چالش های نهاد قسامه؛ امکان و امتناع جایگزینی آن در حقوق کیفری ایران
 | |
| عنوان | چالش های نهاد قسامه؛ امکان و امتناع جایگزینی آن در حقوق کیفری ایران |
|---|---|
| رشته | فقه و حقوق جزا |
| دانشجو | مریم آگاه پور |
| استاد راهنما | ابوالحسن مجتهد سلیمانی |
| استاد مشاور | سودابه رضوانی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۸ |
| دانشگاه | دانشگاه خوارزمی |
چالش های نهاد قسامه؛ امکان و امتناع جایگزینی آن در حقوق کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط مریم آگاه پور، با راهنمایی ابوالحسن مجتهد سلیمانی و با مشاوره سودابه رضوانی در سال ۱۳۹۸ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.
چکیده
یکی از ادله اثبات دعوا در خصوص جنایات عمدی و غیرعمدی بر نفس در صورت عدم وجود اقرار، بینه و علم قاضی، قسامه است. با توجه به معکوس شدن آثار و احکام برخی از اصول و قواعد حقوق کیفری نظیر اصل برایت، قاعده درء، قاعده احتیاط در دما و طرق متعارف اثبات امور کیفری و اصل ضرورت تسریع در رسیدگی در امور کیفری در تلاقی با نهاد قسامه از یک سو و پیشرفت فناوری و مهارت های علمی و عملی در راستای کشف جنایت از سوی دیگر، تشخیص مرتکب جنایت از طریق قسامه مورد چالش و انتقاد بسیاری از صاحب نظران قرار گرفته است و این در حالی است که از دیدگاه شریعت مقدس اسلام، در مشروعیت آن تردیدی وجود ندارد و مورد اتفاق همه فقها اعم از عامه و امامیه می باشد. با توجه به جهات مورد اشاره که استناد به قسامه را در جهت اثبات جنایت با مشکل مواجه می سازد، ارایه راهکاری که بتواند به عنوان بدیل و در عداد قسامه در اثبات جنایت ایفای نقش نماید، امری ضروری به نظر می رسد. در همین راستا، این پژوهش کوشیده است که بر مبنای حصری نبودن ادله اثبات امور کیفری و اصل آزادی تحصیل دلیل، به کارگیری ادله ی علمی را به عنوان راهکاری نوین مطرح کند. ادله علمی از قبیل انگشت نگاری، چهره نگاری، علم بیولوژی، رجوع به کارشناس و... به دلیل پیشرفت علوم، جایگاه و اعتبار خاصی در میان سایر ادله اثبات دعوا دارد. دلایل فقهی نیز بر مشروعیت به کارگیری ادله ی علمی گواهی می دهند و آن را یکی از راه های معتبر در اثبات جنایت می دانند.
ساختار و فهرست رساله
فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه ۱ الف) بیان مسیله پژوهش ۲ ب) ضرورت و اهمیت انجام پژوهش ۳ ج) پرسش های پژوهش ۴ د) فرضیه های پژوهش ۴ ه) اهداف پژوهش ۴ و) روش انجام تحقیق ۵ ز) پیشینه ی پژوهش ۵ ح) جنبه جدید بودن و نوآوری طرح ۶ ط) ساختار پژوهش ۷ فصل اول: مفاهیم و مبانی نهاد قسامه مبحث اول: تعریف اصطلاحات ۹ گفتار اول: مفهوم قسم ۹ گفتار دوم: مفهوم قسامه ۱۰ بند اول: قسامه در لغت ۱۰ بند دوم: قسامه در اصطلاح ۱۱ بند سوم: قسامه در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ۱۲ گفتار سوم: تفاوت قسامه با دیگر قسم ها ۱۲ مبحث دوم: تبیین جایگاه قسامه ۱۳ گفتار اول: فلسفه ی تشریع قسامه ۱۳ گفتار دوم: ارتباط قسامه با سایر ادله ۱۴ گفتار سوم: تاسیسی یا امضایی بودن قسامه ۱۸ گفتار چهارم: قسامه در تاریخ قانون گذاری ایران ۱۹ گفتار پنجم: