لزوم عقود و شروط از منظر قرآن و سنت

عنوان	لزوم عقود و شروط از منظر قرآن و سنت
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	علی اکبر اکبری
استاد راهنما	سیدمصطفی محقق داماد
استاد مشاور	علی احمدی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۲
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

لزوم عقود و شروط از منظر قرآن و سنت عنوان پایان نامه ای است که توسط علی اکبر اکبری، با راهنمایی سیدمصطفی محقق داماد و با مشاوره علی احمدی در سال ۱۳۹۲ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دفاع گردید.

چکیده

عقد از الفاظ معنوی است که دارای معانی متعددی است و عهد نیز همچنین البته با کمی تفاوت، این دو از نظر لفظی و معنوی اشتراک دارند و هر عقدی عهد است لیکن هر عهدی عقد نیست. دایره شمول عقد محدودتر از عهد است به طوری که در قرآن یک بار به عقد اشاره شده لیکن واژه عهد متعدد است البته عقود و معاملات غالبا بر قرآن مطرح شده است مگر تاسیسات جدید حقوقی مانند بیمه که با توجه به مطابقت آن با قرآن تایید و امضا شده است در مورد آیه وفا (مایده/ ۱۹) و آیات مشابه و لزوم عقد و عهد از این منظر نظرات متفاوتی مطرح شده است. از دیدگاه از دیدگاه حقوق و فقه عقود از جهت رعایت مقاد آن یا لازم هستند یا جایز که به اقتضای مورد با آن برخورد می شود، اصل لزوم در بدو امر یک قاعده قرآنی و فقهی است و البته دارای استثنایات که به آن در قرآن اشاره شده است و بعضا هر یک شان نزول خاص خود را دارد و احکام فقهی نیز از آن مستنبط است که غالبا مورد اشتراک نظر فقهاست. عهد نیز دارای اقسام مختلفی است و اصولا نقض آن مذموم شناخته شده است مگر در موارد مشخص در مورد لزوم عقود و وفای به عهد از دیدگاه سنت نیز بسیار به آن اشاره شده است. از جمله احادیث مهمی نیز در این رابطه است که حتی به عنوان یک قاعده فقهی در فقه شیعه مطرح است اصل لزوم و وفای به عهد در مورد شرط به عنوان ارکان آنها جاری و ساری است همچنان که در روایات و احادیث معتبر نیز به آن اشاره رفته است و شروط نیز که از پیچیدگی های فنی برخوردار است خود از یک سو به عنوان قاعده فقهی مستقل و از سویی بیشتر به عنوان بخشی از عقد محل بحث هستند تا این که مستقلا مطرح باشند و دارای تقسیمات متنوعی از جهات مختلف است که از جمله این تقسیم بندی نوع ارتباط آن با عقد است چون بیشتر محل بحث ماست ضمن این که بین عقد و شرط رابطه خاص و پیچیده ای برقرار است و مباحث فنی زیادی پیرامون کیفیت رابطه عقد و شرط مطرح است و فقها و صاحبنظران به سهم خود در این زمینه به نظریه پردازی پرداخته اند، حفظ عقد یا عهد و شروط مندرج در آن با رعایت حقوق کامل طرفین در اسلام بسیار مورد تاکید و توجه قرار گرفته که حاکی از عظمت و اهمیت فراوان آنهاست و از نقض، فسخ و لغو آنها تا حد امکان و توان تهی گردیده و از بین بردن آنها را مستوجب خسران و کیفر دنیوی و اخروی می داند.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه ۱

