تحلیل مسیولیت مدنی ناشی از واگذاری اجرای تعهد به دیگری در حقوق ایران و فقه امامیه

عنوان	تحلیل مسیولیت مدنی ناشی از واگذاری اجرای تعهد به دیگری در حقوق ایران و فقه امامیه
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سیدوحید صادقی
استاد راهنما	محمدمهدی الشریف
استاد مشاور	علیرضا یزدانیان
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه اصفهان

تحلیل مسیولیت مدنی ناشی از واگذاری اجرای تعهد به دیگری در حقوق ایران و فقه امامیه عنوان رساله ای است که توسط سیدوحید صادقی، با راهنمایی محمدمهدی الشریف و با مشاوره علیرضا یزدانیان در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه اصفهان دفاع گردید.

چکیده

امروزه در بسیاری از قراردادها با توجه به گستردگی موضوعات و تعهدات قراردادی، متعهد جهت انجام تعهد خود، از افراد دیگری یاری می طلبد و تمام یا بخشی از تعهدات توسط اشخاص دیگر انجام می گردد. سوالی که در اینجا مطرح می شود آن است که در مواردی که شخص تعهدی بر عهده داشته و این تعهد را به اشخاص دیگر واگذار می کند، عدم انجام تعهد و یا تاخیر در انجام و یا ایراد خسارت توسط شخص ثالث چه مسیولیتی را برای متعهد قرارداد اولیه رقم می زند؟ قایلین به مسیولیت قراردادی ناشی از عمل غیر، برخلاف اصل شخصی بودن، متعهد اولیه را مسیول تلقی می کنند. برخلاف حقوق کشورهای دیگر، مسیولیت قراردادی ناشی از فعل غیر را نمی توان در حقوق ایران به عنوان یک اصل مطرح نمود. قانون مدنی ایران برخلاف برخی از کشورها اقدام به وضع قاعده عام در خصوص پذیرش مسیولیت قراردادی ناشی از فعل غیر ننموده است. قانون مدنی نه تنها به مصداقی از این مسیولیت، در قانون مدنی اشاره نکرده است؛ بلکه برخی مواد قانونی که در قانون مدنی فرانسه به عنوان مصادیقی از مسیولیت قراردادی قابل استناد بوده است را تغییر داده است. سکوت قانون و اختلاف اساتید حقوق دو مانع اصلی در قبول مسیولیت قراردادی ناشی از فعل غیر در حقوق ما است. حال در فرض سکوت قانون باید به سراغ مبانی قانون مدنی در خصوص مسیولیت متعهد اصلی رفت. مسیولیت متعهد اصلی بر یکی از دو نوع مسیولیت قراردادی و یا قهری قابل پذیرش است. مسیولیت قراردادی برخلاف مفهوم فرانسوی آن دقیقا ناشی از قرارداد و به عبارت دقیق تر برگرفته از شرط ضمن عقد و تراضی طرفین است. در مقابل از منظر فقه و حقوق ایران اگر کسی سبب تلف یا مباشر تلف مال دیگری قرار گیرد، مشمول قواعد اتلاف و تسبیب می گردد و وجود قرارداد مانع از شمول قواعد ضمان قهری نمی گردد؛ بنابراین بررسی مسیله ذیل مسیولیت قهری این پاسخ را به ما خواهد داد که به عنوان یک قاعده، متعهد قراردادی در فرض واگذاری عمل به دیگری جز در صورت اشتراک در تحقق زیان یا تضمین خسارات ناشی از کارگزاران خود مسیولیت مدنی ندارد برای مثال در فرضی که مالی موضوع عقد است و به متعهد تحویل داده می شود و متعهد، دیگری را بر آن مستولی می کند. مانند اجیری که تعهد به دوختن پارچه می کند و جهت انجام تعهد آن را به شاگرد یا خیاط دیگری واگذار می کند. اگر اذن در واگذاری نداشته باشد از باب ضمان ید هر دو ضامن هستند و اگر اذن در واگذاری داشته باشد که در این صورت اگر مرتکب تعدی و تفریط نشده باشد و شخصی که صلاحیت لازم را داشته به این کار گمارده است ید امانی او به ید ضمانی تبدیل نشده، فلذا در صورت تلف یا نقص مال توسط ثالث، مسیولیتی متوجه او نیست. راهکارهای مشابه برای مسیولیت متعهد قراردادی در صورت ورود خسارت از سوی ثالث وجود دارد که در قالب شرط ضمن عقد و حکم حکومتی قابل طرح است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول مفاهیم بنیادین و طرح پژوهش ۱–۱– شرح و بیان مسیله پژوهشی