مستندات مشروعیت قسامه ۲۰ بند اول: قرآن ۲۰ بند دوم: روایات ۲۰ بند سوم: اجماع ۲۳ بند چهارم: بنای عقلا ۲۴ مبحث سوم: شرایط تحقق قسامه ۲۴ گفتار اول: بررسی مفهوم لوث ۲۵ بند اول: لوث در لغت ۲۵ بند دوم: لوث در اصطلاح ۲۶ گفتار دوم: شرطیت لوث برای قسامه ازنظر قانون مجازات اسلامی ۲۸ گفتار سوم: موارد تحقق و سقوط لوث ۳۰ بند اول: موارد تحقق لوث ۳۰ بند دوم: موارد سقوط لوث ۳۳ مبحث چهارم: قلمرو قسامه و پیامد اجرای آن ۳۴ گفتار اول: قلمرو موضوعی قسامه در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ۳۴ گفتار دوم: پیامد اجرای قسامه ۳۶ بند اول: ثبوت قصاص به وسیله قسامه ۳۶ بند دوم: دلایل اثبات قصاص با قسامه ۳۶ بند سوم: ثبوت دیه در قتل غیر عمد به وسیله قسامه ۳۹ بند چهارم: ثبوت دیه در اعضا و جوارح به وسیله قسامه ۴۰ مبحث پنجم: شرایط اجرای قسامه ۴۲ گفتار اول: شرایط کمی در قسامه ۴۲ بند اول: نصاب قسامه ۴۲ الف) نصاب قسامه در قتل ۴۳ ب) نصاب قسامه در اعضا و منافع ۴۳ بند دوم: وحدت و تعدد طرفین (مدعی و مدعی علیه) ۴۵ بند سوم: تکرار سوگند ۴۶ بند چهارم: امکان یا عدم امکان موالات در قسامه ۴۸ گفتار دوم: شرایط کیفی در قسامه ۴۹ بند اول: خصوصیات اداکنندگان سوگند ۴۹ بند دوم: خصوصیات سوگند ۵۳ فصل دوم: تلاقی قسامه با برخی اصول و قواعد حقوق کیفری مبحث اول: چالش های فقهی نهاد قسامه ۵۶ گفتار اول: تعارض نهاد قسامه با قاعده ی درء ۵۶ بند اول: دیدگاه فقها پیرامون قلمرو قاعده درء ۵۷ بند دوم: دلایل فقها پیرامون اجرای قاعده درء در قصاص ۵۹ بند سوم: آرای حقوق دانان پیرامون اجرای قاعده درء در قصاص ۶۱ بند چهارم: تطبیق اثر کیفر زدایی و محکومیت زدایی قاعده ی درء در جنایات موجب قصاص ۶۳ گفتار دوم: تعارض نهاد قسامه با قاعده احتیاط در دماء ۶۹ بند اول: مفهوم قاعده احتیاط در دماء ۷۰ بند دوم: قلمرو قاعده احتیاط در دماء ۷۰ گفتار سوم: دشوار بودن احراز امارات و قراین معتبر در قسامه ۷۲ بند اول: وجود سابقه شرارت و فاجر بودن مدعی علیه ۷۲ بند دوم: عدالت اداکنندگان سوگند ۷۵ گفتار چهارم: محدود بودن اجرای قسامه به زمان تشریع خود براساس ملاک عرفی ۷۷ بند اول: تغییر و تحول در احکام شریعت ۷۸ بند دوم: اقسام موضوع در فقه ۸۰ بند سوم: انواع تحول در موضوعات فقهی ۸۱ الف) تحول ماهوی ۸۱ ب) تحول کارکردی ۸۲ بند چهارم: قابلیت تحول در موضوعات فقهی ۸۲ الف) موضوعات طبیعی ۸۲ ب) موضوعات شرعی ۸۳ ج) موضوعات عرفی ۸۳ مبحث دوم: چالش های حقوقی نهاد قسامه ۸۶ گفتار اول: تعارض قسامه با اصل برایت ۸۶ بند اول: مفهوم اصل برایت ۸۶ بند دوم: آثار اصل برایت ۸۹ بند سوم: قلمرو اصل برایت ۹۰ گفتار دوم: تعارض قسامه با طرق متعارف اثبات امور کیفری ۹۱ بند اول: مبادی حصول علم به وقایع ۹۲ بند دوم: عدم حصول علم اداکنندگان سوگند از طرق متعارف در قسامه ۹۳ گفتار سوم: تعارض قسامه با اصل ضرورت تسریع در رسیدگی به امور کیفری ۹۵ بند اول: مفهوم اصل تسریع در رسیدگی ۹۵ بند دوم: جایگاه اصل تسریع در رسیدگی در اسناد بین المللی و حقوق داخلی ۹۶ بند سوم: دلیل فقهی ضرورت تسریع در رسیدگی قضایی ۹۸ بند چهارم: ضرورت تسریع در رسیدگی های کیفری ۹۹ گفتار چهارم: