کاربرد اصول لفظی در تفسیر قوانین در حقوق ایران

عنوان	کاربرد اصول لفظی در تفسیر قوانین در حقوق ایران
رشته	حقوق خصوصی
دانشجو	سیدعلی حسین رضایی
استاد راهنما	محمدرضا حبیبی مهر
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۴
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت

کاربرد اصول لفظی در تفسیر قوانین در حقوق ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط سیدعلی حسین رضایی، با راهنمایی محمدرضا حبیبی مهر در سال ۱۳۹۴ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت دفاع گردید.

چکیده

اهمیت کاربرد علم اصول فقه در موطن اصلی خود ، یعنی حوزه استنباط احکام شرعی بر کسی پوشیده نیست . بخش زیادی از قوانین جاری کشور برگرفته از فقه اسلامی و اصول فقه نیز زیربنا و شالوده مواد قانونی است . در میان ادله اربعه، کتاب و سنت که هر دو دلیل لفظی هستند و به صورت الفاظ عنوان شده اند، به دلیل آنکه نشان دهنده اراده شارعند از اهمیت زیادی برخوردار می باشند. تنها قوانین واضح، روشن و بدون ابهام از قانون گذار مورد انتظار است، با وجود دقت فراوانی که اصولا به هنگام تدوین و تصویب قانون به عمل می آید، در زمان اجرا ابهاماتی رخ می نماید که نیاز به تفسیر دارد. تفسیر قانون، امری دشوار است و نیازمند روشی قانونمند می باشد، واگذار کردن آن به سلایق و افکار شخصی هر دادرس و حقوق دان امری شایسته نیست، بدین جهت، فکر تدوین قانونی که خود، اصول و قواعد تفسیر قانون را تبیین کند، مدت ها مدنظر حقوق دانان بوده، ولی به دلایلی که شاید دشواری کار از آن جمله باشد، این عقیده عملی نشده است. روش تحقیق حاضر از روش توصیفی– تحلیلی و در ضمن روش این تحقیق همانند غالب تالیفات حقوقی روش کتابخانه ای است. در این تحقیق شاخص های ارزیابی عوامل مرتبط با ضمانت اجرای کاربرد اصول لفظی در قوانین حقوق ایران مورد تجزیه و تحلیل توصیفی قرارگرفته است . اصل لفظی، قانون مرجع هنگام شک در مراد گوینده است. این پژوهش ، با نگرشی فلسفی به اصول لفظی و مبانی تفسیر قوانین از اصول لفظی ، این نظر را می پذیرد که کار تفسیر قانون باید بر عهده نهاد انتخابی باشد، تا مبادرت به ارایه تفسیر معقول، بی طرف و متعارف از قوانین بنماید.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ۱

فصل اول : ( کلیات تحقیق )

۱–۱– مقدمه ۳

۱–۲– بیان مساله ۴

۱–۳– اهمیت و ضرورت تحقیق ۶

۱–۴–اهداف تحقیق ۷

۱–۵– پرسش های تحقیق ۷

۱–۶– فرضیه های تحقیق ۸

۱–۷– سوابق مربوطه ۸

۱–۸– روش انجام تحقیق ۱۰

۱–۹– تعریف عملیاتی تحقیق ۱۱

۱–۱۰– سازماندهی تحقیق ۱۱

فصل دوم : ( تبیین مفاهیم اصول لفظی )