۱–۲– پیشینه و تاریخچه موضوع پژوهش

۱–۳– فرضیه پژوهش

۱–۴– اهداف پژوهش

۱–۵– مفاهیم بنیادین

۱–۵–۱– مسیولیت

۱–۵–۲– ضمان

۱–۵–۳– مسیولیت مدنی

۱–۵–۳–۱ مسیولیت قراردادی

۱–۵–۳– ۲–مسیولیت غیر قراردادی

۱–۵–۴– مبانی مسیولیت مدنی

۱–۵–۴–۱– مبانی مسیولیت مدنی در نظام حقوقی غرب

۱–۵–۴–۱–۱– نظریه تقصیر

۱–۵–۴–۱–۲ – نظریه خطر

۱–۵–۴–۱–۳– نظریه تضمین

۱–۵–۵– مبانی مسیولیت مدنی در نظام فقهی

۱–۵–۵–۱– موجبات ضمان

۱–۵–۵–۱–۱– قاعده اتلاف

۱–۵–۵–۱–۲– قاعده تسبیب

۱–۵–۵–۱–۳– قاعده لاضرر

۱–۵–۵–۱–۴– ضمان غرور

۱–۵–۵–۱–۵– قاعده ضمان ید

۱–۵–۵–۲– مبنای استخراج شده از قواعد

۱–۵–۶–انواع مسیولیت مدنی

عنوان صفحه ۱–۵–۶–۱– انواع مسیولیت مدنی در فرانسه

۱–۵–۶–۲– انواع مسیولیت مدنی در فقه و حقوق ایران

۱–۵–۷– تعهد

۱–۵–۸– دین

۱–۵–۹–اذن

۱–۵–۱۰– تعدی و تفریط

فصل دوم مفهوم و صور واگذاری انجام تعهد و مفاهیم مشابه با آن ۲–۱–واگذاری انجام تعهد

۲–۱–۱– قرارداد فرعی

۲–۱–۲– استیفا

۲–۱–مفاهیم مشابه

۲–۱–۱– انتقال عقد

۲–۱–۲– تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون

۲–۲–صور مختلف مسیله (موضوع شناسی)

۲–۳–امکان واگذاری تعهد به دیگری

۳–۲–۱– اجاره

۳–۲–۱–۱– امکان واگذاری از منظر فقهی

۳–۲–۱–۱–۱– قایلین به نیاز اذن مالک

۳–۲–۱–۱–۲– قایلین به عدم اذن مالک

۳–۲–۱–۱–۳– قایلین به تفصیل

۳–۲–۱–۲– امکان واگذاری از منظر حقوقی

۳–۲–۱–۳– شرط مباشرت

۳–۲–۱–۴– شرط منع واگذاری

۳–۲–۲– مزارعه

۳–۲–۲–۱– امکان واگذاری از منظر فقه

۳–۲–۲–۲– امکان واگذاری از منظر حقوق

عنوان صفحه ۳–۲–۳– مساقات

۳–۲–۳–۱– امکان واگذاری از منظر فقه

۳–۲–۳–۲– امکان واگذاری از منظر حقوق

۳–۲–۴– وکالت

۳–۲–۴–۱– امکان واگذاری از منظر فقه

۳–۱–۴–۲– امکان واگذاری از منظر حقوق

۳–۲–۵– مضاربه ۵۰ ۳–۲–۵–۱– امکان واگذاری از منظر فقه ۵۰ ۳–۲–۵–۲– امکان واگذاری در حقوق

فصل سوم مسیولیت متعهد در فرض واگذاری انجام تعهد ۳–۱– مبنای مسیولیت مدنی متعهد در فرض واگذاری انجام تعهد

۳–۱–۱– مسیولیت متعهد بر مبنای مسیولیت قراردادی ناشی از فعل غیر

۳–۱–۱–۱– نظر حقوق دانان

۳–۱–۱–۲– تحلیل و نقد مسیولیت قراردادی ناشی عمل غیر

۳–۱–۱–۲–۱– عدم ذکر مسیولیت قراردادی ناشی از فعل غیر به عنوان قاعده عام در فرانسه

۳–۱–۱–۲–۲–– تغییر مواد قانون مدنی فرانسه در خصوص مسیولیت قراردادی ناشی از فعل غیر در قانون مدنی ایران

۳–۱–۱–۲–۳– تعارض آشکار با برخی مبانی قانون مدنی

۳–۱–۱–۲–۳–۱–مسیولیت محجور ناشی از نماینده قانونی

۳–۱–۱–۲–۳–۲–تعارض در عقد اجاره

۳–۱–۱–۲–۳–۳–خسارت جسمانی

۳–۱–۲– مسیولیت بر مبنای مسیولیت قهری ناشی از فعل غیر

۳–۱–۳– مسیولیت بر مبنای مسیولیت شخصی

۳–۱–۳–۱–مسیولیت قراردادی ناشی از عمل شخص

۳–۱–۳–۱– ۱–امکان سنجی مسیولیت قراردادی ناشی از فعل شخص

۳–۱–۳–۱–۱–مبنای مختار در مسیولیت قراردادی

عنوان صفحه ۳–۱–۳–۲–مسیولیت مدنی قهری ناشی از فعل شخص

۳–۱–۳–۲–۲– مسیولیت متعهد اول از باب اسباب ضمان قهری

۳–۱–۳–۲–۲– ۱–مسیولیت مدنی به معنی خاص(اتلاف و تسبیب)