چالش های اجرای قسامه در رویه قضایی ایران ۱۰۰ بند اول: لزوم اجرای قسامه مستقل در هر مرحله از رسیدگی در دادگاه کیفری ۱۰۰ بند دوم: مشکلات احراز شرایط قسم خورندگان در دادگاه کیفری ۱۰۳ الف) جزم در قسم و قسم ناشی از علم شخصی ۱۰۴ ب) درک و فهم قسم ۱۰۴ ج) اجرای قسامه در حضور متهم ۱۰۵ فصل سوم: تحلیل ادله علمی به عنوان ادله اثبات جنایت با ترجیح بر نهاد قسامه مبحث اول: اختصاص قسامه به جنایت علیه تمامیت جسمانی ۱۰۷ گفتار اول: آرای فقهای اهل سنت ۱۰۹ گفتار دوم: ادله مشروعیت قسامه ۱۰۹ گفتار سوم: ناکارآمدی اجماع در جریان قسامه در اعضا و جوارح ۱۱۱ گفتار چهارم: صعوبیت در استناد به قسامه در جهت اثبات جنایت ۱۱۲ مبحث دوم: برابری استناد به قسامه یا ادله علمی در صورت فراهم بودن لوث در جهت استناد به جنایت ۱۱۳ مبحث سوم: مبانی ادله علمی ۱۱۳ گفتار اول: حصری نبودن ادله اثبات دعوا در امور کیفری ۱۱۴ بند اول: دیدگاه فقها در مورد حصر یا عدم حصر ادله اثبات دعوا ۱۱۵ بند دوم: دلایل حصری بودن ادله اثبات دعوا ۱۱۶ بند سوم: دیدگاه قانون گذار کیفری در مورد حصر یا عدم حصر ادله اثبات دعوا ۱۲۰ گفتار دوم: اصل آزادی تحصیل دلیل ۱۲۴ بند اول: مفهوم اصل آزادی تحصیل دلیل ۱۲۴ بند دوم: مفهوم آزادی ارزیابی دلیل ۱۲۵ بند سوم: حدود اختیار دادرس در تحصیل، پذیرش و ارزیابی ادله کیفری با رویکرد به نظام های مختلف دلایل کیفری ۱۲۶ بند چهارم: مبانی اصل آزادی تحصیل دلیل ۱۲۸ الف) مصلحت عمومی ۱۲۸ ب) اجرای عدالت ۱۳۰ بند پنجم: مبانی اصل آزادی ارزیابی دلیل ۱۳۲ الف) اصل برایت ۱۳۳ ب) طبیعت اثبات و عملیات دادرسی در امور کیفری ۱۳۵ بند ششم: مبنای فقهی آزادی تحصیل و ارزیابی دلیل (لزوم و اطلاق حکم به حق و عدل و قسط) ۱۳۶ الف) آیات ۱۳۶ ب) روایات ۱۳۶ مبحث دوم: ادله ی علمی؛ بدیل نهاد قسامه ۱۳۷ گفتار اول: پیشینه ی نظام های حاکم بر اثبات دعوا ۱۳۷ بند اول: دوره ادله آزاد ۱۳۸ بند دوم: دوره ادله قانونی ۱۳۹ بند سوم: دوره اقناع وجدانی قاضی یا دوره ادله معنوی ۱۴۲ بند چهارم: دوره ادله علمی ۱۴۶ گفتار دوم: نظام دلایل کیفری در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ۱۴۸ گفتار سوم: مفهوم ادله ی علمی ۱۵۱ گفتار چهارم: مصادیق ادله ی علمی جهت اثبات قتل و ضرب وجرح و قطع عضو ۱۵۴ گفتار پنجم: نظریات پزشکی قانونی در کشف جنایت ۱۶۳ بند اول: جایگاه پزشکی قانونی در نظام حقوقی ایران ۱۶۳ بند دوم: حضور پزشک قانونی در صحنه مرگ ۱۶۵ بند سوم: بررسی جراحات و صدمات بر روی اجساد از طریق معاینه ۱۶۶ بند چهارم: بررسی پرونده های قتل توسط پزشکی قانونی ۱۶۷ گفتار ششم: ادله فقهی جواز به کارگیری راه های علمی ۱۶۸ الف) آیات ۱۶۸ ب) روایات ۱۷۳ ج) دلیل عقلی ۱۷۵ گفتار هفتم: جایگاه ادله ی علمی در نظام حقوقی ایران ۱۷۵ گفتار هشتم: جایگاه کشف علمی جرایم در رویه قضایی ۱۷۸ گفتار نهم: ارزش اثباتی ادله ی علمی ۱۸۳ گفتار دهم: تکلیف قاضی در فرض عدم کفایت ادله ی علمی در احراز مجرمیت متهم ۱۸۴ نتیجه گیری ۱۸۷ پیشنهادها ۱۸۷ منابع ۱۸۸ چکیده انگلیسی ((Abstract ۱۹۹
کلیدواژه ها
- قسامه
- لوث
- علم قاضی
- عرف
- توقیفی نبودن ادله
- آزادی تحصیل دلیل
- سوگند