–۸– نتیجه گیری

۳–۹– پیشنهادات

منابع

ABSTRACT

کلیدواژه ها

• قرارداد
• فسخ قرارداد
• ایران
• فرانسه
• انگلیس
• مبیع
• بیع