۳–۱–۳–۲–۲–۲–ضمان ید

۳–۱–۳–۲–۳– مسیولیت متعهد اول بر حسب صور مختلف موضوع

۳–۱–۳–۲–۳–۱– موضوع تعهد مال است

۳–۱–۳–۲–۳–۲– موضوع تعهد بدن است

۳–۱–۳–۲–۳–۳–موضوع تعهد یک دستور یا عمل حقوقی است

۳–۱–۳–۲–۳–۴– موضوع تعهد انجام یک فعل است

۳–۱–۳–۲–۳–۵– تاخیر در انجام تعهد

۳–۱–۳–۲–۳–۶–انتساب عرفی به متعهد اول

۳–۱–۳–۲–۳–۶–۱– دلایل عدم پذیرش لزوم تقصیر و کفایت انتساب عرفی حقوق ایران

۳–۳– بررسی مصادیق

۳–۳–۱– اجاره

۳–۳–۱–۱– اقسام مسیولیت بر حسب موضوع تخلف

۳–۳–۱–۱–۱–– مال را تلف کند

۳–۳–۱–۱–۲– تلف جسم

۳–۳–۱–۲–رویه قضایی

۳–۳–۱–۲– روایات مرتبط با موضوع

۳–۳–۱–۲–۱– روایت زراره و ابی بصیر

۳–۳–۱–۲–۱–۱– نفی مسیولیت ناشی از فعل غیر در روایت

۳–۳–۱–۲–۱–۲–مسیولیت متعهد اول بر مبنای روایت

۳–۳–۱–۲–۱– روایت صفار

۳–۳–۱–۲–۲– روایت علی بن جعفر

۳–۳–۲– مزارعه

۳–۳–۳– مساقات

عنوان صفحه ۳–۳–۴– وکالت

۳–۳–۴–۱– مسیولیت وکیل اول ناشی از وکیل دوم

۳–۳–۴–۱–۱– در فرض وجود حق توکیل به غیر

۳–۳–۴–۱–۲–در فرض عدم وجود حق توکیل به غیر

۳–۳–۴–۲– مسیولیت موکل ناشی از عمل وکیل

۳–۳–۵– مضاربه

۳–۳–۵– بررسی برخی مصادیق

۳–۳–۵–۱– حمل ونقل

۳–۳–۵–۲– پزشک

۳–۳–۵–۲–۱– سابقه فقهی مسیله

۳–۳–۵–۲–۲– سابقه قانونی

۳–۳–۵–۲–۳– مسیول خطای تیم پزشکی

۳–۳–۵–۲–۴– مسیول باقی ماندن وسایل جراحی در بدن بیمار

۳–۳–۳–۲–۴–۱–نقد یک رای

۳–۳–۵–۳– پیمانکاری

۳–۳–۵–۴– شخص حقوقی

۳–۳–۵–۴–۱–قانون جرایم رایانه ای

۳–۳–۵–۴–۲–قانون پولی و بانکی کشور

۳–۳–۵–۴–۳–قانون صدور چک

فصل چهارم راهکارهای مسیولیت واگذارکننده ۴–۱– راهکارهای مسیولیت متعهد اول به جبران خسارات ناشی از عمل متعهد دوم

۴–۱–۱– مسیولیت متعهد اول به جبران خسارت بر اساس شرط ضمن عقد

۴–۱–۱–۱– شرط صریح

۴–۱–۱–۲– شرط ضمنی

۴–۱–۱–۲–۱– شرط ضمنی بنایی

۴–۱–۱–۲–۲– شرط ضمنی عرفی

عنوان صفحه ۴–۱–۱–۲–۳– شرط ضمنی قانونی

۴–۱–۲– مسیولیت متعهد اول بر اساس احکام ولایی

۴–۱–۲–۱– الزام به درج شرط مسیولیت

۴–۱–۲–۲– اعطای مجوز مشروط به شرط مسیولیت

۴–۱–۲–۳– ایجاد حکم تکلیفی و وضع ضمانت اجرای برای تخلف از آن

۴–۱–۳– مسیولیت متعهد اول بر مبنای ید ضمانی

۴–۲– آثار مسیولیت متعهد اول به جبران خسارت بر اساس هر یک از راهکارها

۴–۲–۱– آثار مسیولیت متعهد اول به جبران خسارت بر اساس شرط ضمن قرارداد

۴–۲–۲– آثار مسیولیت متعهد اول به جبران خسارت بر اساس حکم حکومتی الزام به شرط ضمان و یا بیمه

۴–۲–۳– آثار مسیولیت متعهد اول بر اساس ید ضمانی

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• مسیولیت مدنی
• مسیولیت قراردادی
• مسیولیت قراردادی ناشی از عمل غیر
• مسیولیت ناشی از فعل غیر
• تعهد