۲–۱– تبیین مفاهیم اصول فقه ۱۳

۲–۱–۱– مفهوم علم اصول فقه ۱۳

۲–۱–۲– تاریخچه و تعریف اصول فقه ۱۵

۲–۱–۲–۱– تاریخ علم اصول ۱۵

۲–۱–۲–۲– موسس علم اصول ۱۵

۲–۱–۲–۳– تاریخچه ی علم اصول فقه ۱۵

۲–۱–۲–۴– معنای نخستین فقه ۱۶

۲–۱–۳– موضوع و هدف اصول فقه ۱۶

۲–۱–۳–۱– موضوع علم اصول ۱۶

۲–۱–۳–۲– هدف علم اصول فقه ۱۷

۲–۱–۴– تالیفات در علم اصول فقه ۱۷

۲–۱–۵– غنای اصول فقه شیعه ۱۸

۲–۱–۶– مباحث مهم اصول ۱۸

۲–۱–۷– اصول استنباط فقه شیعه ۱۹

۲–۲– تبیین مفاهیم الفاظ ۲۰

۲–۲–۱– تعریف و اقسام الفاظ ۲۰

۲–۲–۱–۱– تعریف ۲۰

۲–۲–۱–۲– اقسام الفاظ، به لحاظ مختلف ۲۰

۲–۲–۲– مبحث الفاظ در کتب اصول فقه ۲۵

۲–۲–۳– پیشینه ۲۵

۲–۲–۴– نگاهی گذرا بر تاریخ شکل گیری مبحث الفاظ ۲۶

۲–۲–۵– فلسفه ی مباحث الفاظ در اصول فقه ۲۶

۲–۲–۶– بارزترین تمایز بین الفاظ و پیدایی هرمنوتیک ۲۷

۲–۲–۷– علت پرداختن مباحث الفاط درباره ی دلیل کتاب ۲۷

۲–۲–۸– عدول از لفظ و نقل به معنا ۲۸

۲–۲–۹– کهن ترین نمونه های طرح مباحث الفاظ ۲۹

۲–۳– تبیین مفاهیم اصول لفظی ۳۰

۲–۳–۱– تعریف و انواع اصول لفظی ۳۰

۲–۳–۱–۱– تعریف اصل لفظی ۳۰

۲–۳–۱–۲– مجرای اصل لفظی ۳۰

۲–۳–۱–۳– انواع اصول لفظی ۳۰

۲–۳–۲–منشا و حجیت اصول لفظی ۳۱

۲–۳–۲–۱– منشا اصول لفظی ۳۱

۲–۳–۲–۲– حجیت اصول لفظی ۳۱

۲–۳–۳– قواعد اصول لفظی ۳۲

۲–۳–۴– اصول عملی در کلمات اصحاب ۳۳

فصل سوم : ( تبیین مفاهیم تفسیر و تفسیر قوانین )

۳–۱– تعاریف و مفاهیمی از تفسیر ۳۶

۳–۱–۱– تعریف و مفهوم تفسیر ۳۶

۳–۱–۲– موضوع و موارد تفسیر ۳۶

۳–۱–۲–۱– موضوع تفسیر ۳۶

۳–۱–۲–۲– موارد تفسیر ۳۷

۳–۱–۳– مراجع تفسیر قانون ۳۷

۳–۱–۳–۱– تفسیر قانونی ۳۷

۳–۱–۳–۲– تفسیر قضایی ۳۹

۳–۱–۳–۳– روش های تفسیر قوانین جزایی ۳۹

۳–۲– ضرورت تفسیر قانون و جایگاه آن در نظام قانون گذاری ۴۱

۳–۳– پیش فرض ها و قواعد حاکم بر تفسیر و توجه به شیوه ی استنباط و تفسیر قانون ۴۴

۳–۳–۱– پیش فرض ها و قواعد حاکم بر تفسیر ۴۴

۳–۳–۲– توجه به شیوه ی استنباط و تفسیر قانون ۴۶

۳–۴– روش های تفسیری قانون ۴۸

۳–۴–۱– تفسیر تاریخی ۴۸

۳–۴–۲– تفسیر ادبی ۴۹

۳–۴–۳– تفسیر منطقی ۵۰

۳–۴–۴– تفسیر اصولی ۵۱

۳–۵– تاثیر عنایت به روش های تفسیری در نگارش قانون ۵۲

۳–۵–۱– توجه به دلالت های التزامی عبارات قانون ۵۳

۳–۵–۱–۱– دلالت های مفهومی ۵۳

۳–۵–۱–۲– دلالت های سیاقی ۵۴

۳–۵–۲– توجه به تمایز میان شرط و تعلیق ۵۶

۳–۵–۳– حکم ذکر استثنادر پی چند عام متوالی ۵۷

فصل چهارم:(رویکردها و کارکرد اصول لفظی در تفسیر قوانین در حقوق ایران)