تعریف مسیله وسوالات اصلی تحقیق ۲

سابقه و پیشینه تحقیق ۳

ضرورت انجام تحقیق ۳

اهداف مورد انتظار از انجام تحقیق ۴

جنبههای نوآوری و جدید بودن طرح ۴

روش تحقیق ۴

فصل اول لزوم عقود از منظر قرآن ۵

بخش اول عقد ۶

تعریف عقد، معنی لغوی و اصطلاحی ۶

اقسام عقود در قرآن ۸

• عهد ۱۱

• میثاق ۱۱

• وعده ۱۲

• وفا ۱۲

استثنایات لزوم عقود ۱۳

میثاق عام، خاص، اخص ۱۷

نقد نظر آقای دکتر لنگرودی ۲۱

بخش دوم لزوم ۲۶

معنی لغوی لزوم ۲۶

ماهیت اصل لزوم ۲۷

ادله شرعی اصل لزوم در قرآن ۲۸

آیات مرتبط ۳۴

آیا لزوم آیه وفا ارشادی است یا مولوی؟ ۳۸

آثار لزوم عقد ۴۰

رابطه اصل صحت با اصل لزوم ۴۱

اصل لزوم در قانون مدنی ایران ۴۱

میزان شمول آیه وفا در ایقاعات ۴۳

بخش سوم عهد ۴۴

تعریف عهد ۴۴

نذر، عهد، قسم ۴۶

احکام فقهی مستفاد ۴۹

فوایدی چند ۵۳

چند نوع پاسخ ۵۴

احکام فقهی ۵۵

سه حکم فقهی مستفاد از آیه ۵۶

یمین ۵۸

سوگند ۶۰

معاهدات بینالمللی در اسلام ۶۳

تعریف معاهدات بینالمللی ۶۴

انواع قراردادهای دولت ۶۵

اهم قراردادهای بینالمللی در اسلام ۶۶

۱– قرارداد استیمان: ۶۶

۲– قراداد آتش بس ۶۹

قرآن و عقد هدنه ۷۱

۳– قرارداد ذمه ۷۳

وعده در قرآن ۷۵

نقض عهد ۷۷

واژههای مترداف نقض که در قرآن آمده است ۷۸

علل نقض عهد ۸۱

آثار نقض عهد ۸۳

فصل دوم ۸۵

بخش اول مبانی لزوم عقود در سنت ۸۶

شرح مختصری در زمینه قواعد فقهی ۸۶

سنت ۸۷

نخستین مجموعههای احادیث ۸۸

کتب اربعه ۹۱

قاعده شروط (المومنون عند شروطهم ) ۹۳

کاربرد قاعده ۹۴

روایات و احادیث مرتبط ۹۸

حدیث : البیعان بالخیار ما لم یفترقا فاذا افترقا وجب البیع ۹۹

بخش دوم عهد و پیمان در نهج البلاغه ۱۰۵

وفای به پیمان و قرار(حدیث) ۱۰۶

وفای به عهد (حدیث) ۱۰۶

وفاداری (حدیث) ۱۰۷

تشویق کردن به وفای به عهد ۱۱۱

پیمان خدماتی ۱۱۴

بخش سوم وعده در سنت ۱۱۷

معنی لغوی و اصلاحی وعده ۱۱۷

تفاوت وعده با وعید ۱۱۸

وعده دین است ۱۱۹

وعده یکی از دو بندگی است ۱۲۰

وعدههایی که شایسته نیست داده شود ۱۲۱

نکوهش خلف وعده ۱۲۲

فصل سوم لزوم شروط از منظر قرآن و سنت ۱۲۴

بخش اول معنای لغوی شرط ۱۲۵

معنای اصطلاحی شرط ۱۲۸

اقسام شرط به اعتبار رابطه با عقد ۱۲۹

۱–شرط ابتدایی ۱۲۹

۲– شرط قبل از عقد ۱۳۰

۳–شرط ضمن عقد ۱۳۰

بخش دوم ادله شرعی لزوم وفای به شرط در قرآن ۱۳۱

بخش سوم ادله شرعی لزوم شرط در سنت ۱۳۳

استثنایات لزوم شرط ۱۳۷

تحلیل رابطه عقد و شرط ۱۳۸

نتیجه گیری ۱۴۶

نتیجه گیری ۱۴۷

پیشنهادات ۱۵۷

منابع و مآخذ ۱۵۸

کلیدواژه ها

• وفای به عهد
• نهج البلاغه
• قرآن
• شروط (حقوق)
• قرآن
• سنت
• Contracts
• وفاداری
• قرارداد
• سنت
• تعهد