ورشکستگی به تقلب

ورشکستگی به تقلب بیانگر اقداماتی است که به موجب آن تاجر از طریق توسل به تقلب و کلاهبرداری درصدد از میان بردن بخشی از اموال دیگران است. لذا ورشکستگی به تقلب مبتنی بر سوء نیت بوده و با قصد مجرمانه واقع می شود.2482168 از همین روی این موارد در قانون تجارت و نیز قانون مجازات اسلامی با برخوردی شدید مواجه شده اند. زیرا همانقدر که تاجر با حسن نیت مستحق ارفاق است، تاجری که به اقدامات متقلبانه متوصل می شود مستحق سخت گیری و مجازات است.1838908این ماده بیانگر موارد صدور حکم به ورشکستگی به تقلب برای تاجر است. این موارد عبارتند از:

1. مفقود کردن دفاتر تجارتی از سوی تاجر به عمد و با سوء نیت؛ مقصود از دفاتر، دفاتری اند که مقنن تاجر را موظف به نگهداری از آن ها کرده است.2268024در واقع دفاتر تجارتی تاجر را آیینه اعمال او دانسته اند. لذا تاجر با حسن نیت همواره در حفاظت از این دفاتر اهتمام می ورزد. از همین روی مفقود شدن دفاتر تاجر چنانچه مبتنی بر سوء نیت بوده و در اثر حوادث خارج از حیطه اقتدار او نباشد، تاجر را باید ورشکسته به تقلب اعلام کرد.1838916
2. مخفی کردن قسمتی از دارایی؛ چرا که با حصول توقف تاجر، دارایی وی را باید متعلق به طلبکاران دانست که به تناسب مطالبات میان آن ها تقسیم می شود. از همین روی مخفی کردن عامدانه بخشی از دارایی از سوی تاجر را باید یک رفتار متقلبانه تلقی کرد.1838920
3. از بین بردن قسمتی از دارایی به طریق مواضعه و تبانی و یا معاملات صوری. عده ای این قبیل اقدامات را کلاهبرداری تلقی کرده اند.1838924 گروهی بر این باورند که از میان بردن تمام دارایی نیز به طریق اولی مشمول این ماده است.2268056
4. خود را به بیش از میزان حقیقی و از طریق اسناد(اعم از سند رسمی یا عادی 2268216) یا صورت دارایی و قروض و به طور تقلب مدیون قلمداد کردن2205384 البته در صورت اثبات واهی بودن طلب ها، مدیر تصفیه مکلف به رد کردن این مطالبات و عدم پرداخت آن است.1838932

عنصر روانی این جرم را عالم بودن تاجر به متقلبانه بودن اقدامات خود و نیز احراز سوء نیت خاص دانسته اند.2715124

در قانون

ماده 670 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، عنصر قانونی این جرم را تشکیل می دهد. عنصر مادی این جرم، ورشکستگی به تقلب است که در قالب فعل مثبت مادی تحقق پیدا میکند. رفتار مجرمانه در ورشکستگی به تقلب، حصری بوده و شامل مخفی کردن قسمتی از دارایی، مفقود کردن دفاتر تجاری، مدیون کردن خود به وسیله اسناد یا دست بردن در صورت دارایی و قروض خود به میزانی که مدیون نبوده است، از بین بردن دفاتر تجاری به طریق مواضعه و معاملات صوری میشود.این جرم، تنها در مورد تاجر قابل تصور است و شامل شرکت های تجارتی نمیشود. علاوه بر این عنصر معنوی این جرم سوءنیت عام و سوءنیت خاص «قصد اعلام توقف برای عدم استرداد بدهی های دیگران» است.

هرچند از نظر ماهوی، جرم ورشکستگی به تقلب بدون توسل به اعمال متقلبانه قابل تحقق نیست اما از نظر ماهیت حقوقی، این جرم تنها با اعمال فعل مثبت متقلبانه تاجر در قالب ماده 549 قانون تجارت قابل تحقق است.

تاثیر رضایت طلبکاران

رضایت یا عدم رضایت طلبکاران، به علت استقلال حقوق جزا از سایر رشته های حقوقی، تاثیری در مجازات فرد ندارد.

رویه های قضایی

دیوان عالی کشور در رای اصراری 205 -49/2/26 به دادگاه کیفری اجازه داده است قبل از رسیدگی دادگاه حقوقی به امر ورشکستگی در این مورد تصمیم گیری کند و مورد در رای اصراری مذکور از موارد صدور قرار اناطه دانسته نشده است، درحالی که ماهیت دعوای ورشکستگی، یک امر حقوقی است، بنابراین این رای قابل انتقاد به نظر میرسد.