۴–۱– رویکرد های تفسیر قانون اساسی ۶۰

۴–۱–۱– مکاتب تفسیری نظام حقوقی رومی– ژرمنی ۶۰

۴–۱–۱–۱– مکتب تفسیر تحت اللفظی ۶۱

۴–۱–۱–۲– مکتب تاریخی ۶۳

۴–۱–۱–۳– مکتب تحقیق علمی آزاد ۶۵

۴–۱–۲– مکاتب تفسیری نظام کامن لا ۶۶

۴–۱–۲–۱– متن گرایی ۶۷

۴–۱–۲–۲– اصل گرایی ۶۸

۴–۱–۲–۳– غیر اصل گرایی ۷۰

۴–۲– رویکرد های تفسیری شورای نگهبان و دیوان عالی ایالات متحده ۷۵

۴–۲–۱– رویکرد های تفسیری دیوان عالی ایالات متحده ۷۵

۴–۲–۱–۱– متن گرایی در آرای دیوان عالی ایالات متحده ۷۵

۴–۲–۱–۲– اصل گرایی در آرای دیوان عالی ایالات متحده ۷۷

۴–۲–۱–۳– عمل گرایی در آرای دیوان عالی ایالات متحده ۷۹

۴–۲–۲– رویکرد های تفسیری شورای نگهبان ۸۰

۴–۲–۲–۱– متن گرایی در آرای شورای نگهبان ۸۰

۴–۲–۲–۲– اصل گرایی در آرای شورای نگهبان ۸۲

۴–۲–۲–۳– عمل گرایی در آرای شورای نگهبان ۸۴

۴–۳– کارکرد اصول فقه در تفسیر قوانین ۸۷

۴–۳–۱– نفوذ قرآن در فقه و حقوق ۸۷

۴–۳–۱–۱– قرآن به عنوان منبع در فقه شیعه و سنی ۸۷

۴–۳–۱–۲– نمونه هایی از استناد به قرآن در فقه اهل سنت ۸۸

۴–۳–۱–۳– نمونه هایی از استناد به قرآن در فقه شیعه ۸۸

۴–۳–۱–۴– تاثیر قرآن بر حقوق ۸۹

۴–۳–۲– تاثیر فقه و قرآن در وضع قوانین ۹۰

۴–۳–۲–۱– ارتباط فقه و قرآن با حقوق ۹۰

۴–۳–۲–۲– فاصله حقوق از فقه و قرآن ۹۱

۴–۳–۲–۳– سایه ی دوباره دین در وضع قوانین ۹۱

۴–۳–۲–۴– قلمرو فقه و قرآن در وضع قوانین ۹۲

۴–۳–۲–۵– تبیین قلمرو فقه و قرآن در وضع قوانین ۹۳

۴–۳–۳– تاثیر فقه و قرآن در تفسیر قوانین ۹۴

۴–۳–۳–۱– لزوم تفسیر قانون ۹۴

۴–۳–۳–۲– لزوم تفسیر قانون به وسیله ی فقه و قرآن ۹۴

۴–۳–۳–۳– قلمرو فقه و قرآن در تفسیر قوانین ۹۵

۴–۳–۳–۴– تبیین قلمرو فقه و قرآن در تفسیر قوانین ۹۶

۴–۳–۴– تاثیر فقه و قرآن در تکمیل قوانین ۹۷

۴–۳–۴–۱– نقص و سکوت قوانین ۹۷

۴–۳–۴–۲– قلمرو فقه و قرآن در تکمیل قوانین ۹۸

۴–۳–۴–۳– تبیین قلمرو فقه و قرآن در تکمیل قوانین ۹۸

۴–۴– کارکرد اصول لفظی در تفسیر قوانین ۱۰۰

نتیجه گیری ۱۰۳

فهرست منابع ۱۰۷

الف : منابع فارسی ۱۰۷

ب : منابع عربی ۱۰۹

ج :منابع لاتین ۱۱۰

چکیده انگلیسی ۱۱۱

کلیدواژه ها

• اصول فقه
• اصول فقه
• الفاظ
• تفسیر قانون
• قرآن
• ایران
• قانونگذاری
• نظام حقوقی